Pulaar ene wiya « so jawe ceŋlii ceŋlitii, kaalti ko ko kaalnoo ». Sikke alaa, hakkillaaji fof kadi won ɗo keedti hannde. No heewi wiyeede nii, « beeli fof ko njowiiɗi ɗo njowotonoo ». Ɗoon woni suɓngooji Meeriiji e jooɗantooɓe ɓesnguuji ɗii to suudu sarɗiyeeji. Waɗde jawe ceŋlunooɗe maa ceŋlit goɗngol, kono mballee min duwaade, woto ɗe kaaltu ko ɗe kaalnoo. Ko goonga, ko « neɗɗo e peeje mum, Alla e hoddirooji mum », kono Mbajjiri Joom baawɗe wiyi « Mi waylataa renndo ngo ummanaaki waylude hoyre mum ». Pulaar heewi wiyde ɗoon ko « dillinde sabaabu ». Waɗde ndillinen sababuuji. Paamen kadi, ko wonataa alaa, woodi tan ko ko etaaka wonneede.
Ene anndaa kay, no yimiyanke oo wiynoo nii « laamuuji ndewii ɗoo, ndewtii ɗoo, kono mbaylaani gonal men e dunyaa ». Ene famɗi mo goongɗinaani ɗum. Kono kadi, ene famɗi getiiɗo faamde ko saabii ɗum, saka noon ƴefta feere no safriri ɗum. Nde tawnoo won konngol mahingol e hakkillaaji men. Ngool konngol woni biyngol « ko bannde ñaami tuuti, ɓuri ko goɗɗo ñaami doli ». Heewɓe kollii, addi ngoo miijo ko juumre. Sabu wayi tan ko no wiyde « hay so mi naftortaako, yoo goɗɗo waas tan miin mi heɓa ».
Ndeen ne dee, ene waawi tawa so goɗɗo oo heɓiino, maa naf am ko mi waawaano nafde hoyre am. Waɗata ɗum noon ko so woote njontii, mi wootanirtaa neɗɗo sabu ko jogori waɗande renndo ngoo, ngootanirtu mi mo ko sabu kaaw am, baaba am, mawni am walla kiliifa am ko e makko ngondi. Hay sinno o alanaa kam nafoore ne, miijii mi ko wootande goɗɗo, mi waasa wootande banndu am ene hersinii. Sabu oya tinantaa kam saka mana mi, kono banndu am kam nde yitere mum fawii e am fof maa siftor, yetta mi. Pulaar dee kadi ene wiyatnoo « ko nafata e ko manata, so ngardii, moƴƴi ko cuɓo ɗaa ko nafata koo ». Ɗum noon ko sabu miijaade, ko manata koo, koko ɓennata, woppa ɗoon ko nafata koo haa jibinora ko manata. Sabu fenaande ene roƴa, goonga hirnda heɓtoo ɗum haa daɗtoo gila future yonaani.
Mi anndaa so tawii janngiyankooɓe Fooyre fof ene nganndidi to leydi amen heedi e duunde baaba Aadama hee, kono emin njogii caɗeele to bannge dawrugol. Ngar mi e ngol ko wallinaade. Leydi amen, to nganndu mi ngoowaa mi, to cooynetee mi «haayoo» waɗa. Ko toon woni Durmam Daƴƴel Salndu Gelooki. Ɗeen caɗeele ɗe min njogii to bannge dawrugol ene paayni min haa ko ɗoon waawi haaɗde. Ko ɗum waɗi, nde wiyaa « won wooteeji jogorɗi waɗeede e nder hitaande 2023 » min kuli. Ɗeen caɗeele noon, so cafraaka, ɓe min koɗdi ɓee njogor waɗde no keewnoo waɗde nii, so ɓaaftude fof, min keddoo e tammaade ɗe looraani. Emin kaka, emin caɓɓitoo no yarɓe loonde follere nde alaa suukara.
Tawde ngon ɗen ko e lowre inniraande «Kaalden Goonga», ene jojji, mi haalana on goonga. Sabu ko ɗum weli Alla. Hannde, minen Durmamnaaɓe, min mbayi tan ko no ɓe ngalaa dawriyankooɓe tiiɗɓe nii. Sabu dawriyankooɓe ɓurnooɓe heen anndeede e yaakoreede ɓee fof, hannde, ngonka mumen ene faayni:
• Heen gooto, ene jogii Lannda keɓtinaaka, kono min mbayrii nande dille mum. Won nii wiyatnooɓe ɓanndu makko nduu welaani;
• Goɗɗo kadi ene jogii lannda keɓtinaaka, kono kanum, wonaa ganndaaɗo no feewi;
• Ene woodi heen ganndaaɗo, jogiiɗo lannda kono ka mum kaa heɓtinaaka;
• Won lannda ngoɗka ka kaayitaaji mum keɓtanoo haa wayi no nattat woodde, caggal ɗum, kaayitaaji ɗii ngartiraa. Lannda kaa heɓi yayamiroore gollaade no lanndaaji fof nii. Kono tan, hannde, ardorde kaan lannda anndaaka no feewi, sabu gardinooɗo ganndanooɗo oo ruttiima sahre goonga, ɗo bojji nafataa, ɓinngu moƴƴaagu nafataa, ngalu artirtaa (yoo Alla waɗ toon fooftorde makko);
•Ene waɗi woɗɓe gollotooɓe ko abbitii e dawrugol, kono njogii tan ko dente dillooje e lay-layti renndo, sahaaji kadi telloo e mbeddaaji ngam woytanaade renndo ngoo caɗeele guuraaɗe, ekn…
Fawtanii min e ɗee caɗeele, ko ardiiɓe amen ɓee ronkude jooɗodaade pewjida ko nafata. Kawtondiral etanooma waɗeede, ngam min kaaltida, min pewjida, min nguurda nguurndam moƴƴam ngonduɗam e ndimaagu, kono juutaani, sabu maw-maw, koongu e gooto fof fooɗtude ɓinngu moƴƴaagu. Pooɗondiral amen ngardiigu waɗi haa fedannde yahnoonde haa ɗaanii taƴii kisa. Ndiyam e kosam ceerti. Ngootam heen fof yahri bannge.
Hannde, so mi welaama mi wiya, minen ardinooɓe miijooji dawrugol ɓee, min nattii waawde seerndude ñaame amen e nane amen. Heddii tan ko emin ngumbiloo, emin mbuɓɓoo. Ɗo min nani won dillooɓe fof, min naata kadi e dente mumen, sabu ɗaminaade maa ɗum wonan min fartaŋŋe heɓde toon ko min ndonki heɓde e lanndaaji dawrugol koo. Haaɓnii heen kadi, ko nde min naati e ɗeen dente dillooje fof, min keewi ko yiɗde tamde ɗumen, e waawnude ɗumen rewde miijooji amen. So ɓe caliima, min cakka peeje no emin keɓira hakkillaaji ɓurɓe heen yaafde koye ɓee. Min pulla e golle heddiiɓe ɓee ceenal haa herƴa. Baɗtande fof, ɗeen dente keewi ko feccaade. Ɗum ene jeyaa e ko addani min faayde. Sabu alaa tawo feeñanɓe min ene mbaawi fiileede leppi, so Meeriiji, so jooɗantooɓe min suudu Sarɗiiji. Emin ɗaɓɓi walliteede e miijooji e peeje, mbele min njalta e kaa ngaanuuma kaaɓniika, mettuka, kulɓiniika no wallineede e nder suudu wiinndu, niɓɓuru, ruŋtiindu wuro yulndu e wuttolo, e nokku ɗo kullon conngowon e wuyɓe ɓe ngalaa njurum mbaalata yahde e sor-sortude.
Malal Sammba Gise
