E tonngoode men 147, en ngardiino e daartol ngol haa ɗo Annabi Nuuhu yalti ɓe, fayi ladde, darii e dow tulde ɗo darinoo adan ɗoo, noddi daande dow “eehey mon leñol am tinee mi arii e mon ummoraade e jom winndere mbiɗo nodda on nde ndewaton mo kanko gooto, mbiɗo haɗi on rewde sanamuuji”.
E tonngoode men 147, en ngardiino e daartol ngol haa ɗo Annabi Nuuhu yalti ɓe, fayi ladde, darii e dow tulde ɗo darinoo adan ɗoo, noddi daande dow “eehey mon leñol am tinee mi arii e mon ummoraade e jom winndere mbiɗo nodda on nde ndewaton mo kanko gooto, mbiɗo haɗi on rewde sanamuuji”.
Ndeen Nuuhu (JKM) feekiima alaa ɗo daande makko heddi, tuggi fuɗnaange ha hirnaange hay sanamuuji gonnooɗi e dow joodorɗe njani e leydi, wonnooɓe e saraaji ngidaa, ko wayi no liggotonooɓe heen ɓee. Hono laamɗo Dirmisil kañum e hoore huli haa faɗɗorii heen. Ndeen o ummiima e faɗɗere, o naamndii o wiyi : onon kam on nanii ngo luukaango ? ɓe mbi’i : ngoo luukaango ko luukaango gorko gooto ina wiyee Nuuhu, oon noon ko o kaangaaɗo, a min njawi hakkille oo no feewi. O wiyi : ngaddanee kam mo. Hono hojom tawi reenooɓe laamɗo njahii to Nuuhu (JKM), ɓe nanngi mo, ɓe ndarni mo e yeeso laamɗo Dirmisil. Ndeen oon naamndii mo : holi aan ? O wiyi : ko Nuuhu mbiyetee-mi, nelaaɗo jom winndere, mi arii e mon mbele oɗon ngoongɗina Alla gooto, ngoppon sanamuuji ɗi ndewaton ɗii.
Laamɗo Dirmisil wiyi : so tawii ngondu-ɗaa ko e kaaɗi, min cafru maa, so tawii ko a baasɗo min ngalɗin maa, so tawii ko ɗum heewde ñamaale kadi, min njoɓan maa ñamaale maa.
Nuuhu (JKM) wiyi : miin, mi wonndaani e kaaɗi, mi wonndaani kadi e baasal, hay ñamaande wootere kadi mi rewaaka, ngon-mi ko mi nelaaɗo ummiiɗo e jom winndere.
Laatiima Nuuhu (JKM) ko nelaaɗo gadano e winndere ndee, ko o jom pellital, Alla neeli mo e ɓesngu khaabil caggal nde njokki rewde sanamuuji, feeñninde sirkuuji ngam renndinde Alla e geɗe goɗɗe. Nuuhu (JKM) noddi ɓe yo ɓe ndew Alla gooto, yo ɓe mbiyi : “deweteeɗo alaa so wonaa Alla”. Nuuhu ko nelaaɗo Alla. Ndeen laamɗo Dirmisil nanii ɗum tan, o tikki o wiyi : sinno wonaano hannde ko ñalngu welnere (fête) ma mi waratno ma bargol muusngol.
Ñalnde Nuuhu jaabii laamɗo Dirmisil ndee : “alaa goongɗinɗo Annabi Nuuhu ñalnde heen so wonaa debbo gooto ina wiyee Umrata ; o resi ɗum, o jibidini e mum ɓiɓɓe tato, worɓe ɓeen ngoni ɓeeɗoo arooɓe : Saama, Haama Yaafes. o jibidinii e oon debbo kadi ɓiɓɓe tato rewɓe ɓeen ngoni ɓeeɗo : Haswata, Saarata e Buhayrata. Caggal ɓeen ɗoon kadi debbo goɗɗo gongɗinii mo, ina wiyee Wal-aba, ɓiy Ajwiil. Oon debbo ɗimmo kadi ɓe ndañdii ɓiɓɓe ɗiɗo worɓe ɓeen ngoni arooɓe ɗoo ɓee : Baayluus e Kinaan, caggal nde ɓeen ɗoon ɓiɓɓe njibinaa, debbo oo ruttitiima e diina mum gadano.
Hol no foti yimɓe goongɗinɓe Nuuhu ? Capanɗe njeeɗiɗo neɗɗo rewɓe e worɓe ngoongɗinii mo, njahdii e makko ngam o wattindi ko yaltude nokku mo o wonnoo oo, o soorii gure leƴƴi maɓɓe omo wiya “eehey mon leñol am ndewee Alla ngoppon sanamuuji mon”. So koreeji ɗii nanii ɗum tan, ɓe njalta e galleeji maɓɓe ɓe ngona e werlaade kaaƴe e paɗe, haa o waɗta mogginaade, woni heen ɗaccata ko ha o leloo ngara ngona e bippude koyɗe makko.
Ɗeeɗo geɗe gaantorɗe fof ɗe o waɗetee, so o seertii heen o ƴettata ko ndiyam o sulmoo yeeso makko, o juula darɗe ɗiɗi, caggal ɗum o ñaagonoo ɓe moƴƴere. Ko feewti e maɓɓe, o heewi wiyde : ko yaa aan Alla, mbiɗo ñaagii nde njaafoto-ɗaa leñol am ngol, waɗi noon ko ɓe mbaɗata koo, ɓe nganndaa. So ɗum ɓennii, hono mo jam e kisam ngoni e mum oo, ina jokki waaju mum ko aldaa e nimsa, ko ina tolnoo e duuɓi teemedde tati.
Maayde laamɗo Dirmisil
Dirmisil maayi ko nde Annabi Nuuhu waajii ɓe duuɓi teemedde tati e nder hitaande wattindiinde ndee, ko heen o maayi. Caggal ɗuum, ɓiyiiko lomtii mo ina wiyee Tuubin, nde o lomtii baaba makko ndee, yimɓe ina ndañii jam ndekete ko kanko ɓuri baabiraɗo oo bewde e bonde golle.
Hol sifaa Annabi Nuuhu e nder laamu Tuubin ? Kanko Tuubin, no o wayi bewde e hulɓinaade nii fof, ellee ko ndeen Annabi Nuuhu (JKM) ngoni e mum oo ɓeydii suusde reedu e waawde waajaade, haɗaani noon, hay e nder laamu Tuubiin, kala nde ɓe nani Nuuhu (JKM) ina waajoo, birtiiɗo mo fof ƴettat peɗeeli mum sukka e noppi mum ngam hoto nande ko o haalata koo, hono no Alla siforii ɗum e Ɓuraana nih. Kaaƴe neni njoowaa tan e nder galleeji ngam haɓde e Nuuhu (MJK), ko noon ɓe ngoniri e makko haa yettii hitaande makko teemedde jeeɗaɓiire, laamɗo Tuubiin saŋkii lomtii ɗum caggal ko ɓiyum ina wiyee Ɗukurdus. Oon ne kañum ina moolonoo baaba mum Alla to bannge bewre e kaaɗi e bonde golle.
Kono tan Annabi Nuuhu (JKM), ina jokki waajuuji mum dartinaani, kañum ne ɓeydi semmbe mum e muñal mum nde tawnoo ko e Alla wonndi kono tan yimɓe ɓee nattaani werlaade mo kaaƴe e fiyde mo cabbi.
Hol ko haɗi Annabi Nuuhu gaañaade e ɗee piile ? Nuuhu ko gorko mo Alla hokki semmbe e dow worɓe, wonaa mo woni kala suusi yettaade mo, rewɓe e worɓe fof. Ko noon foti wonde, ngam neɗɗo so Alla hokkii ɗum wuurde duuɓi teemedde jeeɗiɗi haa ujunere, oon hay mo yiyaani ɗum ina anndi ko celluɗo. Hay aduna mo ngon-ɗen hannde oo, so neɗɗo dañii duuɓi teemedere ina anndaa sakkii ɗum ko cellal alaa ko haali jom duuɓi teemedde joy haa ujunere.
Mette Nuuhu feewde leñol mum
Denndaangal duuɓi ɗi Annabi Nuuhu dañi ɗii, tuggi nde jibinaa haa o nelaa, ɓernde makko meeɗi muusde seeɗa ko e nder laamu Tuubiin nguu. Ko ndeen woni Alla wahiyii mo, walla mbiyen lonngini mo, wiyi mo : haŋkadi yontii mbiɗo anndi semmbe maa e dow worɓe e rewɓe, dow ɗumɗoon, alaa keddiiɗo e dow leydi walla gonɗo e nder reedu yumma mum mo ina nana ko noddataa koo. Ko ndeen o wiyi e no Alla wiyiri e Ɓuraana mum tedduɗo oo : “joom am hoto keddu-ɗaa e dow leydi e ubbooɓe dewe Alla ɗee, (ubbooɓe dewe Alla woni heefereeɓe) waɗi noon ko so tawii a woppii ɓe, alaa ko ɓeydatoo e maɓɓe so wonaa majjinde jiyaaɓe maa, ɓe njibinantaa hay huunde so ooñiiɓe ubbooɓe”. simoore Nuuhu, kaawise : 26—27
Caggal ngooɗoo eewnaango rewrude e kaawisaaji Alla gadiiɗi jangteede ɗii, Alla toowɗo oo udditi damuɗe asamanuuji ɗii ngam hormaade noddaandu makko e oon saanga Alla yeynanii Malekaaji. Ko dow ɗuum Alla lonngini mo yo o feewnu laana, kaawise, Nuuhu (JKM), wiyi : hol ko woni laana ? Alla wiyi : ko ɗum suudu leɗɗe tawa noon dogata ko e dow ndiyam. Alla yamiri mo yo o lor leɗɗe e dow leydi tawa ko lekki ki ɓoli firti ko lekki ki alaa giye, nde o wiyaa yo o lor lekki kii tawa ina haɗaa yaltinde hay waadere, leydi kañum ne ko noon, ngam kañum ne yamiraama hay huunde hoto fuɗ e dow mum e oon saanga, kadi hay rewɓe njibintaa, muumunteewon e kulle ladde fof ina kaɗaa ndeen jibinde, ndiwri e gertooɗe kala ko noon.
Wiy ɓe ko leeɓte njippinanoo e yimɓe e oon yonta ngam heewde ɗum en bakkatuuji fawaade heen kadi nde tawnoo yimɓe balɗe mum en ina njuutatnoo ko tagi jibingol wonaa no wayi jooni nih. Ɓiɗɗo debbo jibinirde duuɓi sappo e goo walla duuɓi sappo e ɗiɗi, ko ɗum tagi nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum oo wiyi : nguurndam yimɓe leñol mum ko hakkunde capanɗe jeegom haa capanɗe jeeɗiɗi hitaande, so ɓurii ɗoon yo joom mum anndu juutnanaama. Ngam so wayaani noon winndere yaawat ɓittude.
Hol ko addani Annabi Nuuhu yaltude oon nokku ?
Caggal ko jangtaa ɗoo ko ɓenni koo, nde waɗi Annabi Nuuhu yamiraa yo yaltu oon nokku tiindoo to leydi Kuufa, o eggina toon lekki kii no yamiraa yo o lor ki, ɗum waɗani mo caɗeele sanne hol no o addirta kiiɗoo lekki mawki ki alaa giye. E nder oon ɗoon nguumu ngaama, haa Alla lonngini mo gorko gooto ina wiyee Aawaja ɓiy Unuku ina addana mo lekki kii, ko ɗoon o fuɗɗii fof.
Naniraama ganndo gooto ina wiyee Kisaayi o wiyi : hono Unuku ɓiy Aawaja laatiima ko o gooto e ɓiɓɓe Aadama ko jom gite luuru laara, ko o neɗɗo bonɗo ŋari sanne so ɗum ɓennii hono Saharata ko debbo ƴoƴɗo ceeɓɗo no feewi ko kanko jibini Aawaja caggal nde bo jibini ɗum ndee, ko ina tolnoo e duuɓi teemedere o saŋkii. Nde Aawaja ɓiyiiko yahi haa mawni, woni neɗɗal timmungal, timmuɗo tagoore no feewi. Ngam hawraama aduna oo fof, ko kanko ɓuri heewde doole ngam wiyaama njuuteendi makko darnde ko teemedde jeegom diraa e diraaji ndeen, jooni ɗum hawrata ko diraa e feccere neɗɗo ɓurɗo timmude e men hannde.
Njaajeendi makko kadi foti ko no njuuteendi makko ndii nii, ngam wiyaama nde ɗuufaan ari ndee, roŋkii ɓennude daande makko, firti ko waawaani moɗde darnde, saka o yooloo. Caggal ɗumɗoon kadi, won wiyɓe omo waawi jooɗaade dow haayre o foocca juŋngo makko nder maayo, o nannga toon liingu mawngu, kadi so omo yiɗi juɗde liingu nguu, o fooccat juŋngo ngoo dow e yitere naange haa ngu ɓennda, o ñaama ngu. Wiyaama kadi so tawii o sekanii yimɓe wuro, o fiyandirtaa e mum en, o ummoto tan o soofa e wuro ngoo, kamɓe fof ɓe njoolo.
Wutte Aawaja
Aawaja meeɗii finde subaka, o noddi yimɓe wuro maɓɓe o wiyi ɗum en mbiɗo yiɗi kettanon mi wutte bagi bukki (coton ). Yimɓe wuro ngoo njooɗii, njeewtidi no wutte oo feewnirtee, haa ɓe nanondiri eɓe mbaawi hettande mo wutte, kono kettugol ngol mudda mum ko hitaande timmunde nde fuɗɗoo gasde, kanko ne o wiyi : njoɓdi wutte oo hitaande ndee o yoɓa. Wutte hettaama, o ɓoornaama wutte oo, caggal ɓoornungal ngal o yalti wuro ngoo ngam yiiloyaade ko o yoɓiri coggu wutte oo, woni toon ko juuti o dañataa ko o yoɓiri, o artata ngam o suusaa ñamaande etee yimɓe ɓe njiɗii heɓde jawdi mum en, kono cuusaa abbaade mo.
Kono Annabi Nuuhu ina yaakorii ko kanko tan waawi addande ɗum lekki ki anniyii waɗirde laana ka yamiraa yo feewnu kaa.
En ndartinii ɗoo daartol ngol haa ñalnde woɗnde, njokkiten no lekki kii addiraa e no laana kaa feewniraa.
Jibriil Muusaa Joop
