« Jamma jamma, ɗaccaa ceeɗu ». Taw-mi ngol konngol ko e yimre Aamadu Sammba Demmbele, lollirɗo DAS. Won ko heewi ko waawi soomaade e maggol, kono miin kam, mboɗo waawi faamde heen tan «e oo aduna, alaa ko ñiiɓata e sifa ngoota. So ɓooy ɗaldaama tan, maa waylo». E nder ɗuum, ɗoo e leydi Muritanie, gila ko ɓooyi, ene woodi fedde wiyateende «Fedde Yimiyankooɓe e Winndooɓe». Kono tan, ko fedde yahrunde bannge. Sabu ko maa ngonaa binndoowo walla jimoowo e Arab luggo tan nde njeye ɗaa e mayre. Waɗde miin yimiyanke Pullo oo e banndu am debbo sooninke biyateeɗo Mancita oo e sehil am jolfo biyateeɗo Moodu oo, min ngalaa heen geɗal. Nde tawnoo noon Alla uddataa jooka, ndeke ene woodi waɗooɓe jime e safaroore, ɓe ngalaa heen kanum en ne. Ɓeen mbiyata koye mumen ko « yimiyankooɓe e haaliyankooɓe ganni ».
Ene rewaa ɗaccaaka, haa laamu felliti yamirde cosgol fedde woɗnde. Tawi wonata e mum ko yimiyankooɓe e haliyankooɓe ganni. Pulaar wiy «ko hooynantenoo, so saamii hoccete». Ɗum ene jeyaa e ko saabii cosgol ndee fedde inniraande « FEDDE YIMIYANKAAGAL E HAALIYANKAAGAL GANNI ». Ene tawee heen, Fulɓe, Sooninkooɓe, Jolfuɓe e Safalɓe waɗooɓe jime e safaroore, ɓe njahraani yimiyankaagal aarabaagal.
Caggal nde yiilirde ndee e terɗe Goomu yiilo toɗɗaa, fedde ndee yuɓɓinii e lewru Suwee, pottital gudditirgal golle to batirde fattamlamiire wonnde ɗoo e Nuwaasooɗ. Ñalnde heen, ymiyankooɓe Pulaar, Safalɓe, Sooninkooɓe e Wolofaaɓe mbaɗii toon soppoo joloo ngam feññinde mbaawkaaji mumen e oon fannu. E nder lewru Suliyee, ko jeewte mbaɗaa e ɗemɗe naye ɗee fof. Tawi tiitoonde ndee wonnoo ko «Daawe yimiyankaagal Ganni e nder leydi Muritani». Ellee leƴƴi nayi ɗii fof nanndi e oon fannu. Sabu Kaalɗo heen fof, sifotoo ko daawe tati teeŋtuɗe. Daawal hade Lislaam, daawal nde Lislaam ari e daawal kesal, kawrungal e won e ɗemɗe bayɗe no Pulaar, Sooninke e Wolof mbaɗtii wunndireede alkule latee. Sikke alaa, ko adii ɗum, huunde e mawɓe men wayɓe no Ceerno Alasan Njaay lollirɗo Ceerno Boy, mbinndiratnoo Pulaar oo ko alkule arab.
Njoofnirten ndee winndannde ko wasiya. Ñaagaade yimɓe ɓee nde naatata e ndee fedde, mbele kala ko ari mbaasa luuteede. Eɗen njogii mawɓe men wayɓe no Abuu Soko e Njaay Saydu Aamadu, ko e ardorde ndee njeyaa, ene moƴƴi njokkondiren e mumen, ngam ngannden holi no no ɗum newortoo. Mbaasen nanngitaade e helmere leeɓtunde en ndee, haɗnde en yoga e hujjaaji men ndee. Ndeen helmere woni «EH».
Mawɗo gooto wiy «so a wiyii eh, won henndu yaltata e hunuko maa. Nduun henndu ƴarotaako ñaande, kono ene ƴaroo golle». Ko helmere nde keew ɗen huutoraade, njejjiten ko Pulaar wiynoo : « no bannde en puuyiri fof, ɗaayir noon ». Walla «so mawɗo kellifaaɗo wirti-maa-ma ene doga haa wutte fiyi faandu, so alaa ko nanngu maa, dog ngabbo ɗaa heen. Sabu maa wonii ko bone o dogata, ndeen noon rew e makko woto bone ɗee tawde ma ɗoon, walla tawa ko jam o dognanta, waɗde abbo e makko woto a luuteede».
Malal Sammba GISE
