« Neɗɗo fof e mbaydi mum. Neɗɗo fof e tagoodi mum….» Tarnoo-mi ɗii konngi ko e yimre Ceerno Ibiraahiima Saar. Ɓeydat-mi heen tan ko ko enen fof nganndu-ɗen. Eɗen nganndi, ko neɗɗo fof e neɗɗaagal mum, e neɗɗankaal mum. Nde tawnoo kadi gooto fof jikkii ko jikku mum, kala mo ene golla gollirta ko peeje mum. Ene wona noon peeje ɓulnaaɗe e hakkille, walla ɗe ɓernde yiɗi waawni joom mum. Ɗum fof e wayde noon, hakke aadee ene rokki gooto fof golloraade no anndiri, no waawiri e no yiɗiri. Ko ɗiin hakkeeji aadee kadi mbiyi « yoo gardiiɗo heɗo ɓe ardii ɓee. Nde tawnoo so ɓe ngoodaano o dañataa ɓe o ardii. Yanti heen, ko kamɓe ndenti ɓe ngardini mo ». Pulaar ene wiya « kala baɗɗo haa manaa, mantaa, so waɗaano tan ñiŋete ». Jooni noon, so ɓiɓɓe leydi njiɗii haaldude e gardiiɗo ɗumen, ngam woytaade caɗeele mumen, holi to ndewata ? E holi no mbaɗata ? Eɗen nana wiyooɓe « hakke rokketaake, teettete ». Addi ngol konngol ko jojjugol hakke oo, sabu « hakke ko ko addanta innama aadee wuurde nguurndam moƴƴam, ngonduɗam e ndimaagu ». Tee mo rimɗaani, ko kalfaaɗo, ko weli e ko welaani fof baɗneteeɗo. Alaa ɗo ene wullitoo saka daña jinngooɓe.
Ko ɗum heewi addude, wooda haaɓɓe tan telloo e mbeddaaji ene ceppa, ene njambita. Ene njogii araaraayuuji mumen binndaaɗi ko naamnii koo. Won e laamuuji, so mbelaaka ɗuum tan keewi ko hustide e ɓeen dadiiɓe mum. Heddoo yimɓe ene mbaɗdee « acaa polaa e mbeddaaji ». So Laamu ronkii sarde ɓe, werloo ɓe paalon conndi parkoori. Etee fotnoo wonde ko so tawii won arɓe seppude e yeeso ɗaɓɓirteeɗo cafrugol caɗeele oo, oon nodda huunde e ardiiɓe seppo ngoo, naamnoo hujja mumen. Safra walla rokka aadi ngam waɗdee jonnde gostondiral miijooji. Laamuuj keewɗi ndewii ɗoo, ndewtii ɗoo. Laamu heen fof ene jogii e ɗee peeje ɗiɗi ɗe limtu-ɗen, no heewi golloraade. Ko haawnii haawaani Alla noon, en teskiima, gardiiɗo hannde leydi oo, alaa e ɗee baɗe fof ko huutorii tawo. Yimɓe ngarat ene gaddi araaraayuuji mumen, ndaroo kaala ko kalatnoo haa ngasna koota. Alaa neɗɗo laamu mo ene ara naamnaade ɗumen « ko njahaton ». Dadiiɓe kadi ndaroto ndaara joom mum en haa ngasna haalde ko kaalatnoo, ɓe mbiya ɗumen « njahee ». Waɗde eɗen poti ƴeewtaade no ngollorto-ɗen nii. Naamndito-ɗen koye men « mbele seppo ko feere yooltirde hakke jaɓɓaaɗo ».
Ko ɓuri muusde heen fof, ko seppo noddete, ko arata koo, so wonantno cammeeje, heewataa cengalal saka wona lujol. Waɗde, hannde, naamnal men wonata ko « mbele ɗii seppooji ɗi mbaɗaten ngam ittude yawaare ngonaa ɓeydooji ɗum ». Sabu mbaɗirtunoo-mi seppo, ko hollude mo kaaldatnoo-mi oo, jaɓɓuɗo hakke am oo, wonde mboɗo jogii doole. Waɗde ene waawi o hula mi walla o hersa mi, o safra caɗeele am ɗee, hay sinno wonaa e sago makko. Kono so wonii leydi ene moofti ko ɓuri miliyoŋaaji nay neɗɗo, so mi noddii, ko noototoo mi koo ɓurataa capanɗe, ene waawi mo njiɗnoo-mi hulɓinde oo, jala haa hooyna koyɗe, no lekki ki ɓoyngu wiynoo « mboɗo mi diwa, darto no moƴƴi woto mi dampude njanaa ». Ko ɗoon Pulaar wiyi « dampannde ɓoyngu liɓataa ɓokki ». Tawde noon ngon-ɗen ko e lowre « Kaalden Goonga », ene moƴƴatnoo njooɗtodo-ɗen. Njeewtiden. Miijooji, ngostondiren. Goonga, kaaltitde. Tawde caɗeele guuraaɗe ɗee fof ko goote, pewjiden, ndarodo-ɗen, mbele cafren ɗumen. Yoo Alla rokku en nande e faamde. Rokka en hakkillaaji miijotooɗi miijtoo, ko adii nde terɗe ene ngolla. O daɗnda en e muuyooji ɓerɗe men baɗnooji en ko safrataa caɗeele men.
Malal Sammba GISE
