Kaalden Goonga : « ko yooɗi alaa e ndaaran am »

Demmbele Aamadu Sammba ene wiya, e nder wootere e jime mum « huunde ka la maa yonta nde waɗa. Ko waɗi kala maa ɓennu yaha. Maa ɗalii nimsa e pelooje, walla neema e manooje ». So ngol konngol facciraama ene waawi firdeede hono nii. So tawii ko waɗi koo yontii, waɗii, ɓennii, ɗalii nimsa e pelooje, tawata ko no addiraa nii, no feewniraa haa e no ɓenniri nii rewaani laawol.  Kono noon, so jibinii neema e manooje, firti ko fof ardii no fotiri, wuurdaama no foti wuurdireede, yahrii kadi no foti yahrude. So tawii noon en nanii konngol  « ko yooɗi alaa e ndaaran am », waɗi noon ko so mi ndaarii, ene waawi yooɗa e am tawa yooɗaani e goɗɗo. Walla tawa ko cikkat mi yooɗaani koo, e goɗɗo oo, ko kanum faɗɗi fof.

Ko ɗum waɗi, yeddondirtee e miijooji tan ko mo faamaani « yimɓe ngonaa gootum », sabu nde Alla tagi ndee fotndaani. Ene waawi tawa ko faamde ɗum addannoo Ndikkiri Joom Moolo mo Yero Dooro Jallo (Yo Alla waɗ toon fooftorde makko) wiyde « feccere Alla e feccere yimɓe wonaa gootum ». Sabu feccere yimɓe heewi ko fotde, nde tawnoo peccuɗo yiɗaa woytoreede e feleede janngo. Kono feccere Alla fotataa, sabu gooto fof, ko o rokki ɗum koo, omo anndi ko ɗuum tan moƴƴi e mum. Sabu Makko anndude, so o rokkiino oon ko ɓuri ɗoon walla ko jaasi ɗoon, ene waawi waɗana ɗum rewam e tanaa. Ene gasa tawa ko ɗuum jey goodgol e jime ɗe Ñokkaan yimantunoo en, ɗo o wiyata « heewii ko yiɗaa, gite keewi reerɗaa, tawa tanaa mum ene heewi te barke woodaani. Heewii ko yawanoo hutaa, ñiŋaa, yawaa seyfitaa, tawa barke mum ene heewi nde majjinaaɓe nganndaani ».

Waɗde ko dañaa fof yo jippine barke, rewnanee heen duwaawu « yo wonan en ɓural ». Sikke alaa, ɗum weeɓaani, haa teeŋti e so tawii ko woote wonnoo. Mi wona gardiiɗo lannda, kala ɗo noddunoo mi yimɓe e yeewtere, hay sinno a werli ñorgo, saamataa, sabu keewal aadeeji. Ɗoon keew mi ko moƴƴinde njoorto, mi jooɗtoroo « ɓee fof so ngootanii kam tan mi fiilete lefol ». Waɗde so wooteeji ngasii, fiileteeɓe piilaama mi fiilaaka, mi laawoto. Saka noon, mboɗo yiya ɓe pooɗondiratnoo mi ɓee ene piilee. Jiyanɗe baawɗe feeñde ɗoon ene mbaawi siforaade hono nii: won heen, mbiyata tan ko « yuɓɓinɓe ɓee ngujjii, sabu ko kanum en njuɓɓini, ñaawi, mbayyini ». Yiyannde woɗnde ene waawi wiyde « mbele mbeefeegu yimɓe arooɓe e hirjinooji am ɗii ngonaa tan Sammba noddaaka nootii en.

Tawa nii won heen ngonaa wootooɓe, ngari tan ko nootitaade e gulaali ». Nde tawnoo noon gooto fof ko jigii ko yiyannde mum nde sikkata ko kanum woni ko tabiti, ñaawde ɗii miijooji ɗiɗi wonaa huunde newiinde. Pulaar noon ene wiya « goonga hiirat tan kono waalataa ladde ». Jamma sappo e tati lewru, so mawɗo gonduɗo e hakkille mum ajjiima e hakkunde karawal pettum perewal, tawi alaa ko woni hakkunde mum e asamaan bakaajo mo alaa kaɗooje, oon so wiyii yiyataa lewru, kala kaɓɗo e mum tooñii te kadi tooñii hoyre mum. Sabu oon, heewi ittude ɗum ɗoon tan ko fajiri feerde haa naange lokñita gite mum tawi alaa ko waawi heen so wonaa haamtaade e saɓɓitaade. Ko noon jiyoowo goonga wumkinoo, saɗɗiloo e fenaande mum heewi wayde. Yo Alla rokku en yiyde goonga, O luɓa en kattanɗe waawde rewde heen. Yo Joomiraaɗo anndin en to fenaande heedi.  O rokka en no eɗen kaɓira e mum haa annda ko goonga tan waɗtinta, sabu ko geɗal Makko. 

Wooteeji noon mbaɗii ngasii. Heɓɓe ko njiɗnoo ɓee, en mbiyii « yo o njogoro jam. Kono woto njejjit ko podannoo wootanɓe ɗumen ɓee » Eɗen nganndi, gonɗo e ƴamde, haa teeŋti e ƴamde lefol, huunde fof wiyata ko ene waawi. Te kala ko anndi so haalii heɗiiɓe ɓee ene mbeltanoroo ɗum, ɗeŋotaako haalde ɗum. Ɓe keɓaani heen ko njiɗnoo ɓee ne « yo Alla rokku ɗumen no muñiri. Ɓe cjftora ko Demmbele wiynoo koo woni Huunde kala ko maa yonta nde waɗa ».

Malal Sammba GISE