Mammadu Sammba Joop ganndiraaɗo Murtuɗo wiyatnoo wonde leñol fof wondataa haaside. Ko neɗɗo walla yimɓe seeɗa ngonata haasideeji, njiɗa walla ngetoo ubbude neemaaji ɗi Geno yeɗi woɗɓe. Ngool konngol teeŋtinaama e Asnde Balla nde Muusaa Cuun e wondiiɓe mum ndokkondiri juuɗe e ɓesngu Asnde Balla, Njaakiri, Hooƴo e Wuro Moolo ngam dañande Aamadu Sih, Maccuɗo Pulaar daabaa ngam nattude yahrude koyɗe hakkunde galle mum e gollorde mum.
Aamadu Sih lollirɗo Maccuɗo Pulaar waɗanaama ñalaande teddungal ñalɗe 6 e 7 duujal 2017 e nder wuro Asnde Balla sara Hoore Foonde to leydi Senegaal. Faandaare ndee ko waɗde feere no o dañiri daabaa no fotiri fof, oto walla moto mbele omo natta hankadi yahrude koyɗe hakkunde wuro Asnde Balla, ɗo galle makko woni ɗoo e Cilon, ñiiɓirde Rajo Salndu Fuuta to o gollotoo too sabu teskaade caɗeele ɗe o wondi gila e gargol, kootgol haa e bismagol walla nawtugol hoɗɓe yeewtere makko.
Miijo ngoo ummorii ko e biyeteeɗo Muusaa Cuun to wuro Aañam Ciwol e ballondiral Saydu Siisee Jaw, Aamadu Sammba Jah, Haaruuna Aamadu Lih lollirɗo Lewlewal Leñol e tawtoreede Foondu Banel e Mayram Saydu Yoɓi Bah, Oolal Hammadi Bah e Hammadi Jah lollirɗo Jalliis Tokosel.
Ɓesngu Asnde Balla e kuuɓal, ɓesnguuji gure catiiɗe, ɗanniyankooɓe maa wonɓe e nokku hee, ko wayi Hooƴo, Njaakiri e Wuro Moolo, njaɓɓii miijo ngoo, ndarii heen darnde tiiɗnde, lelnani ngo tuugnorgal juɓɓungal e kuutorgel sahaa.
Kala joom kattanɗe mo ƴiiƴam ngenndiyankaagal yahata e ɗaɗi ɓanndu mum, gonɗo e diiwaan hee, goomu nguu yettii ɗum, hollitii ɗum goodal ñalɗi ɗii e sababuuji majji.
Ñalnde 6 duujal 2017, subaka mum, wuro Asnde Balla jaɓɓiima e jaati hoɗɓe ko jiidaa e waaltuɓe ɗoon. Tuggude e Hoore Foonde wonande gure jeeri worgo haa e Ndulumaaji Funeeɓe e Demɓe, alaa keddiiɗo. To bannge Daande Maayo, tuggude e Sillaa Rewo e worgo, Caski, Jowgel, Jorbowol haa addan maa e Neere, alaa kattaaɗo.
Nde takkusaan juulaa, nguleeki kii fof e fantude tawi ko jaayndiyankooɓe rajooji, gila Dumga haa Kasga ndariima e dingiral ena ciimtira tolnde beƴ no golle ɗee njahrata. Ko ɗoon Idi Kan e Maamuudu Ɓaas ndokkondiri juuɗe, eewnii Meselal Leñol, Aamadu Abbaas Joop, cubballo mo Caski e Ummu Sih Bah tawi Kamarel, gorko Sahre Kuro e Demmba Gaajo, karallo mo kuuraa aannaani ena ngoni ɗo woɗɗaani.
Aamadu Sih, Maccuɗo Pulaar naati dingiral kewu nguu ena ɓoornii dolokke rommbal, ena fiili kaala ndanewa e daande, paɗe mukke daneeje, tengaade e lone, ena tami silaama ngaalaaka e junngo ñaamo, ena lommbii hakkunde seto mawngo. Nde o ari ndee tawi ko fotnooɓe bismeede ɓee fof ena njooɗodii e dow toŋorɗe lasaaɗe e les caaleeje keblaaɗe, cinkaaɗe, beertaaɗe kosiiji. Hilifaaɓe diine, aada e dawrugol haa e ngenndiyankooɓe rewo e worgo e yontaaɓe jamaanu ŋakkaani e oo kikiiɗe: joom wurooɓe Asnde Balla, Hooƴo, Njaakiri e Wuro Moolo, elimaneeɓe jumaaji e jamaaji mumen, Aamadu Haaraan Bah lollirɗo Nebam-Bonnaani-Follere mo Bagodin, Bah Sammba Bookar ganndiraaɗo Meselal Leñol Bah, Mamma Haajaa Sih to Hoore Foonde e Gelongal Fuuta.
Nde o yettii, jamaanu nguu haftii, darii ngam salminde garal makko. O jooɗii sara hilifaaɓe nokku oo. Duwaaw cakkitaa ummoraade e elimaan wuro Asnde Balla hono Ceerno Jibi Sammba Bah. Caggal duwaaw oo, ko Ibraahiima Aamadu Bah, joom-wuro wuro ngoo waɗi konngol bismaango feewde e hoɗɓe arɓe ɓee. Nde o rowi, Muusaa Cuun, gonɗo sabaabu ñalɗi ɗii, ɗowɗo golle ɗee, ari ena lommbii hakkunde sukaaɓe ɗiɗo rewɓe sinkiiɓe, sinkoriiɓe ganni laaɓtuɗo e ndaaratnde. Kanko ne o woɗɗaani ɗoon sabu omo daadii leppi ɗiɗi cañaaɗi, jaltuɗi e ñeeñal domre, ɗaldugal e niire jarno fanniyanke dowrowo cañu. O ƴetti konngol, o haali sabaabu ñalɗi ɗii e no golle ɗee ɗowiraa haa ɗe njettii e oon kikiiɗe. Ɗoon seppo ganni, rewɓe e worɓe, naati dingiral, rokki winndooɓe, haalooɓe e ndaarooɓe ngaanumma, hakkunde feewde e yooɗde. Seppo ngoo haastaaka, dartorii bannge, Gertooɗe Koli Makam Maysa Joolaa, ngari ena pawi e mafe harbiyankooɓe mbaɗɗu, sormitiiɓe sormatuuji wolde, ena palindii gaawe, ena mbakkii petelaaji. Pucci ɗii njarfaa, ngamnaa, punndi mukki haa yimɓe majjondiri, ƴeeŋi.
Nde pucci ɗii njalti, woodi rokkaaɓe konngi, kaali e Aamadu Sih, Maccuɗo Pulaar seedantaagal ngal neɗɗo fof yiɗi yo seedte e mum, gila to gooŋɗingol ɗemngal, ngondiigu hakkunde mum e yimɓe, foti ko hoɗdaaɓe walla ko gollodteeɓe, foti ko musiɗɓe renndaaɓe nguurndam walla ko enɗam. Ɓe njuutnii e neɗɗaagal, ngal Alla waɗi e makko, hakkilantaagal, ngal loowi e makko haa e muñal, ngal yeɗi mo. Uddi kikiiɗe oo ko naalanke biyeteeɗo Siley Hoogoore Bah e diɗɗal mum caggal nde mago teskinngo waɗaa.
Ñalnde 7 duujal 2017, arnooɓe ɓee mbeeti ko fooftaade walla e yahde e haajuuji mumen keeriiɗi, ko wayi no juuroyaade won e galleeji hilifaaɓe arnooɓe salminde ɗumen, faggoyde daarti walla natoyde won e nokkuuji maantiniiɗe nokku oo.
Heedde beetawe toowɗo, Jibi Bah lollirɗo Gelongal Bah, gorko Fanay Ndooro ari ena wondi e Idi Gay, teen Duungel, gardiiɗo Rajo Kasga. Garal maɓɓe teskinii to bannge faayiida wonande ñalɗi ɗii. Ñalando ngoo teskaama kadi to bannge jeewte e gardagol Bah Sammba Bookar, meselal Leñol. Caggal takkusaan, jamaanu nguu hawritoyi to dingiral kewu too. Yimɓe keewi haa nokku oo yaajtinaa. E ngol noon Aamadu Sih, Maccuɗo Pulaar ardi ko sabandoor haako-ñebbe, laafa Seeku Tuure cooya, yimooɓe e yettooɓe ena cekki ɗum, hakkunde mayleeji natooɓe haa o yettii jooɗorde makko, o jooɗii. Sukaaɓe tokosɓe ndarii ena tami araaraay leydi Senegaal, njimi jimol bakkorgol Senegaal e ɗemngal Pulaar laaɓngal cer. E oon sahaa, jamaanu nguu fof haftii, darii ngam teddungal bakkorgol ngol. Jimol joofi, goomu pinal naatti e dingiral ena sormitirii kadduki ganni, ena ardini alluwal natangal natal Maccuɗo Pulaar, winndangal ngolɗoo:” wuurnude Pulaar woni himme Maccuɗo Pulaar”
Goomu nguu taarii dingiral ngal haa hawri, arti darii e hakkunde maggal, yimi, ami, haa yimɓe fof mbeltii, poɓɓi. Hawri e yumma mum Gelongal Baro, arii, ena ardi e seto, ena addii teddungal. O salminaa, o rokkaa mikoroo, o waɗi haalannde teskinnde.
E oon sahaa tawi fotnooɓe haalde ɓee ena njoni kadi sahaa oo yurmaaki. Nii woni woodi e geɗe tuugnorgal ngal ko moɗ-moɗtondiraa sabu paaɗtugol sahaa oo. Rajooji garnooɗi mbaɗti konngol mumen ko e ɗemngal Daawda Sammba Ndonngo, garanɗo Rajo Gorgol, jooɗiingo to Kayhayɗi. To bannge haaliyankooɓe wonnooɓe ɗoon, ko wayi no Aamadu Haaraan Bah, Idi Gay, Gelongal Fuuta, Meselal Leñol njukni haalannde mumen Gelongal Bah.
Caggal kaalanɗe ɗee, jamaanu nguu moɗti poofaali, hakkillaaji keedti e moto ena darii e hakkunde dingiral ngal. Ko meer Hoore Foonde Aamadu Yero Bah soodani Maccuɗo Pulaar. Meer oo dañaani tawtoreede dokkirgol ngol. O lomtini ko yonaaɓe makko, ngari kolliri, kaali e innde makko. Kelle poɓɓi, gulaali ngulli. Ko ɗoon jamaanu waynorii dingiral ngal, fadndoyii hiirde caggal kiraaɗe. Nde kiraaɗe kirtaa, ataaye fawaa heen, yimɓe ngarti e nokku kewu nguu. Ɗoon ko geɗal jabbaaji(rapp), naalankooɓe e magoyankooɓe haa pecce jamma, hiirde ndee fusi, arnooɓe leldoyii e weltaare e miijooji.
E tonngol, Aamadu Sih Maccuɗo Pulaar yoɓaama darnde mum gila e nguurndam mum so rutteede teddungal potngal nii. Muusaa Cuun e gollodiiɓe mum ne ndañii wune sabu miijo mumen rewaama, yuɓɓinaama etee ngo yuumtii ko aldaa e pergitte. Asnde Balla, Njaakiri, Wuro Moolo e Hooƴo jaɓɓinooɓe miijo ngoo ne nimsaani so dañde teddungal e manoore.
E wattan, paandaale toɓɓanooɗe e ñalɗe ɗee fof keɓaama. Ngalu dañaama gila e joli naatirɗi kiirɗeeli ɗii, winndanooɓe ɓatakeeji haa e balle keɓaaɗe e yimɓe yarlitiiɓe. Ngalu ndañaangu nguu fof fayti ko juuɗe Maccuɗo Pulaar e wiyde Muusaa Cuun. So ngu timmii coodgu oto, oto soodee. So ngu timmaani, moto ndaartee. So ngu yettaaki ɗoon ne kadi, ceede ɗee mbaɗtee e juuɗe makko, o somoroo saakuuji ñebbe, kanko e galle makko e Boolo en, yo ɓe ndol e jam.
Gelongal Fuuta lollirɗo, Njaay Saydu Aamadu
