Holi ko moƴƴinta koɗdigal ? hay sinno mi nanaani, mboɗo sikki tan jaabawol miiji-ɗon ngol ko nanondiral, paamondiral, jahondiral, jokkondiral, kono kadi luɓondiral. Ko e ndeeɗoo helmere sakkitiinde (luɓondiral) njiɗ-ɗen yeewtude hannde.
Eɗen nganndi kay, neɗɗo waawaa jogodaade fof. Heewi tan ko njogo-ɗaa ko koɗdiiɗo alaa, tawa so hatojinii heen ene luɓo maa, tawa aan ne kadi, won ko a alaa, ko ɗaɓɓitiraa mo ndenndu-ɗaa nguurndam. Ɗoo noon, kaal-ɗen ko haala neɗɗo. Tee, no neɗɗo ñaamirta yara nii, no ñawirta sella nii, no o wuurdata o maaya so toppitaaka nii, no o majjirta so o alaa mo o jotondiri hay gooto nii, no o joñirtee so o jaɓaani gollodeede nii, no o ɗukkirtee gite, o dañora kadi caɗeele so o yondikiniima nii, ko noon leñol ne kadi sifortoo.
En njiɗaa juutnaade e firo walla facciro ko soomii e helmere leñol, nde tawnoo waasataa ɓurɓe en humpitaade ɗum. Kono eɗen nganndi kam engol waawi yerondireede e neɗɗo so tawii en tuugniima e ko kaal-ɗen dow koo. So tawii on njaɓanii kam ɗuum, waɗde paamen Pulaagu wayi ko no aadee nii. Aadee noon, wonaa kañum tan wuuri e aduna hee, soko wuurdi ko e aadeeji goɗɗi.
Waɗde leñol hoɗdata ko e leƴƴi goɗɗi. En mbiyiino en cifotaako ko woni leñol sabu men yenaneede won ɓurɓe en heen ganndal haawnaaki maa cifoo walla nii tawa cifiima haa ngasnii, kono tan, eɗen mbaawi siftinde. Eɗen nganndi kay, ko weli, walla lammi, walla haaɗi, heɓtinirtee ko dakamme mum. Ko uuri walla luuɓi anndirtee ko balngol mum. Dillo fof waawngo wonde, tinirtee woodii ko nanɗe. Ko yooɗi walla soofi ne kay heɓtinirtee ko jiyɗe.
Ko noon ne kadi, ko yaafi walla tiiɗi heɓtinirirtee memgol. Wonaa kumpa men noon, alaa e ɗii laabi fof ngol keɓtinirten leñol, so wonaa tawa tuugni-ɗen ko e maale peeñooje e ngonka neɗɗo jeyaaɗo e ngool leñol. Baɗe mum, haala mum, ñamri mum ngaadoraandi, jimɗi mum, ngamri, mum, ɓoornateeri (fakko) mum.
Eɗen nana ene wiyee ko pinal woni fittaandu leñol, kono ngaal pinal ne kadi ko ɗemngal laatii daabaa mum. Ɗum ene waawi firtude wonde kala leñol ngol haalaani ɗemngal mum, ene hasii pinal mum majja, tee so pinal majjii, ko ngal laatinoo wonki mum koo majjat, ɗuum woni leñol ngol.
So tawii en paamdii ɗoo, kadi en ngoongɗinii ko haalaa ɗoo koo, mbiyen ngaal ɗemngal, ko kañum woni jokkorgal hakkunde terɗe leñol ngol, kono kadi ko kañum jokkondirta terɗe ngool leñol e terɗe leƴƴi goɗɗi. Waɗde so tawii ngal aynaaka, ngal reenaaka, ngal toppitaaka, ngal alɗinaaka, jokkondiral laatotaako, tee so jokkondiral alaa, kaaldigal woodataa ; so kaaldigal alaa paamondiral woodata, ɗuum noon jibinta ko majjondiral.
E sahaa noon mo pine njulyultondiri, gootal fof yiɗi ɗemngal mum ɓura haaleede, ellee enen fulɓe eɗen kumpaa holi peeje lelnaten mbele ngal men ɓura ɓeydaade yaajde. Sabu men haraade e huutoraade kelme lugge ɗe njahdaani e jamaanu, njahdaani nii e hay e goonga. Sabu ndeen, ko mbiyaten JUKO koo, ko sahaa mo toɓo e ilam keewata, haa won e gure daande maayo pusa ngabboo jeeri. Oon sahaa aratnoo ko e lewru UT (Août). Hannde, UT ene daroo haa maaya tawa hay waadere memaani leydi. Nde tawnoo waalo wayrii naatde e remeede, ko ɗuum waɗi en nattii ruujde nde demminaare wiyatee uurii ndee. Waɗde holi ko waɗi eɗen nangtoo e wiyde lewru MEE (MAI) wiyatee ko DUUJAL ? Ko ɗoo njowaten yeewtere ndee haa winndannde faande so Alla haajii. Sabu alaa e sago kaalden goonga !
Malal Sammba Gise
