Ko ina wona jooni duuɓi 15, taƴooɓe wiyeteeɓe Saraginas en ko ko owni beeli yimɓe to rewo Santarafrik. Fulɓe aynaaɓe wuurɓe e ooɗo nokku ko ina ɓura jooni 100 hitaande, njeyaa ko e ɓurɓe tampude heen, nde tawnoo aɓe ngalɗi sibu aɓe njogii jawdi ndariindi.
Ko ina wona jooni duuɓi 15, taƴooɓe wiyeteeɓe Saraginas en ko ko owni beeli yimɓe to rewo Santarafrik. Fulɓe aynaaɓe wuurɓe e ooɗo nokku ko ina ɓura jooni 100 hitaande, njeyaa ko e ɓurɓe tampude heen, nde tawnoo aɓe ngalɗi sibu aɓe njogii jawdi ndariindi.
Taƴooɓe ɓe ceerataa e yande e maɓɓe e honde na’i maɓɓe e dahde sukaaɓe maɓɓe. Heen sahaaji ma ɓe njoɓa kaalis keewɗo nde ɓe mbaawa heɓtude sukaaɓe maɓɓe. Ɗum ɗoon alaa e sago ɓe njeeya jawdi keewndi (fotde miliyoŋaaji keewɗi CFA). Nde tawnoo konu leydi ndi ko ko roŋkani ɓee taƴooɓe wonɓe nder dunli, alaa e sago gooto kala sakka feere no dartorii ɓe. Nii woni ɓee fulɓe aynaaɓe cosi njuɓɓudi mum en ngam reende koye mum en. Meeruuji kominaaji ɗo jawdi nehetee cosi goomuuji dartagol, tawi woni njogitaaje mum en ko cette tookaaɗe kam e laañe ngam reende jawdi ndi e ɓee taƴooɓe. Hannde o, komin kala ina jogii « konuuji mum » jom laañe en, deenooje nokkuuji durngo. Kamɓe kala ko ɓe ñawndiiɓe : ɗum ɓeydi jaambaraagal maɓɓe. Ina hasii nde ɓe nanngondiri e taƴooɓe ɓee kala, ɓe keewi ko riiwde ɗum en.
Taƴooɓe ina e leydi he gila e kitaale 1990, ko ɓe ɓeydiima jartodinnde ko leydi ndi naati jiiɓru ko. Ko heewi e maɓɓe ko rebel en ummoriiɓe to Caad, kono ina e maɓɓe kadi ko yimɓe wallatnooɓe hooreejo leydi hono François Bozizé nde waɗi kuudetaa ñalnde 15 mars 2003. Sabu waasde oon ɗooftaade konngol mum, ɓe pelliti kamɓe ne ndaartande koye maɓɓe : ɓe ngonti banndiiji. Laamu nguu noon heptinaani konuuji jom en laañe ɓe, ko ɗum tagi ɓe njowitii tan ko e balle aynaaɓe ɓe e kominaaji ɗi ndokkata ɓe. Kamɓe fof ko ɓe juulɓe.
Alaa galle fulɓe mo ɓee taƴooɓe njanaani, teeti jawdi, mbari yimɓe … Yeru, ɗo galle arɗo Abdu ɗo, miñiiko Daawuuda gardinooɗo konu Ndaasima, sankii ko e hitaande 2004 e nder hare ngam ɓiltude sukaaɓe 9 fulɓe dahanooɓe.
Ɓeeɗoo fulɓe fof ko juulɓe, tee aɓe mbaɗti hakkille no feewi e ballal Allah addanta ɓe kala nde ɓe nanngondiri e taƴooɓe ɓe.
Ko kamɓe peewnanta koye maɓɓe laañe e cette. Aynaaɓe ɓe ina keewi warande ɓe gayi. Ɓe keewi waɗtude teewu ngu ko ceeli, ɓe njooɓoroo. Hade maɓɓe loowtude laawol, ɓe ndokkondirtu duwaawu. Sahaa e sahaa kala ɓe mbaɗa ekko hakkunde kompaañiiji maɓɓe, yeru hakkunde kompaañi Maalum e kompaañi Ndaasima. E hitaande 2004, won ɗo njaggondirnoo e taƴooɓe, ɓe ngartiri hoore gooto e mum en ngam hollude laamu ngu, aɓe kattani haɓtaade.
Sosiyatee biyeteeɗo Aurafrique to Ndaasima ko kamɓe ƴetti mbele aɓe ndeenana ɗum mahaaɗe mum e kaɓirɗe mum. Taƴooɓe ɓe njogitii ko mataryoosuuji, kamɓe alaa ko ɓe njogii so wonaa laañe e peewal juuɗe.
Hokki ɓe doole ko kuutoragol laañe tookaaɗe. Laañe ɗe cuuwetee ko e ndiyam mbaɗɗam tooke laadooje, penndooje ƴiiƴam ɗoon e ɗoon, e nder hojomaaji seeɗa, so ɗe piɗii neɗɗo, hay so gaañannde, maayat. Haa hannde laamu Santarafrik heptinaani ɓe. Kono ngam wallitde ɓe, aɓe njokkondiri e ardiiɓe konu leydi ndi, perfee Waka rokkii ɓe karte ngam heptinde ɓe njeyaa ko e dartotooɓe taƴooɓe.
Ndenndaandi Santarafrik ko leydi Afrik ndi heedaani e geec. Ina taarii nde : Kamaruun bannge hirnaange, Caad bannge rewo, Sudaan bannge fuɗnaange, Rippoobilik Demokaraatik Konngo kam e Konngo bannge worgo.
Winndi ngooɗoo wiɗto ko biyeteeɗo Teddy Seguin
Teddy Seguin jibinaa ko e hitaande 1975 to Rouen leydi Farayse. Ko o portiloowo. Ko neɗɗo korsinɗo maaje e yimɓe. O waɗii duuɓi ɗiɗi to Santarafrik, cagaal ɗuum o fayti Marseille. Tuggude 2006 haa 2008, o seedtiima nguurndam mbonɗam wiyeteeɓe Pygmées en (dooɓaaɓe) wiyeteeɓe Aka, sabu mum en waasde jaggireede no yimɓe timmuɓe kam e caɗeele goɗɗe, bonɗe, ɗe fulɓe hoɗɓe Santarafrik nguuri, nde tawnoo alaa e sago njuɓɓa, mbaɗana koye mum en konuuji, tawi alaa ko njogitii so wonaa cette e laañe ngam dartaade taƴooɓe jogitiiɓe petelaaji e materyoosuuji. Teddy Seguin ina anndaa no feewi e jaayɗe Farayse : o liggiima e jaayɗe : Le Monde, Libération, Le Figaro Magazine, Le Spectacle du Monde, Ushuaïa Magazine, VSD, Sciences et vie, Geo, National Geographic.
Teddy.seguin@wanadoo.fr
mob +33 (0)6 80 36 16 74
Fulo : Bookara Aamadu Bah
