Ina jeyanoo e ko Donald Trump huninoo e sahaa nde ndaartata lefol laamu to Amerik, wonde so wootanaama maa eggin Ammbaasaad Amerik Tel- aviv, nawta ɗum Jerusalem. Ko o huninoo ina heewi hay so tawii alaa heen ko o dañi waɗde no o yiɗirɗoo nii, kono ngolɗoo laawol o sappiima, o wiyi, so tawii hooreeɓe leydi adinooɓe mo ɓee, (Bill clinton, Bush e Obomaa) « ndonkii waɗde ko potnoo waɗde, kanko maa o waɗ ɗuum ». Ndeeɗoo feere noon ko addoore fitina sabu luural nana e wuro Jerusalem tawo, sabu wuro ngoo ko sahre diine gila e ganni ɗo juulɓe e yahuud en kala, yantude e diineeji goɗɗi, gooto e mum en fof ina yiytoo heen hoore mum. Israayiil heedi bannge hirnaange wuro ngoo, kono e miijo mum, wuro ngoo ko jeyi mum. Palestiin heedi bannge fuɗnaange, heen leydi fof woni muuyaaɗe mum ko sompude ɗoon laamorgo mum. Jibini kaan ngonka ko hare arwaniire hakkunde Israayiil e Transjordanie e hitaande 1948, ko woni hannde palestiin koo, maslahaa mo dowlaaji dentuɗi ƴettunoo e oon sahaa ko wiyde wonde Jerusalem hay leydi ngootiri e maɓɓe jeyaa ɗum ko e les njiimaandi aduna oo wuro ngo waɗaa, kono ina jaɓani Palestiin nde heedata fuɗɗaange wuro ngoo, Israayiil heeda hirnaange.
Ɗum ɗoon firtii ko e hare lollirnde « balɗe jeegom » jolnoonde hakkunde Misra e leyɗeele aarabeeɓe bannge, e Israayiil bannge, e hitaande 1967, addi poolgu ndiiɗoon leydi, ndi jooɗii e leyɗeele aarabeeɓe keewɗe (Misra, Siiri Jordani..), ruttii fawi takkere mum e wuro Jerusalem. Dowlaaji dentuɗi njaɓanaani ɗum Israayiil hay so tawii Dowla Amerik e dow waawnere goomu yahuud en njogiingu tiinɗnde e nder leydi hee ina walliti ɗum sabu kala nde kuugal yiɗaa faweede e Israayiil to Fedde Ngenndiije Dentuɗe (F.NG.D) ko Amerik falotoo ɗum.So tawii ko taariik ruttetee, Jerusalem ɗo darii ɗoo ko e dow leydi Palestiin fawaade e peccitagol ngol F.NG.D waɗnoo e hitaande 1947, hay so tawii ko peccitagol jinngere, wuuranaade Israayiil (45% woppiraa Palestiin, 55% tottaa Israayiil) e dow ko wonnoo leydi njananndi.
Kono ɗum fof addi ɗum tan ko tiimaandi Enngele en e lasli, yantude e ndoolndoolaagu dowla Amerik mo ƴaañi ɗum goomuyel yahuud en yontaaɓe e nder leydi Amerik, yantude e Dental adunayaŋkeewal gonngal e tiimaandi Amerik e Enngele en, e dental leyɗe Orop (UE). E ñalawma hannde oo, Israayiil heɓtii feccere Palestiin ndee, alaa ko heddoraa heen so wonaa 22%. Ndeen bonannde fof waɗaa ko e yeeso F.NG.D ngal e nooynagol Amerik e UE.Addi jiiɓru hannde nduu noon ko pellitgol laamɗo Amerik Donald Trump egginde jooɗorde Amerik to Israayiil to Jerusalem. Ɗum ɗoon firti ko semmbinde Israayiil e ko jasjasintunoo e waɗde, ɗum firti ko yaɓɓude kuugal F.NG.D. tawde alaa to wullitoytee, to fotnoo wullitoyeede Amerik inan yaɓɓi heen koyngal mum. Ɗum ko huunde tijjanoonde gila Donald Trump ari e laamu Amerik sabu en ciforinooma mo no neɗɗo fitina nii. Laamɓe adiinooɓe mo ɓee, hay so tawii ina ngoongɗinnoo ɗum alaa e mum en ƴettuɗo ngalɗoo kuugal, miijanoode maa ngon saabotooɓe maslaha hakkunde Israayiil e Palestiin, ɗum ɗoon noon « wontii ɓiɓɓe naange » : Amerik nattii daraade darnde masloowo.Lefol biyeteengol Gaza ngol lommbingol hakkunde Israayiil e Egypt, ko ngol heedi Jerusalem kono ngolɗoon lefol ko e nder uddo bonngo woni banngeeji ɗiɗi kala, teeŋti ɗoon e keerol Israayiil ngol, sabu ko ɗoon wuro Jerusalem darii e dow tiimaandi Israayiil.
Gila feere Donald TRUMP woni e siineede, Ɓesngu Palestiin nanngiri ɗum kono musiiba (nakba) mawɗo telliiɗo e mum gannominoowo musiiba garnooɗo e maɓɓe e hitaande 1947 nde ɓe ndiiwetee e leyɗeele maɓɓe ndee, ɓe uuji, Israayiil lomtii. Ɓe pelliti seppude, ɓe tacca keerol kanndangol ngol, ɓe tawtoya banndiraaɓe maɓɓe hoɗɓe fuɗɗaange wuro Jerusalem ngoo ngam hollirde mettere maɓɓe e nguu ɓurndoolaagu. Israayiil fattiraani ɗum jam so soorde e maɓɓe conndi e kure haa ɗum yooɓii ko ina ɓura 60 fittaandu jiidaani e gaañiiɓe hiiseteeɓe ko ina tolnoo e 2 400 aadee.Ñalawma kurmbitgol Ammbasad Amerik to jerusalem 14 mee ko ñalngu warhoore ɓurngu bonde e wolde 2014 hakkunde Israayiil e Palestiin, sabu ko waame ƴiiyam dogi e nder jookdu GAZA. Kono ko teskaa, oo bone ɗo tolnii ɗoo fof, ko Turki tan e Afirik bannge worgo kolliri mettere mum en ɗo tolnii, haa nodditi jooɗaniiɓe ɗum en e nder leydi Israayiil, taƴondiri e mum. To bannge leyɗe hirnaange alaa ko nanaa so wonaa eewnaango laamɗo Farayse ngam ɗaɓɓirde Israayiil yoo dartin « neegre mum » nde huccini e ɓesngu Palestiin hay so tawii ko « piyanɗe gaɓɓule ». Ko heddii e leyɗe aduna goɗɗe ɗee kam, ko deƴƴere faayniinde, alaa ko haali Fedde Dowlaaji Dentuɗi to Amerik ɗo Amerik hippii ina faloo kala ñiŋoore huccinaande e Israayiil.
Ko Palestiin wondi koo, ɗum wonnoo Afirik bannge worgo ko ina tolnoo e duuɓi limtinɗi haa yaakoraa tippudi paltoor leƴƴi ko ko fuɗi, iwataa, kono ɗum wontii hannde daartol sabu darnde e hare ɓesngu mum e ɗowgol Nelson Manndelaa. Hay Palestiin ne, eɗen njooɗtorii tan, ko « jamma juuti fof maa weet » kono eɗum ɗaɓɓiri e leñol Palestiin e wallidiiɓe mum kala muñal e hare yamyamre duumiinde ngam foolde laamuyel Israayiil e wallidiiɓe mum kala e gardagol Amerik mo Donald Tump.
AL QUDS (Jerusalem)
Jerusalem (Al Quds) ko wuro fuɗnaange ɓadiiɗo teeŋtungo, himmungo wonande dewe tati ɗeeɗoo fof : diine yahuud, diine kerecee, diine Lislaam. Wuro ngoo ina tiiɗi e ɓerɗe palestinnaaɓe (e juulɓe fof) kam e ɓerɗe israayiilnaaɓe kadi. Dowla Israayiil waɗi laamorgo mum ko leegal hirnaange wuro ngoo gila 1949. Ɓe kiisii ko «Jerusaalem gootiɗinaaɗo » (wuro ngoo fof) woni laamorgo Israayiil nde ɓe keɓti ngo kanngo fof e hitaande 1967. Ko ndeen leyɗe winndere ndee fof ittii ɗoon ammbasadeeruuji mum ngam salaade ɗuum. E miijo winndere ndee, bannge fuɗnaange Jerusaalem ko Palestiin jeyi ɗum. Ko ɗoon Palestiin waɗi laamorgo mum e hitaande 1988, hay so tawii noon Israayiil ina jooɗii heen tawo. E miijo winndere ndee, ɓe poti ko haaldude ngam hawrude e feere.
Wertallo wuro ngoo ina tolnoo e 200km2. Fotde 865 700 fittaandu ina nguuri e maggo. Ko ngo jillungo no feewi, leƴƴi keewɗi, ceertuɗi ina nguurdi heen, diineeji keewɗi ina ngondi ɗoon. Bannge wuro ngoo, ɓooyɗo oo, ko tata taarii ɗum. Oon bannge ɓooyɗo ina waɗi leeɗe keewɗe : leegal kerecee en, leegal juulɓe, e leegal ɗo armeniyee en ɓuri heewde, e goɗngal ɗo yahuud en ɓuri heewde.
MHJ
