Muritani heɓi hoyre mum ko ñalnde 28 Noowamburu 1960. Ndeen faade hannde, ko duuɓi 58. Waɗde eɗen mbaawi wiyde ko leydi potndi hellifeede sabu, sinno ko neɗɗo wonnoo, wiyatee ko hellifaama. Heddii noon ko kellifuya ene jogoo mbaadiiji ɗiɗi. Joom duuɓi wiyetee ko kellifaaɗo sabu ko cukalel heewi wiyeede hellifaaka tawo. Kono kadi kellifuya ene waawi firtude ngonka moƴƴa ka neɗɗo jogotoo ngam ina waawi wuurdude e yontaaji kala, hay sinno ko ka yimɓe waawɓe jibinde ɗum. Haaliyankooɓe ene mbiya « neɗɗo ene wona cukalel hellifee, tee mawɗo ene ŋata wahre tawa hellifaaka ». Ganndo gooto ɓeydi heen « cukaaku fawaaki e duuɓi, fawii ko e ngonka hakkille e ɓenndugol miijooji ». Ene gasa ngartoyen e ndee lowre, e nder binndanɗe men garooje. Jooni njiɗ-ɗen ko artude e ñalawma Muritani rokkaa ndimaagu mum, no leyɗeele keewɗe ndokkiraa ngu mumen nii.
Sikke alaa, kala leydi ndi ñalawma mum ari, heewi ko summbude sajoo, weltoo, weltina, yima, yimna, ama kadi amna. Kono tan, eɗen mbaawi wiyde, ñalawma Muritani oo ɗeɓi wayde ko no yiytere puttere, nde ndaneeri e ɓaleeri mum njalbata, fotnoonde yeeɓde e yeeɓeede, ndaarde e ndaareede, haa waya no nanndooji mum colaaɗi, ene mbaɗaa e ñorgo. Kono noon dee, ndee ko yiytere nde lojol tampini. Lojol kaɗngol nde yiyde, haɗi nde kadi yiyeede sabu ronkude muɓɓitaade. Kono tan, haɗaani nde kam siimtinde gonngol, hitaande fof balowol, horde (tawo) donkanangol.
Ngol lojol degowol, jirlotoongol, sahaaji nii punkowol, kaɗngol ndaneeri e ɓaleeri fof yiyde laawol, ngam rewa heen yiiloroyoo ko lojtorii. Ɗum ene artira en kadi e haala ñalngu nguu, ngartiren heen naamnal. Ngaal naamnal ko ngal jiyaaɗo Alla gooto naamnii-mi. Miin fof e yenaneede « naamnal jaabortaake naamnal », mberliti-moo-mi ngal, sabu am yenaneede won ko waɗi mo naamnaade ɗuum. Naamnal ngal woni « holi jeyɗo ñalawma jeytaare »? Sikke alaa ko leydi ndii fof. Tee leydi ko yimɓe hoɗɓe e mum, kono kadi ko ardiiɓe ɗum. Mi jogiima caɗeele noon e faamde facciro o rokki heen ngoo, mbiy-mi yo mi hollit ɗum janngiyankooɓe Fooyre Ɓamtaare, haawnaaki, tawde ko joom hakkillaaji juumtuɗi, maa ndañan ɗum faamaamuya.
Ko nii facciro o waɗani mi ngoo siforii « Enndepanndaas, ko ɓiɓɓe leydi fof njeyi. Fotaani wonde ɓee mbeltoo, ɓeya cunoo ». Mbiy-moo-mi noon, mi jaɓii ɗuum, kono so tawii won ko ñalawma kaa siftinta won e yimɓe leydi ɓee, ko wonaa heɓde hoore mum ndee, maa wood no joom mum weltoraaki. O holli mi noon, « ɗuum ene waɗi laabi no safrirtee, so renndinde dalillaaji laaɓtuɗi ɗi njedotaako, hollita ñaawooɓe, ndewna ɗum e laawol. Kono ɗum fotaani haɗde ɓeen ɓiɓɓe leydi waɗde welnere mumen ». Yeewtere amen ɗeɓi ñaaɗde noon, ko nde ciftin-moo-mi konngol Pulaar biyngol « so ceerndatnooɗo saddii ɓilii ŋattiima, tawata ko won mo yiɗi jinngande ».
Faayiida bolle tan, min ndonku nanondirde e haala, mbiy-mi noon, yoo mi naamno janngiyankooɓe men ko mbiyi heen. Mi siftina kadi ko o wiynoo : « yo en mbaɗ juulde men jeytaare. Kono tawde ardiiɓe en ɓee caliima haalde haala lojol men ngol, tee en mbaawaa lokñitde ɓaleeri yiytere ndee, sabu hulde woto wontande en caɗeele goɗɗe, waɗde kolliten ɗum annduɓe, woni ñaawooje hakkunde leyɗeele, caggal nge ngaddu-ɗen dalillaaji laaɓtuɗi ». Mboɗo sabbii e miijooji mon, mbele mi iwa e kaa ngaanuuma.
Malal Sammba GISE
