Faamamuya joganooɗo e « ndonaandi pinal » waylima no feewi e duuɓi capanɗe cakkitiiɗi ɗii. Ina jeyaa e ko saabii ɗuum kaɓirɗe pinal ɗe UNESCO tafi ɗee. Ndonaandi pinal haaɗaani tan e maandorɗe e dente kuule. Ina jeyaa heen kadi aadaaji kam e geɗe guurɗe donaaɗe e njaatiraaɓe, ko wayi no aadaaji jangtaaɗi, ñeeñe pijirlooji, aadaaji renndo, goowaaɗi e kewuuji welnere, gannde e baɗe jowitiiɗe e sewlo (tago) e winndere walla kadi gannde e ñeeñe katojinaaɗe nder fitiramgollaagu.
Ndonaandi pinal ndi memotaako, kañum fof e farwude, ko geɗal kimmungal nder kisnugol keewal pine e sahaa julyultondiral ɓeydotoongal ñalnde kala. Anndude ngaluuji pinal ɗi memotaako renndooji ceertuɗi ɗii, ina nafta e kaaldigal hakkunde pine, tee ina semmbina ɗooftagol aadaaji nguurndam goɗɗi.
Nanondiral kisnugol ndonaandi pinal ndi memotaako ngal UNESCO jaɓnoo e hitaande 2003, ina sakkiti calɗi nay mawɗi ɗo ndonaandi pinal ndi memotaako feeñata :
– Aadaaji e haala njangtaaka ; ine jeyaa heen ɗemngal sabu mum wonde daabaa ndonaandi pinal ndi memotaako ;
– Ñeeñe kewuuji (spectacle);
– Baɗe renndo, aadaaji e kewuuji welnere ;
– gannde e baɗe jowitiiɗe e sewlo (tago) e winndere ;
– gannde e ñeeñe katojinaaɗe nder fitiramgollaagu.
Yeruuji ndonaandi pinal ndi memotaako peeñirtaa tan e sifaa gooto, yoga heen ina mbaawi soomde geɗe ummoriiɗe e fannuuji ceertuɗi. Yeru aada gooto ina waawi waɗde gaaci e ngamri ɓooyndi, cefi e jimɗi, comci kam e geɗe dewirɗe, kam e baɗe jotondirɗe e aada e kewuuji, wondude e hakilantaagal e ganndal laaɓtungal nokku gaadoraaɗo oo.
Ko noon kadi, geɗe ndonaandi pinal lugge ina peeña e kewuuji welnere rewrude e jimɗi, ngamri, mogo, ñameele, aadaaji jangtaaɗi, e tinndi, e gannde fitiramgollaagu e coftal ɓalli kam e belne goɗɗe.
Ɗum noon, ɗo ndonaandi pinal ndi memotaako tawetee haaɗaan tan e calɗi 4 limtaaɗi dow ɗii.
Dowlaaji ɗii ina mbaawi huutoraade fannuuji goɗɗi. Geɗe ɗee ina mbaawi seertude fawaade e dowlaaji. Eɗen mbaawi huutoraade kadi calɗi tokoosi ɗi won leyɗe ganndiraaɗe ndonaandi pinal ndi memotaako kuutortoo, ko wayi no « pijirlooji e cofte ɓalli gaadoraaɗe », « aadaaji ndefu », « ngaynaaka », « njilluuji » walla « nokkuuji maanditorɗi ».
