KAALDEN GOONGA : «So jawe ceŋlii ceŋlitii, kaalti ko ko kaalnoo»

Pulaar wiyi «So jawe ceŋlii ceŋlitii, kaalti ko ko  kaalnoo». Kono tawde awluɓe mbiyi «so waɗooɓe ngasnaani waɗde haalooɓe ngasnataa haalde», alaa e sago e sahaa kala, ka rewee ka rewtee, sabu gosoraaɗo seerataa e laawde. So wiyaama ko golle ɓuri haala, ene moti ngannden ko golletee ko woni e no wonirta, e kadi nii holi gollotooɓe ɓee, hay sinno ko haaletee koo kam ene anndaa, sabu haalaama haaltaama, te gollanteeɓe ɓee kadi ene nganndaa sabu kaalii kaaltii. Kaan haala, ko ka 28 Lewru Noofaamburu.

Duuɓi 30 pawɗi hannde ko kaa haala ene haalee deƴƴaaka.  Ɓee ko dariiɓe e daaɗe mumen, ɓee ko winndooɓe e jaayɗe, ɓeya ko waɗooɓe kaalanɗe e watsap, woɗɓe ko artirooe leppi ɗi mbaɗnoo ko ene wona hannde duuɓi e kitaale, tawi kaaltata ko ko mbaɗanoo, walla ko mbiyanoo, e ko wondunooɓe e mumen mbaɗanoo walla ko mbiyanoo. Ɗiin leppi, ɗeen jaayɗe, ɗeen kaalanɗe ene ciftina en geɗe kaantoriɗɗe baɗanooɗe. Kono miin kam, haa jooni won naamne ɗe ndonnku mi dañande jaabawuuji. Ɗeen naamne ene ciforoo nii : holi baɗɗo ko wiyaa waɗaama koo? ɗoo kam maa wood biyɗo «oo kam ene selli, walla oo kam holi to wonnoo saka ene naamnoo ko aduna fof anndi». Naamne goɗɗe ɗee ko nii ciforii : mbele ko laaminooɓe ɓee mbaɗi? mbele nii wonaa enen fof koreeji waɗanooɓe ɓee mbaɗi te njokki waɗde haa jooni? Walla boom tawa ko koreeji waɗanooɓe ɓee wondunooɓe e laaminooɓe e oon sahaa ɓee mbaɗi? Waɗde holi fotɓe safrude ɗum? Holi no ɗum safrortoo?

Ngam siftinde, eɗen nganndi nde ko waɗaa koo waɗaa haa gasi,  aduna fof haalii heen. Nde haalakaa metti, sarii kadi yaaji, hoolaaɓe suudu sarɗiyeeji e ngaan sahnga njooɗinooma mbiyi « tawde ko ɓiɓɓe leydi ɓee fof toɗɗii min, neli min gaa yoo min njooltan ɗumen hujjaaji mumen, waɗde emin mbaawi haalde e inɗe maɓɓe. Ko ɗuum waɗi, kala ko waawnoo waɗeede ko metti ɓe, min njaafiima e inɗe maɓɓe». eɗen nganndi nde kaa haala yalti ndee, won jaɓɓe, won saliiɓe haa njooɗii e leydi. Daawal dewngal heen, ko noddeede waɗanooɓe ɓee yoo ngaran ndaamordi, ndokkaa galleeji. Woodi heen jaɓɓe, woodi saliiɓe, sabu faamde heen ɗum firti ko yoo njaafo ko mbaɗaa koo fof. Rewi heen ko dokkal kaalis, woodi kadi jaɓɓe, woodi saliiɓe, haa jooni sabu faamde heen ɗum firti ko «on njaafiima ko mbaɗa ɗon koo fof». (Ciftinen noon, ngal dokkal kaalis waɗiino haala, sabu won tuumaaɓe tottaani ko tottanoo yoo tottoy koo fof).

En paamii, haa jooni, ko ndukatno ɗon koo ene heddii. Ɗuum woni, ndeke en kaɓaani e mo pot ɗen haɓde oo, ko ɗuum waɗi omo jokki lorlude en, omo jokku haɗde jettagol payndaale men. E faamaamuya ka njogi ɗen gila ko adii hannde, tooñi en ko oo biyateeɗo «ENEN». O yiyotaako saka o haaldee, o haalataa saka o jaabee, o memotaako saka o jaggee o nehee. En nganndaa nii so tawii ko o debo walla gorko, waɗde eɗen mbaawi wiyde mo tan «ENEN». «ENEN» haaɓnorii kadi, ko wonaa gooto. Ko o cariiɗo, pecciiɗo e kinɗe, pecciiɗo e galleeji, pecciiɗo e duuɓi o feccii e jogogal, o feccii e diiwanuuji, o feccitii kadi e gure, leeɗe, haa e miskinaagal. Wootere e ɗee pecce fof noon, yiɗi ko heedde yeeso, ɓurde yiyeede, ɓurde feeñde e ɓurde heewde martabe. Ko ɗuum waɗi ko heen feccere waɗi haa ɗeɓi moƴƴude fo, fecere woɗnde ndee ara bonnita, sabu mum yenaneede so ɗum yuloyii, maa feccere waɗde ɗum ndee dañ wune, haala mum haalee, te «haandaani heen».  Waɗde en paamii, ɗee caɗeele goyeteeɗe hitaande kala, ene mbaawnoo safreede e deeƴal, e jam, so tawiino ɗii ENENIIJI fof njabiino jooɗodaade, njeewtida, pewjida, kaaltida kadi njogoo konngol gootol. Tawde noon ko jiyduɓe yumma tan mbaawi wiyondirde «yum maa ko suña» te wonta jam, eɗen mbaawi wiyde ɗum weeɓaani e «ENEN», sabu mamw-maw, ngañamtumaagi, haasidaagal e «mi yiɗaa tinaa mi yiɗaa pinaa» heewde e ndee sahre nde jeyaa oo biyateeɗo «ENEN».

Malal Sammba GISE