Mo alaa ko nanata, famɗa ko anndi. Mo yiyataa waawaa sifaade. Waɗde so neɗɗo yiyii, nanii, anndii, yoo waaw haalde faamee. Sikke alaa ko fayti e ngal kuulal jowitiingal e naatnugol ɗemɗe ngenndiije (Pulaar, Sooninke e Wolof) e nder tippudi nehdi jaŋde leydi Muritani, haala heewii heen. Tawa kadi won heen kaaldata ko no woniri, won heen kaalda no woniraani. Waɗde ko fotde jaayndiyankooɓe e famminde renndo ngoo mbele jeyaaɓe e maggo mbaasa naatde e ko jibinta luure janngo e jam. Nde wiyaa, « hankadi ɗemɗe ngenndiiji ene naatnee e tuppudi nehdi e jaŋde », wayɓe no am fof cummbu cajii, mbiyi « hankadi, min ndañii liggeyaaji, so waɗtude jannginde e ɗeen duɗe laamu, ko min ndañnoo jangude e jaŋde mawɓe kadi min keblaa e duɗe keblorɗe jannginooɓe ».
Minen ɓe mbiyat-mi ɓee noon, ko minen ɓe njanngaani so wonaa e Pulaar. Min njannginaa limto e no alkule ndenndinirtee haa ngona kijjanɗe, no ɗeen kijjanɗe njokkondirirtee haa ngona kelme e no ɗeen kelme cañondirirtee haa ngona konngi.
Ngam haala waasa juutde tan, minen min njanngaani Arab, min njanngaani Farayse. Min njannginaa ko jaŋde mawɓe. Binndol, taro e hiisa. Nde njah-mi haa mbaaw-mi sellinde binndi, cikku-mi mboɗo waawi ƴefteede e duɗe laamu jannginooje Pulaar, Sooninke walla Wolof. Ko laaɓɗo reedu gooto fammini-mi no ɗum siforii.
Kono tawi-mi fuɗɗinooma dukde e yennude laamu. Nde o faccirani mi geɗe ɗee, paam-mi wonde waawi jannginde e ɗeen duɗe tan ko heblaaɓe to duɗal laamu biyateengal « duɗal keblorgal jannginooɓe duɗe les lese ». Sabu ko toon janngetee karalle jowitiiɗe e jaŋde e nehdi sukaaɓe, ɓeydee heen kadi fannuuji keewɗi ɗi cukalel hatojinta e nder daawe jaŋde mum garoyooje fof. Waɗde jannguɗo jaŋde mawɓe, jannginiraa ko mbele ene ummoo e humambinnagu, waawa humtirde haajuuji mum binndol, taro e hiisa. So dañii ko firaa e ɗemngal mum ɓeyditoroo ganndal.
Caɗeele ɗee noon, ko ene waɗi e jannguɓe men ɓe tiiɗnaaki. Haa teeŋti e wiyooɓe ko jaayndiyankooɓe. Ɓeen wiyateeɓe ko kañum en ngoni ɗemɗe ɓe ngalaa ɗemɗe. Won e maɓɓe ɓe njaɓaani haalande ɓesnguuji ɗii goonga haa, won e mumen, ko ko njoortii ko haɗaaɓe hakkeeji mumen. Ɓeen, kala ko ene kaala, ko ene mbinnda walla ko ene mbayyina, tawata ko dawrugol ene sakkii to les too. Ko ɗuum waɗi, jannguɓe jaŋde mawɓe ɓee, eɓe ñikla ɗumen ɓe mbiya « tawde Pulaar ene jannginee jooni e duɗe laamu, holi ko haɗi on ƴefteede heen, so wonaa yawaade leñol mon e yawde ɗemngal mon »?
Ɓe paamaani heen ko woodi koo fof ɓerɗe mumen keewa mette, njogitoo ko ɓittaaɓe, pinal mumen woni ko e yooleede. Ene moƴƴi, tawde wiyaa ko so neɗɗo anndii yo anndin, gooto fof laaɓana banndum reedu, haalana ɗum ko woodi koo. So tawii wiyaama janngude e janngirde ɗemngal mum ko sodorde ɓamtaare, rewrude e duɗe les-lese ɗee haa to jaaɓi haaɗtirde ko heen jeyaa. Kono kadi jaŋde mawɓe ko heen jeyaa.
Sabu hannde, mawɓe jannguɓe binndi ɓee ene njogii darnde mawnde, nafoore no feewi e pelle ɗe ngonaa laamuyankooje ɗee. Yanti heen, laylayti renndo ɗii ene ndokki ɓe fartaŋŋe dañde gannde kese ɗe ɓe mbaawi eɓɓirde ko waawi naftude ɓe. Faayiida bolle tan, ko wiyde « jannguɗo binndol ɗemngal neeniwal fof ene waawi wonde jannginoowo e duɗe laamu », ko fuunti e yiɗde jiiɓde hakkillaaji. Walla yiɗde huutoraade jaambureeɓe ngam siynude miijooji mum dawrugol, kanum loowde e ɓerɗe kusummeeji baawɗi jibinde caɗeele ɗe joom mum alanaa safaara.
Ko goonga, nande e faamde ngonaa gootum, kono faamde e huutoraade kadi ene ceerti. Sabu sahaaji, won no ɓernde ene yiɗira, hakkille waawaa heytaade terɗe e gollude ko joom mum muuyaa, hay so ene booma ɗum.
Yo Alla ɗow en e laawol pooccingol, jettinoowol en e ko ɓuri wonde nafoore men.
Malal Sammba GISE
