Mbeɗe moolii Alla e Seyɗaane diddaaɗo, mbeɗe mooliimo ɗo golle ɗo, ɗo sifaa ɗo e ɗo menndeŋɗo. Mbeɗe moolii e welamma Alla, ummorde e tikkere makko. Mbeɗe moolorii Alla e moƴƴere makko nde, gah lepte makko. Mbeɗe moolii Alla e Alla. 1. E innde Allah; joom yurmeende huuɗtidinnde; joom yurmeende heeriinde. 2. Denndaangal jettooɗe fof ngoodani ko Alla, joom binnde, 3. Joom yurmeende huuɗtidinnde, joom yurmeende heeriinde, 4. Jeyɗo ñalawma njoɓdi!
Mbeɗe moolii Alla e Seyɗaane diddaaɗo, mbeɗe mooliimo ɗo golle ɗo, ɗo sifaa ɗo e ɗo menndeŋɗo. Mbeɗe moolii e welamma Alla, ummorde e tikkere makko. Mbeɗe moolorii Alla e moƴƴere makko nde, gah lepte makko. Mbeɗe moolii Alla e Alla. 1. E innde Allah; joom yurmeende huuɗtidinnde; joom yurmeende heeriinde. 2. Denndaangal jettooɗe fof ngoodani ko Alla, joom binnde, 3. Joom yurmeende huuɗtidinnde, joom yurmeende heeriinde, 4. Jeyɗo ñalawma njoɓdi!
5. Aan woni mo min ndewata! Ko aan woni mo min mbaɗirta kattanɗe muuɗum! 6. Feewnu-min e laawol pooccingol, 7. Laawol ɓe neemin-ɗaa e mum en, ɓe ngonaa tikkanaaɓe ɓe, ɓe ngonaa majjuɓe ɓe.
Aan Geno, juul e Nulaaɗo maa, Muhammadu, «juulde Alla e kisal mum yo ngon e makko». En mbarkinoriima Sayko Tijjaani e Ceerno men Ibrahiima ÑAS, «yo weluya Alla won e maɓɓe».
Eɗen etoo hannde haalde huunde e nguurndam, Ceerno men mo ngar-ɗen juuraade o, juuroraade sabu Alla, tawi ko sabu Alla tan. Ko njogor-ɗen haalde ɗoo ko, ko seeɗa; ko jubbannde tan, wayi ko no toɓɓere ndiyam e maayo.
Ceerno men, Ceerno Abdallaahi JAH, jibinaa ko ɗo e Ɓoggee, e nder hitaande 1929. Baaba makko, Hammadi Baaba Maalum JAH, inniri mo ko Mammadu. Yumma makko, Kajji Muusaa Kajji, lammo, inniri mo ko Muttaar.
Ko Alla noon, muuyata muuyaande mum, rewna ɗo welaa, totta mo welaa. Ko koddiiɗo maɓɓe, ina wiyee Jaddel Pennda, inniri mo joom galle mum, ina wiyee Abdullaahi.
Abdallaahi, hono maccuɗɗo Alla, yimɓe fof ina nganndi ko ɗuum firti. Ceerno wonii maccuɗo Alla gila e gila, gila haydara alaa. Hay gooto soklaani haalaneede ko ɗuum firti, e ko ɗuum woni, gooto fof seedoriima ɗum gite mum, walla nanirii ɗuum noppi mum. Heddii noon, ko hol gite jiiɗe, holi noppi nanɗi.
Yo Alla noon yoɓ-mo moƴƴere, e ndee darne nde o darii, darnde nafoore meere-meere.
Ceerno Abdallaahi JAH, naati Quraana ko ina yahra e duuɓi jeetati (8). Ko baaba makko adii winndande mo bah. Caggal nde jinnaaɗo makko o, heɓindii o fotii ummaade e juuɗe mum, mbele o jokkoya jaŋde, neldi mo Loopel e juuɗe Ceerno Abuu Mammadu Siley JIGGO.
Nde o dañi duuɓi sappo e jeeɗiɗi (17), o jokkoyi jaŋde e duɗal Ceerno Bookara Yero JIGGO to Bakaw. Ceerno ɓooyaani Bakaw, o ummii ɗoon e nder ndeen hitaande o fayi Moonngel, jokkoyde jannde to duɗal Ceerno Aliw Sammba DEM.
Ceerno joofnii alluwal mum gila ina yahra e duuɓi sappo e nay (14).
Ceerno janngii to gure ina mbiyee: Likseyba, Cikkiite, Madiina Njaayɓe e ko wonaa ɗeen gure. Kala ɗo Ceerno ari, so o nattii ɓeydaade e ko janngata ko tan, o ɓennat bannge goɗɗo, yiiloyaade ko ɓuri.
Ko Ceerno janngata ko fof, omo heewi yah-ngartaa, sabu kala nde jolal waalo yonti, o artat ɗo e Ɓoggee, wallude jinnaaɓe makko e golle gese.
Gila Ceerno Abdallaahi JAH suwaa naatde jaŋde, haa ko o naati jaŋde ko, e ko o jannginta ko, e ko o liggii e Laamu ko fof, kaawisaaji keewɗi teskaama e makko. Won ko haalotaako, ko haalotaako ko noon, haalotaako tan.
Ina teskaa e Ceerno Abdallaahi JAH, wonde mo gorgo joom himme, jaambaaro, kaaraysire, laaɓɗo reedu, tiiɗɗo, cuusɗo golle, daraniiɗo tigi-rigi gollanaade seerenɓe mum e jinnaaɓe mum.
Golloraade sabu Alla.
Meeɗii ndeen, tawi Ceerno ina woni perefee Moonngel, omo yaha e ladde kanko e gardeeɓe makko, haa ɓe birtii korgo doofoolo ina rema ngesa mum, ina sooyraa. O wiyi oon, aɗa jogii jale, oon wiyi alaa. O heɓti jalo oon, o totti ɗum oto yo yah wuro addoya jale. Nde oon artata, tawi o feɗɗitii ɗoon dunannde. Nde jale ɗee ngarnoo, ɗoon e ɗoon kanko e gardeeɓe, ɓe gasni demal ngesa baa kala.
E nder hitaande 1948, tawi Ceerno dañii duuɓi 19, o naatnaa e konu Laamu Koloñaal, laamu Farayse, kanko e musiɗɗo makko Mammadu Abdarrahmaan JAH, ganndiraaɗo Aamadu Umma. Yo Geno yurmo mo, yaafoo mo, yaajnana mo ɗo o woni ɗo.
Ceerno wonii e konu hee fotde duuɓi tati, o teskaama heen teskuya paayodinɗo, haa teeŋti e nder leydi Maruk, o heptinaa heen no feewi, o dañii heen manoore mawnde. Nde o yalti e konu he, o yaltiri ko omo fiilaa kaporaal, ko huunde saɗnoonde heɓde e oon sahaa.
Caggal nde Ceerno seerti e dadol mum, ummitii Maruk arti ɗo e leydi mum, tawi ina yahra e duuɓi 23, ɓamti laawol jaŋde, o fayi to Kayhayɗi, o jokkoyii e duɗal Ceerno Aamadu Neene BAH. O wonii ɗoon fotde lebbi nay, omo reftoo ko o janngunoo ko, omo fiytana almuɓɓe heewɓe, binndanɗe mumen, mbele omo ɓeydoo tiiɗtinde jaŋde makko.
Nde o ummii Kayhayɗi, o arti ko ɗo e Ɓoggee. O woni e ƴeewde, holi duɗal e duɗe diwaan oo, ɗo o fotata yahde. Hakkille makko nanngi faade Tulde Dubaango, o yantoyi e duɗal Ceerno Bookara SOOKO, omo janngina. O jannginii ɗoon geɗe keewɗe. O jannginii jaŋde binndi, o janngini nguurndam aduna, o janngini hol no almuudo jiylotooɗo foti nehtoraade, sabu barke njaltata ko e nehdi. Kanko fof e wonde janngintunooɗo e nder duɗal hee, o darii ko darnde almuudo, almuudo nehtaniiɗo gardiiɗo.
Meɗii e ngaal ɗuɗal omo naamdee, omo jaaboo ɗoon e ɗoon, haa Ceerno duɗal ngal wiyi mo: so aɗa jaaboo, a ruttoto e defte. Ceerno wiyi mo : geɗe tati, so gorko naamndi-maa-mi ɗum en, mi ruttotaako, ɗuum woni : Xaliil, Maalik e wooroŋŋe. Ceerno o wiyi mo: ɓeydu heen njinndaangu.
Caggal nde Ceerno janngi, janngini, janngitii haa dakmitii, o yuurnitii hoore makko, o tawi dakamme oo ina tekmi. O faami jaŋde ndee, ko geɗe joorɗe mehe ngoni heen. Sabu, woni ɗoon ko kuɗol, ngommbudi e kaayit. O wiyi: ɗee geɗe tati joorɗe kos, so takkitaaki e ɓernde innama aadee, waawataa heɓde e jaŋde ko faayodini heen ko. Ko ɗoon o laaɓani hoore makko reedu, o gooŋɗi e hoore makko, o weddii defte e jaŋde ladde o wiyi: ko heddii e nguurndam makko koo, o wontaa memde deftere, saka jannginde, so wonaa o heɓa Ceerno, mo nganndu-ɗaa, ko jannginta ko, ina yettoo ɓernde, wuurna ɗum.
O woni e oon haljo-haljo, haa Alla haaji haajaande mum, soggi mo haa yettini mo e juuɗe, maayo mango, welgo, luggo, yencungo, ngo alaa powle, hono Ceerno Abdullaahi SAAKO. Ko ɗoon o faami ko woni nafoore deftere e jaŋde. Ko ɗoon o tuuɓi, o yari haa o ɗomɗiti, o woni e yinaade, omo lummboo e maayo ganndal ngo alaa powle, o wonaa dartotooɗo haa abada.
E nder hitaande 1955, waañnjannde mawnde waañnjii ɗo e Ɓoggee. Tawi ko adii ɗuum, Sheeƴ Baay ÑAS, yillinooma ɗo e Dubaango, Ceerno Abdullaahi SAAKO wiyi mo, ina yeewaa. O wiyi ɗum: “Sayko Tijjaani inani ɗo deƴƴi, ñande o haali, a wontaa yeewe”.
Tigi-rigi ko noon woori, sabu waañnjannde nde, hono Fayda o, nde yani ɗo nde, dille mawɗe mbaɗii ɗo e ngoo wuro, hakkillaaji Seerenɓe e almuɓɓe mumen fof ngowi. Wowanoo e diine, ko yimɓe ina juula, ina koora, ina cakkoo, ina muddoo, ina kajjoya, kono Allah ina yiyee? ina anndee? Ɗuum tunndi hakkillaaji ɓe mbiyi ɗuum aamnotaako, ɗuum wonaa goonga. Wonaa goonga noon, haɗataa goonga wonde goonga, haɗataa goonga yahde haaju mum. Seede mum, ko ngal ɗoo dental hande, dental allaa-allaa-en, ɓe nganndu-ɗaa hanki, alaa fof ko mbiyaaka, alaa fof ko takkaaka: ɓe mbiyaama ko ngaanndi rawaandu ɓe ñaamata, ko seyɗaane ɓe njiyata, ɓe ngona e haalde ko weli ɓe.
E oon sahaa, seerenɓe mawɓe wonnooɓe e reedu Fuuta he fof, tawi ko yaakoranooɓe, tuugnortenooɓe, ɗooftetenooɓe , mbaɗdii ɗo, adeel; ina ngari, yiɗde ñifde Fayda o.
Kala heen Ceerno garnooɗo, jooɗodiima e Ceerno Abdallaahi JAH. Kono nde ɓe ceertata, tawata ko nimsitii ko addunoo ɗum. Kala heen Ceerno ɗo iwri mo e ganndal mum, yiɗde yuwde mo, o fiyrii ɗum ganndal mum ngal, hoota alaa ko nawori.
Ceerno am ko mbir, mo Alla waɗi, hay gooto alaa ko waawi heen. So tawiino ko sippiro ɓalli kadi wonnoo, maa Ceerno am liɓanno ɓe. Sabu, hay gorko gooto meeɗaa liɓde mo e sahaa makko.
Meeɗii sahaa gooto, Ceerno Abdallaahi e fedde mum, njahi njillu to wuro wooto e gure men fuuta. E ngoon ɗoon wuro noon, sagata ɓurnooɗo tiiɗde e diwaan o fof, nani ɗoon. Nde ɓe njahata toon nde, Ceerno wiyii ɓe, ko jogorɗo sippirde e mbir o, tee ko liɓoowo mo, so liɓii-mo noon, wontataa jam, ndeen noon, yo ɓe par, no ɓe ndogiri. Ndeɓe nanngodiri, Ceerno Abdallaahi, liɓi mo, njomu laaɓngu, ngu alaa guli. Ko ɗoon ɓe kawri e paɗe maɓɓe taƴee-hulee, ɓe ndogi, ɓe kooti.
E nder hitaande 1956, Ceerno Abdallaahi jokkoyii jaŋde to Eeleega, ngaam fiytude alluwal mum Quraana, e juuɗe Ceerno Capaato mawɗo ina wiyee Siidi Wul WAQF.
E nder hitaande 1957, caggal yamiroore Ceerno makko, Ceerno Abdullaahi SAAKO, o yahi kawlak tawteroyeede firo Quraana, ngo Sheeƴ Baay ÑAS waɗantunoo Seerenɓe mawɓe safalɓe muritaninaaɓe e ɗemngal arab.
E ngoon firo Quraana, Ceerno Abdallaahi JAH, dañii manoore mawnde. Teskaama, o faami tigi-rigi, ko Sheex Baay ÑAS janngini ɓe ko. Haa ɗuum waɗi, so aɓe ndeftoo binndanɗe maɓɓe, ko e makko Seerenɓe safalɓe ɓe ngarata reftaade, sabu kala no Sheex Baay ÑAS jannginiri ɓe, ko noon o reftirantooɓe, hayso Sheeƴ Baay moos, walla dirmi nde janngita nde, so o arii ɗoon, o moosat, o dirmoo, haa safalɓe ɓe, mbaɗti wiyde mo, ko o mañetofoŋ.
Nde ɓe njoofni jaŋde aɓe piilee alfaa, ko Sheeƴ Baay ÑAS, fiiliri mo junngo mum, wiyi mo: mi fiilii ma kaala ka hay gooto fiiltataa. Seerenɓe heddiiɓe ɓe, tawi ko ɓe o tolnondirnoo, ko Seerenɓe woɗɓe njamiraa yo piilɗum en. Ko o dañi ɗoon ko, ko geɗal.
E nder hitaande 1959, Ceerno Abdallaahi JAH ƴeftaa e Laamu Muratani, ngaam jannginde arab. O jannginii e gure ina mbiyee Njaagu, Njorol, Ɓoggee e Kayhayɗi. Ko ɗo Kayhayɗi ɗo, Laamɗo gadano leydi Muritani, hono Muttaar Wul DADDAH,tawi ina ari ɗoon njillu, teskii Ceerno, caggal nde o yettinnoo ɗoon, konngol baɗngol faayiida e ɗemngal arab.
E nder ɗiin teskuyaaji, Laamu Muritani neldi mo leydi Kameruun jannginoyde Arab e Diine Lislaam. Caggal ɗuum, o toɗɗaa yo won perefee. O wonii perefee to Walataa, Bumdeyda, Moongel e Tidjikja. O yaltiri e Laamu ko omo woni Cukko Guworneer to Neema.
Ko o woni e Laamu ko, kala ɗo fenaande wonnoo, o mumtii haa laaɓi; kala ɗo hakke yoolinoo, o yoolti; ɗo humam-binnaagal sabbinnoo, o sabbitii. Alaa fof noon peeje ɗe pewjaaka, penaale ɗe penaaka, musibbaaji ɗi mbaɗaaka mbele omo daña caɗeele e golle makko. Kono haydara, nde wonnoo ko Alla waɗi, ɓuri ko yimɓe mbaɗi.
Nde o liggotoo e Laamu nde, o meeɗaa jaɓde ƴeftude ko o jeyaa. Hayi hojom gooto, o meeɗaa ñaamande Laamu. O dawatnoo biro makko, koko adii waktu, o jippotonoo koko sakkitii waktu, haa o heɓi alteret.
Ceerno am waɗii njilluuji keewɗi. Kono ɗo o yahi heen fof, tawata ko omo noddaa, o yahata kadi ko ɓeydoyde ɓe o tawi ɓe. Ina jeyaa e njilluuji makko maantinɗi: lappol makko Nuwaadiibu e Ɗuwoyraat, lappi fuuta senegaal, ɗanle Farayse e Maruk, e ɗanngal Gammbi. Kala heen ɗo o ari, ina famɗi ko foofte tee e nder waktuuji 24 ɗi. Ko damal naamnde ina udditaa, gooto fof hake ngoƴa mum ina naamndoo. Gila e yeddooɓe haa e yiɗɓe laaɓeede, haa wooda heen ɓe Alla faabii ngonta almuɓɓe.
Nde Ceerno yahi Madiina-mu-nawwar juuraade giɗo Alla , Nulaaɗo men Muhammadu , “juulde Alla e kisal mum yo ngon e makko” , O yahi Makka hajjoyde, o nanngodiri toon e Seerenɓe arabeeɓe mawɓe yeddooɓe laabi, yeddooɓe mawluud, kono kala nde o seerti e gooto heen, tawata ko nimsitii ko yeddirnoo.
Banndiraaɓe, mo wiyi ina horsira maayo juuɗe mum, tampat, kono alaa ko dirata e maayo. Ko ɗuumwaɗi, kala ko kaal-ɗen e Ceerno men o, mo ngar-ɗen juuraade hannde,ñande 16 desammburu 2011, ko jubbannde tan (tabaara kalla). E dow ɗuum, eɗen ñaagii, so tawii ko kaal-ɗen ɗo ko, won heen ko haaldaa no fotaani haaldireede, won heen ko ñawnaa, maa waylaa, eɗen ñaagii heen yaafuya.
Yo Alla waɗ koyɗe men ɗe jaɓaaɗe, waɗta en e heeriiɓe innooɓe Alla ɓe ndeƴƴataa, yettooɓe joomiraaɗo haa abada. O waɗta en e heeriiɓe-heeriiɓe ɓe nganndu-ɗaa, ko wonaa Alla taccataa ɓerɗe mum en.
Yo Alla juutnu nguurndam Ceerno men o, hokka mo cellal kanko e ɓesngu makko. En duwariima no o heewi duworaade nii: yo Alla waɗ en almuɓɓe Baay timmuɓe jokkiiɓe ɓe taƴataa. Aamiini.
On njaaraama!
Aamadu Muusaa NGAYDE
Ɓoggee 16 desammburu 2011
