«Polotigi ko pene tigi». Ko mawɗo men, yo Alla ɓuuɓan ɗum, biyateeɗo Mammadu Samba Joob lollirɗo Murtuɗo meeɗnoo haalde ngol konngol e wootere e jime mum. Sikke alaa, ko konngol potngol yeewteede e dente annduɓe mawɓe, humpitiiɓe to bannge ganndal dawrugol, walla nii naamneede e kawgel janngooɓe duɗal jaaɓi haaɗtirde, ɓe ganndal mum en yahri fittiyankaagal. Sabu e ngol soomi ko heewi, ko waawi naftoreede so sufaama. Ganndal noon, nde tawnoo ko huunde rimɗunde, naatataa so wonaa ɗo rimɗi, tawa ko ko winndiraa kuɗol dimol walla haaliraa ɗemngal dimal. So en nduɗtiima seeɗa to bannge hakkeeji aadee, « kuulal baawnowal neɗɗo waɗde dawrugol alaa, kono kadi kaɗowal ɗum woodaani ». Sabu alaa mo meeɗ-ɗen nande ene wiyee yo wootoy ko aldaa e sago, walla joom mum haɗaa wootyde e ndool-ndoolaagu. So wonaa noon baasɗo faamde wonde «aadee kala ene foti ɗaldeede e hakkille mum, ngam waɗa ko weli ɗum, ɗoon ɗo o tooñaani hay gooto, kadi alaa mo o ñaayi jojjanɗi mum». So en ngartii e konngol mawɗo men oo haali ngol, en ndurnii miijooji, maa gooto e men fof sikku ko kañum haaldetee. Nde tawnoo won e ellaaji ko denndaaɗi. Eɗen mbaawi naamnaade, “no foti laabi puuntira-ɗen kopporeeje e saakuuji maaro ngam suɓaade ɓe nafataa en, tee kadi cuɓaa nafaani en ?” “No foti laabi podana-ɗen ko woodaani hakkunde leydi e asamaan, kooyni-ɗen haa gite lojii tawi teɓɓitaaki ?” Waɗi noon noon, ko ko tuubakooɓe mbiynoo «so reedu ɓolɗii, noppi nattat nande no naniratnoo». Pulaar, kañum wiyi : « keyɗuɗo haa waɗti faaydude ay e ar, so ene joginoo wutte ndimaagu heewi ko seekde werloo ». En mbaɗaani dawrugol, kono en ceediima e dawrugol hee ngonkaaji potɗi waɗteede hakkillaaji, ngam ngannden holi heen to goonga heedi. So tawii mi waɗii lannda dawrugol, mi innirii ɗum « Ɓamtaare remooɓe », firtaani kay mo naataani heen fof ko gaño remooɓe. Walla so lannda wiyaama « lannda ɓamtaare diine », ma a taw kay firtaani mo naataani heen fof ko keefeero. Waɗde naamnal men wonata ko « holi ko waɗi Sammba Jaanga ene jogii karawaas mum tan, kala kaalɗo ko Jaanga woni koo, o fiya o ŋata o ƴattoo, o ruɗtoo kadi o fetta, e leydi, o irña » ? Haawnaaki e binndanɗe garooje maa en kippit haala kaa, so tawii won ɓe paamaani. Naamne goɗɗe ɗee, payi ko e renndo men.
Holi ko waɗi, so woodii toɗɗaaɗo e jaagorɗe laamu, naamnal gadanal wonata ko « holi to o jeyaa ». Alaa naamnotooɗo mbele omo joganii ɗum ganndal, walla mbele omo waawi nuunɗude e fotndude ɓiɓɓe leydi fof haa neemoo e golle makko ɗee ko aldaa e paltoor, aldaa e heedi heedi heeda.
Naamnal goɗngal ene uddi hakkille am. Kala nde batu jaagorɗe leydi jooɗii, alaa ko naamnoto-ɗen e ko haalaa toon so wonaa « holi nomaaɓe », ɗuum woni holi toɗɗaaɓe e liggeyaaji walla ɓeydanaaɓe martaba e ligeyaaji mum en. So tawii safalɓe tato e ɓaleejo gooto mbaɗaama huunde, eɗen keewi woytaade « en njinngaama ». So ɓaleeɓe nayo toɗɗodaama e ɗo ɓuri toowde e laamu mbiyen « ɓee ko soodaaɓe ». Jooni noon, naamnal am, ko mbele won teskiiɗo ko teskii-mi ɗoo koo, teskorii ɗum no teskorii-mi ɗum nii ? So tawii ene woodi, haawnaaki maa en nganndu holi ko waɗi Mammadu Sammba Joob Murtuɗo ene wiya « polotigi, ko pene tigi ». So tawii woodaani noon nganndee humambinnaagal am feeñii.
Malal Sammba Gise
