ngalu pinal winndere ? Muritani sakkitii (ɗaɓɓii e) UNESCO binndugol Daarol Sammba Gelaajo Jeegi he ngalu aadeewu (ngalu winndere). Ko jooni laamu Muritani felliti hankadi ɗaɓɓude he UNESCO nde waɗtata « Daarol Sammba Gelaajo Jeegi » he ngalu pinal winndere. Habri ɗum ko Mawɗo jaagorɗe ñalnde 27 saawiyee 2021 to Suudu Sarɗi leydi ndii, ɗo o arnoo hollitde seedantaagal golle laamu ngu wonande hitaande 2020 ndee. O habrii heen kadi, maa Muritani ɗaɓɓu hono ɗuum wonande « tippude jaŋde aadoraande kam e ŋarɗinol Arab ». O wiyi kadi laamu nguu « winnditiima, leemii, maantiima binndaaɗe junngo ɓooyɗe wonande Daande maayo ».
Wonande Sammba Gelaajo noon, eɓɓaande ndee ɓooyii haaleede, gila nde jaagorgal pinal biyeteengal Lalla mintu Sheriif yillii Jeeriyel Tummbere ñalnde 18/07/2013 e caggal ɗuum, nde Hinndu mintu Ayniina woni jaagorgal pinal ndee. Fedde Ɓamtaare Pulaar he Muritani ine jeyaa e pelle ɗaɓɓuɗe «binndugol daarol Sammba Gelaajo Jeegi he doggol ngalu pinal ngu ɓakdaaki winndere ndee ». Sammba Gelaajo Jeegi jibinaa ko hakkunde 1690 e 1700 to Jowol Worgo. O ummii ko he laamu deeniyankooɓe jiimnoongu Fuuta Tooro tuggi 1512 haa 1776. Daarol makko ɓuri jotondirde ko e kareeli laamu. Jaambaraagal makko, ƴoƴre makko, e peewal makko ine ndaartee heen. Ine wiyee o seertataano he geɗe tati : fetel makko (buuselarwaay), puccu makko Ummulatuum e lekki makko ndarjuki hono Ɓokku Sammba Gelaajo Jeegi, ndarinooki he Jeeriyel Tummbere. Cehilaagal makko e Ɓokki kii juutii capanɗe hitaande. Ki yani ko e hitaande 1980.
Lortii ɓokki kii ko Ceerno Njaay Saydu Aamadu lollirɗo Gelongal Fuuta e ballal sukaaɓe Jiingenaaɓe ñalnde 21 marse 2007. Hannde ki mawnii, ki gubiima.
