Ko ɓuri anndeede e nder ganndal koode ko nokku ɗo njeyaɗen ender aduna o. O nokku ɗo njeyaɗen ɗo, wiyetee ko Satonaange.
Hol ko woni Satonaange?
Naange ko hoodere ɓurnde fof ɓadaade en, ɓurnde fof ɓadtade leydi. Ko kayre hokkata nguleeki kuule catiiɗe nge ɗe.
Ko ɓuri anndeede e nder ganndal koode ko nokku ɗo njeyaɗen ender aduna o. O nokku ɗo njeyaɗen ɗo, wiyetee ko Satonaange.
Hol ko woni Satonaange?
Naange ko hoodere ɓurnde fof ɓadaade en, ɓurnde fof ɓadtade leydi. Ko kayre hokkata nguleeki kuule catiiɗe nge ɗe.
Satonaange, ko deental tagooje bayɗe no annama leydi nii, taarotooɗe naange. Ɗoo kadi eɗen poti faamnude yimɓe yoga e konnguɗi ɗi njogorɗen huutoraade. Heen konngol wiyetee ko "tagofeere": tagofeere (wiyetee e ɗemɗe tuubakooɓe ko "planet"), ko tagoodi Alla mbaydi no leydi nii, walla no lewru nii. Eɗum waawi ɓurde walla fotde walla jaasde leydi mawnude. Ɗum woniri e weeyo ko no leydi walla naange walla lewru ngoniri e weeyo ni. Leydi e hoore mum ko tagofeere. Tagopeeje goɗɗe ena ngoodi e aduna he, hay so Banii Aadama en njiyaaka toon tawo. Tagopeeje ɗe noon, tuubakooɓe ena njoginii ɗum en inɗe; ko ɗum waɗi, tawde en ngalanaa ɗum en inɗe, mbaawaten tan ko huutoraade inɗe ɗe. Ko leydi tan njogini-ɗen innde, mbiy-ɗen ɗum e pulaar (mbiyɗen ɗum e Fulfulde) "LEYDI". Tagopeeje banngotooɗe walla taarotooɗe naange nge ko ɗe ko 9: – tagofeereMEERKUUR, tagofeere WENUS, tagofeere LEYDI, (ndi nguur-ɗen e dow mum ndi), tagofeere MAARS, tagofeere SUPITEER, tagfeere SATUURNA, tagofeere URAANUS, tagofeere NEPTUUN e tagofeere PULUTON. Tagofeere fof ena jogii bolol mum ngol taardotoo Naange men nge.
Puɗɗorto-ɗen noon ko tagofeere ɓurnde ɓadtaade naange nge, payen to tagofeere ɓurnde woɗɗude nde.
Jooni noon ƴewen ngoɗɗeeki hakkunde tagopeeje ɗe e naange nge, caggal ɗum ƴeewen hol no ɗe mbaydi e mawneeki, caggal ɗum kadi ƴeewen njuuteeki ñalawmaaji e kitaale e dow majje.
A) Ngoɗɗeeki hakkunde tagopeeje ɗe e naange :
hakkunde Meerkuur e Naange ko kiloomeeteruuji 57910000
hakkunde Wenus e naange ko Kiloomeeteruuji 108210000
hakkunde leydi e naange ko Kiloomeeteruuji 149600000
hakkunde Maars e naange ko Kiloomeeteruuji 227940000
hakkunde Supiteer e naange ko Kiloomeeteruuji 778340000
hakkunde Satuurna e naange ko Kiloomeeteruuji 1427200000,
hakkunde Uraanus e naange ko Kiloomeeteruuji 2.869300000
hakkunde Neptuun e naange ko Kiloomeeteruuji 4498500000
hakkunde Puluton e naange ko Kiloomeeteruuji 5900000000
(Kilomeeteer ko meeteruuji ujunere, walla ujunnaje ɗiɗi diraa, tawde keew-ɗen wiyde enen fulɓe meeteer ko diraaji ɗiɗi; tawde kadi wonaa diraa tiggu, kono ko diraa kellifaaɗo timmuɗo).
B) Mawneeki tagopeeje.
Tawi ko fayti e mawneeki, walla mawngu, e nder satonaange ɓuri heen fof mawnude ko naange. Kono naange wonaa tagofeere, ko hoodere! Ma en ngartoy heen so Alla jaɓii.
Ɓuri fof mawnude e nder tagopeeje 9 ɗe, ko tagofeere Supiteer, refti heen ko Satuurna, rewi heen Neptuun, rewi heen Uraanus, rewi heen noon ko Leydi ndi nguur-ɗen e dow mum ndi, rewi heen Wenus, rewi heen Maars, rewi heen Puluton, refti heen noon ko tagofeere ɓurnde fof famɗude, wiyeteende Meerkuur. Meerkuur kadi ɓuri fof ɓadtaade naange. Ko tagopeeje ɗiɗi keedti leydi e naange : tagofeere Wenus e tagofeere Meerkuur.
Ɗee nate kollata ko jerondiral hakkunde tagopeeje : e ngal holla hol no Supiteer (walla Jupiteer) ɓurdi tagopeeje goɗɗe ɗe.
E nder sato naange ɓuri nde mawnude tan ko naange, kono naange wonaa tagofeere, ko hoodere. Tagopeeje 8 satonannge godde ɗe fof, so ndenndinaama mbaɗaama tagofeere wootere, tagofeere Supiteer ɓuri ɗum. Supiteer ne, so renndinaama e tagopeeje 8 goɗɗe ɗe mbaɗaama tagofeere wootere, Naange ɓuri ɗum ɗo woɗɗi.
Winndannde aroore: Njuuteeki ñalawmaaji e dow tagopeeje.
—————————–
Hol Umar Abdalla Wele ?
Umar Abdalla Wele, jibinaa ko 1954 to Jowol. Omo anndiraa "Baaba Loocol" (e nder galle maɓɓe), omo wiyee kadi "Barme e Kuundal" to wuro maɓɓe Jowol ɗo. Duɗal makko gadanal ko ɗoon o janngi. O janngii kadi to Kayhayɗi haa o danyi "berwe" e hitaande 1972. O heɓi bakkaa makko (BAC ‘C’ (ko fayti e hiiso) ko 1975. O neldaa Riisi ngam heɓde toon karallagal ko fayti e ganndal weeyo "aasinyoor" (1975-1981), ko fayti e "arditaare" ("Prévision). O wonii mawno metewo e hitaande 1988 to Nuwasoot ɗo. O wonii mawɗo Joorde metewo to boowol laaɗe diwooje Nuwasoot (1988-1992). O liggiima e jooɗorɗe metewo e boowe laaɗe diwooje : Caad (1992-1995), Santarafrik (1995-1997), Burkina (1997-2008).
Ko fayti e defte ɗe o winndi e Pulaar ko ɗeeɗoo : Ganndal weeyo (leydi), Ganndal koode, Deftel jime, Macungaangu. Ko fayti e Farayse, ko ɗeeɗoo defte o winndi : "Ce que je pense" (miijo makko), "Prévoir le temps pour sauver la vie" (Anndinnde ko arata ngam sowde pittaali), "le temps et la santé" (dumunnaaji e cellal aadee), "le réchauffement" (nguleeki weeyaango aduna), "A propos de la Mauritanie" (ko fayti e Murtani e kitaale caɗeele (1986-1991). (Ɗe defte fof ko baɗtateeɗe e fulfulde). O waɗɗiino jeewte e Rajo Muritani ko fayti Gannde Weeyo e Koode, ko fayti kadi e jime (e gonndigal Alhajji smakkomba Sih e Aliw Siree Bah, saaktooɓe kabaruuji). Jooni o gollotoo ko to Jooɗorde ASECNA mawnde to Ndakaaru (Senegaal).
