« Kala goppuɗo ko jeyi, nanngata ko ko jeyaa. E ngaan sahnga, moƴƴinana jeyɓe, kanum boniree ». Ko Pulaar haali ngol konngol. So mi rokkii heen miijo am, ellee ene haannoo ɓeydeede heen « goppuɗo ko jeynoo fof, goɗɗo mo jeyaano ƴefta naftoroo. Jeynooɗo woppi noon, nde anndata waɗii ko feewaani, tawata ko mo jeyaano ƴeftuɗo oo fanndinii ». Heddoo, joom mum ene haamtoo, ene saɓɓitoo no muccuɗo jaɓɓe. Ko goonga, geɗe kaantoriɗɗe mbaɗaama e kitaale 1989 haa ko yawti ɗum. Waɗii waraaɓe, fiyaaɓe tawi toñaani. Waɗii koninkooɓe ɓooraaɓe e liggotonooɓe riiwaaɓe e golle mumen tawi ko e amdu e belaaɗe. Sikke alaa kadi, ene heen njaltina leydi mumen tawa nii tintinaaka. Kono ellee gila ndeen, minen Durmam Daƴƴelnaaɓe, hay e amen mo yaltinanooka leydi ne, yaltin hoyre mum, moolkinoyii e leyɗeele galɗuɗe, ɗo wallooɓe miskineeɓe ngoni. ɗaminaade maa dañ e ko riddanooɓe ene mooloyii ɓee ndañi koo.
Ene anndaa nii ɗuum bonaani. Sabu kala no neɗɗo ene dañira haa moƴƴina nguurndam mum e ɗam ɓesngu mum, ene jogii hakke waɗde ɗum. Farlinaa e joom mum tan ko yoo taw no dañirta nii luulndaaki Diine, luutondiraani e kuule leydi, kadi luurondiraani aada. Kono mbele yahde woppa jeyi mum tawi fandinaani wontoytaa ko Pulaar wiyata « dañaani taɓɓe dañi yoolayru ». Walla waya no « tamde liingu e junngo, yaɓɓa liingu tan woppa ngu tamnoo, hawra e ngu yaɓɓunoo furtiima ». Wona joom mum heɓaani ko yiiloyinoo, arta tawa ko ɓelsuɗo ko woppunoo caggal mum.
Minen Durmamnaaɓe, heewɓe e amen ko yahɓe ene ngoppi leyɗeele mumen e gure mumen. Min njahat caggal leydi, min njooɓoo daaɗe amen e wiyde « leydi amen welaani, sabu hakkeeji amen fof ko jaɓɓaaɗi ». Wonaa nii mbele ɓe min tawi caggal leydi ɓee ene ngara safrande min caɗeele amen, alaa, ko mbele eɓe njurmoo min, ɓe ndokka min e ko ɓe njogii koo. Won e amen nani toon, ngalaa hannde, hay no ngartiri e gure mumen. Te leyɗeele ngoppunoo caggal ɗee nana koɗee. Walla nii koɗaama, panndinaama. Waɗde ene gasa, so min ngartii, min ngontata tumarankooɓe e leydi amen ndi min mbiyatnoo « ngenndi ɓuri ngoowaandi, jatti ɓuri koɗnaandi, ndemaandi ɓuri njiggaandi ». Min njejjitii ko min tinndananoo koo. Woni « kala goppuɗo galle baaba, naati e galle baaba janano, so ene yalta nawortaa paɗe mum ».
Holi ko tiiɗi e waɗande galle mum ɓalal walla nii kalasal, waɗa heen hay sinno ko suudu buluŋŋe, hollirooru « ɗoo wonaa wiinnde » ?. Kono ko teskii mi hannde, ko ɗo waɗnoo karaaje fof mahaama. Ɗo waɗnoo boowe fof hoɗaama. Hay innɗe gure amen, ko heewi heen mbaylaama. Gure kese ɗee kam ngardi ko e inɗe mumen. Jooni noon, minen, min payii caggal leydi, min nawii sukaaɓe amen e miñiraaɓe amen. Emin paarnoroo « min ngoni ko Tugal walla Amerik ». Emin ngoppi galleeji amen woɗɓe ene koɗa heen. Te kala ɗo pottu ɗaa e gooto e amen, daande ko wootere « hakkeeji amen ko jaɓɓaaɗi ». Ellee min potnoo wiyde ko « min ngoppii hakkeeji amen to min ngummii too, dañɓe heen haaju ƴeftii, ndewii kuule haa pandinii, waɗde min ɓelsii ».
Ɗannaade kay bonaani. Sabu ko ko tawaa e nder renndooji men fof. Kono yoo ɗanniiɗo faam, « garɗo ko kootoowo. Te ɓooyde legal e ndiyam waɗtataa ɗum nooda ». Waɗde ko adii jahal, yoo neɗɗo jogo caggal. Mbele so o ronkii anndude to o fayi, omo waawa rutaade to o umminoo. Ko caggal nde miijii mi ɗum, ciftor mi Fedde wiynoonde e jimol mum « nduɗto ɗen nokku meeɗen, pewjen toon ɓamtaare ». Mboɗo jogii naamne ɗe ndonkan mi jaabawuuji. Ko ɗeen ngoni « holi; hannde, ko foti ɓurde woƴde leñol men ? Mbele ko binnditagol men e yiilaade no keɓir ɗen kaayitaaji ? mbele ko janngude e jannginirde ɗemɗe men ? Mbele ko naatde e pewjirɗe laamu haa mbaawen heɓde geɗal men ? mbele ko daraade e fanndinde e huutoraade leyɗeele ɗe tawru ɗen taaniraaɓe men ? Mbele ko mahde gure men woto woɗɓe ngarde, maha, koɗa, haa ngonten arani en e leydi men ? ». Namnal dowrowal ngal noon ko « holi no ndarorto ɗen haa cafren caɗeele men, mbele ceeren e goytaali donkaaɗi yoo ngas ? »
Malal Sammba GISE
