Ñalnde 23 mars 2019, golle kaantoriɗɗe mbaɗaama leydi Mali. Mboɗo sikki jojjaani ko eɗen ngarta heen, so en tuugniima e konngi ɗi Pulaar wiyi e mumen « ko gumɗo yiyi weejii, kono kadi ko paho nani saaktiima ». Gila fuɗnaange haa hiirnaange, rewo haa worgo, wulaango ko wooto. E nder ɗuum, Al Hajji Baaba Maal ene yettee, sabu o tabitinii ko o wiyi diɗɗal makko « Daande Leñol » koo. Tawde so ɓalndu memaama tan daande joom mum nanete, waɗde nde leñol memaa, Daande Leñol nanaama. Pulaar kay ene wiya « hay ɗuurnaade ko e hare jeyaa, saka noon yoɓtoraade ɗemngal mum ». Ene siftina en ɗo Joomiraaɗo wiynoo « so a yiyii ko boni ene waɗee, haɗir junngu maa. So a hattanaano, haɗir ɗemngal maa. So tawii kadi ɗuum ne nafaani, haɗir ɓernde maa, woni ɗuurnaade baɗɗo ɗum mo a waawanaa oo ».
Won kadi ko teski-ɗen e kaaɗoo haala, so won e fulɓe wiyde, « tawde Makki Sal ko pullo, tee kañum tolnondiri e Ibiraahiima Buubakar Keytaa, waɗde, kañum yoo haal heen ». Kono tan dee, o haalaani, walla mbiyen en nanaani. E nder ɗuum, ene moƴƴi citinen anndunooɓe, kadi nganndinen ɓe, ceɓor-ɗen to humpito, no ardiiɓe leyɗeele liggododirtoo
Makki Sal ko mawɗo Leydi Senegaal, mo Senegaalnaaɓe koolii totti ɗum lefol laamu. Kanko fof e wonde pullo, o laamanaaki fulɓe tan. Yanti heen, Senegaal ko leydi njogiindi ndimaagu mum, ngu hay gooto alaa hattan ñaayde. Ko noon ne kadi, leydi Mali ko leydi ndimɗundi, jogiindi jojjanɗe mum ɗe hay gooto alaa hakke ñaayde. So en njerondirii e galleeji, so koɗdiiɗo maa waɗii ajaande e galle mum, woodan maa tan ko arde paabo-ɗaa, paaboro-ɗaa waaju e maslahaa, so a ronkii ngullitoyo-ɗaa to ɓuri toowde. Kono wonaa kay huutoraade doole, walla yooɓaade daande aɗa wulla, mbele ene wiyee « Ii kanko dee o haali ». Njiɗ-mi siftinde en, ko so tawii mawɗo waɗii ko boni, so mawɗo ene waajoo ɗum, waajotaako ɗum e mbedda. Sikke alaa, Makki welaaka ko waɗi koo. Kono mbele ene aaɓnotonoo, yooɓaade mo daande omo wiya «Ibiraahiima, faabo leñol am leeɓteteengol ngol». Jaabawol ngol kay ko « alaa ». Tawde Hammee Lih rokkiino deftere mum tiitoonde « Ɗalee mawɓe ndeena », enen ne, so ko wayi nii waɗii, pot-ɗen wiyde ko « Ɗalee ardiiɓe kaalda ». So en ngummiima to Makki, ngarten e Muritani, ɗo innitortooɓe « Sukaaɓe Tabital Pulaagu » njuɓɓinnoo seppo e yeeso Ammbaasad Mali. Pulaar ene wiya, « so hunuko tuƴƴii konngol moƴƴol heewaani yaltude e mum ». Kono neɗɗo kadi, so baawɗo ɗum fiyii ɗum, tawde waawaa fiytaade kam, maa haal ko sikki ene yaltina mette mum. Ko ɗuum waɗi ko haalaa koo haalaa, ko dukaa koo dukaa. Njiɗ-ɗen ko etaade faamde ko cikku-ɗen saabinoo dadiiɓe Laamu Muritani ene kaɗa seppo ngoo waɗde e laawol gadanol ngol, haa woodi gaañiiɓe heen. Hay sinno noon, caggal ɗuum, ɓe ɗalii ngo waɗi. Mbele eɓe mbelaa walla eɓe mettaa ko waɗi Mali koo, ɗuum ko naamnal ngal miin kam mi alaanaa jaabawol, sabu Pulaar ene wiya « reedu ko fayannde, kono ko joom mum tan anndi ko defaa e mayre ». Ko mbaaw-ɗen wiyde tan, ko so tawii leyɗeele ngostondirii ammbaasduuji, ko haa ngootiri heen fof daña mo ene lijitana ɗum haajuuji mum e leydi ngoɗndi ndii. Ene e ɗiin haajuuji, habrude laamɗo mum kala ko haaletee e kala ko waɗatee e leydi ndi jooɗanii ɗum ndii. E nder ɗuum noon, won ko gooto heen fof waawaa waɗde, so ɗum alaa oya wiyata ko tooñannge. Ko ɗuum waɗi, Laamu jaɓataa ɓesngu mum ene yenna laamu koɗdiiɗo mum. Sabu ene waawi jibinde fitinaaji goɗɗi. Ko ɗuum waɗi, so tawii dadiiɓe Muritani njiyii sukaaɓe mum ene njenna laamu leydi ngoɗndi, kaɗat woto oya wiyde « aan kay ma a taw ko onon ngondi e ko ɓe mbaɗata koo ». Rewa heen noon « maa laaɓ, ñamlel ko joɓel ». Tawde noon eɗen nganndi laamɓe, baɗoowo heen ko alaa ella woodaani, gooto e maɓɓe fof hulata ko so nde mum yontii, woto oya ne waɗdde ko wayi noon. Tonngirten kaaɗoo haala ko naamnal: mbele en cikkaani, potno-ɗen ko waɗde sete ñaago-ɗen mawɗo leydi oo nde waajotoo nanndo mum, tawa eɗen nawori doggol yimɓe jaɓɓe miijo men ngoo ciifi ?
Tawde mbiy-ɗen ndee lowre ko kaalden goonga, so Alla haajii, maa en ngartu e seppo mawngo waɗngo Mali ngoo, tawi won e men njaakorii ko Tabital Pulaagu waɗi ɗum.
Maa en ngartu kadi, e ballal Joomiraaɗo, e ko yowitii e suɓngo laamɗo leydi aroowo ngoo.
Malal Sammba GISE
