Ene wiyee, « woodi ko geɗe ɗiɗi : ko njey-ɗen e ko en njeyaa. Kala goppuɗo ko jeyi, jogori nangtaade ko e ko jeyaa. E ngaan sahnga noon, moƴƴinana jeyɓe kañum boniree ». Ene gasa tawa ko faamde ɗuum addani won e pelle nodditortooɗe pinal waɗde sahaa e ahaa fof « ñalɗi pinal » tawa ene kollira heen ñaantule e kuutorɗe mawɓe adiiɓe en arde e aduna kuutortonoo.
Ene wiyee, « woodi ko geɗe ɗiɗi : ko njey-ɗen e ko en njeyaa. Kala goppuɗo ko jeyi, jogori nangtaade ko e ko jeyaa. E ngaan sahnga noon, moƴƴinana jeyɓe kañum boniree ». Ene gasa tawa ko faamde ɗuum addani won e pelle nodditortooɗe pinal waɗde sahaa e ahaa fof « ñalɗi pinal » tawa ene kollira heen ñaantule e kuutorɗe mawɓe adiiɓe en arde e aduna kuutortonoo.
E teskaade noon, gollal fof ngal innama aadee ene golloo tawata ko won ko faynditii heen, ene moƴƴatnoo ko adii nde eɓe kollira ɗeen geɗe, ɓe miijtoo e ɗuum, mbele so ɓe ngarii e dingiral hee, ɓe paamnina yeeɓooɓe ɓee miijo ngoo.
Sikke alaa, so tawii en ngarii e ñalɗi pinal eɗen njiya heen njinndaangu, luwgal, gaawirgal e juuɗe gaawoowo, bekkirgal e juuɗe bekkoowo kañum e jalo, sakaade, jammbere wooroŋŋe, tonngu ekn…
Naamnal men ko holi ko saabii eɗen kollira ɗeeɗoo geɗe fof ?
Ene moƴƴi so tawii en cifiima geɗe ɗee no haanirta nii, kaalanen arɓe yeeɓde ɓee ko paynditi-ɗen heen.
Mbele ko yiɗde wiyde yo en nduɗto heen, sabu ko pinal men, calo-ɗen ko hesɗi ko leƴƴi goɗɗi ngaddi koo ?
Mi sikkaani so tawii, hannde, won debbo jaɓoowo ƴeftude unugal so tawii masiŋ gunoowo ene woodi, tee ko yoɓiree waasaaka. Walla so tawii demoowo wiyaama yo suɓo hakkunde masiŋ demoowo e jalo, so tawii ene nangtoo e wooroŋŋe mum.
Waɗde paamen, hollirde ɗee geɗe, wonaa yo en nduɗto heen, ko yo en nganndin yonta no taaniraaɓe e njaatiraaɓe njuɓɓiniratnoo nguurndam mum en nde hay dara woodaani ndee.
Ɓe miiji ɓe miijtii, ɓe mbiyi « alaa e sago ñaamen njaren nde nguuren ». Ɓe cakki peeje, ɓe peewni kuutorɗe maɓɓe, demirɗe gawri, gunirɗe, gawirɗe liɗɗi, defirɗe ko hecciɗi haa ɓennda, ñaamoo.
Hannde, no caɗeele ɗee keewiri e aduna hee nii, ene fotnoo enen ne ñeemtinen ɓe, cakken peeje guurduɗe, tawa en loraaki, en loraani, tee en loritaaki. Ko ɓuri heewde e sukaaɓe men hannde, hakkillaaji mum en ngoni ko e ɗannaade. Tee eɗen njenanaa ladde ndee ene waɗi haɗde. Alaa ko saabii ɗum noon so wonaa ene mbaɗaani ko kollirten e ñalɗi men pinal ɗii koo. Woni en ñemmbaani taaniraaɓe. Ene wiyee kay « ko ndokkataa ceerndoowo koo so a rokkii ɗum piyoowo ma oo tan ɗalete njeedaa ». Ndeke ko njeenaten balloowo en e ɗanle nguyka koo, so en ndenndiniino ɗum, waasataa yona eɓɓoore, so ndema, so ngaynaaka, walla nii goɗɗum sabu alaa gollal bonngal, so wonaa ngal yahdaani e diine, so tawii en njawataano ko njogi-ɗen, janngo faaynataano en.
Paamen aduna oo ko ɓosoowo mo dartotaako. Cogguuji nana tan ɓeydoo, tellotaako. Yooro riddii en to dowri tee teeru wonotaako. Alɗuɓe men, so wonaa e juuɗe watulaaɓe, hay mbuuɗu tellotaako. Jokkere enɗam nattii, hannde, hay gooto a wallintaako. Ñalnde mballini-ɗaa ne a ruɗtotaako sabu maa a nan ko welaani tee haaju humtotaako.
Neɗɗo ene waawi udditaade e hannde, jokkondira walla ƴooga e pine goɗɗe tawa ɓoccitoraaka ngal mum. Waɗde so aduna wayliima, mbaylodo-ɗen heen gila en ndaɗaaka. So ɗuum alaa, maa en ɓooy rippude ɗo gootel, dogooɓe ɓee keedta jeese men, heddoo eɗen porɓoo punndi koyɗe mum en.
Yo Alla wallu en, feertina gite men mbele njiyen to pay-ɗen, uddita noppi men mbele nanen diiraali bonnooji, ndeento-ɗen.
Malal Sammba Gise
