Ganndal Kuule Asamaan (2) : NAANGE

0
2431

 

Naange ko hoodere ɓurnde fof ɓadtaade en. E nder ganndal kuule Kammu, naange ko hoodere. E nder Satonaange, ko kannge fof ɓuri mawnude: kono e nder aduna he, ene woodi koode ɓurɗe nde mawnude ɗo woɗɗi! Hon koode ɗe njiyaten jamma e nder kammu o, sinno eɗe ɓadinoo en, ɗe laatortonoo e gite men kono naange nge way e men nih.

Wuddowol naange, hono ngoɗɗeeki tugguki hakkunde magge ter haa hawngo magge, ko Kilomeeteruuji 696.000! (696.000Km!) Wuddowol suudu, ko ngoɗɗeeki hakkunde jaalal suudu e lemlemol suudu ndu. Ko diidol dewngol ɗo jaalal suudu ndu kono fuɗɗi ko ɗo hakkunde suudu ɗo. Ko nih paamirɗen wuddowol. Hon jaggooɓe noon hono wuddowol ko diidol hawngo e hawngo dewngol e hakkunde ter. Wuddowol naange ngol kaalaten ɗo ngol, ko fuɗɗaade hakkunde naange ter, fayde to hawngo naange. Ki ɗo ngoɗɗeki ko 696.000 km! Ɗum ma ɗeɓ sowaade ngoɗɗeeki hakkunde leydi e lewru laabi 2, ngasabu ngoɗɗeeki hakkunde leydi e lewru ko 384.400 Kilomeeter.

Naange e hoyre mum ena waɗa yiiloo-banngoo no kewal moti nih. Yiiloo-banngoo magge haa nge arta ɗo nge wonnoo, wonata ko balɗe men 30. Ɗum firti ko ñalawma kuurɗo to naange, ko lewru men!

Kaalɗen ɗo noon ko yiiloo banngoo hakkunde naange, to reedu naange to (to qorol peccol to). To guddi naage to noonn, ñalawma kuurɗo ko balɗe men 25. (oɗon nganndi, moti so ena mottee, wuddu dow e wuddu les ɓuri yaawde taaraade kewal ngal e reedu moti o. Ko noon paamirton to gudde naange to, ñalawma kuurɗo ko ko balɗe men 25, tawi noon to reedu magge to, ɗum wonata ko balɗe men 30. Nganndee noon hade men ɓennude,naange e lewru e leydi e tagopeeje goɗɗe ɗe fof murliɗ no ñaayre murlere nih. Naange noon ɓuri murliɗde.

Naange alaa tagoore ko nge taarotoo nder Satonaange saka kitaale ena kaalee toon.

Kala nde naange heedti e bannge e tagofeere, bannge tagofeere heddiinde nde wonata ko e jamma.

To naange to, tawde banngeji ɗi fof ko naange, tawde banngeeji ɗi fof ena nulda caafe, ndeke toon jamma waawataa woode. Wayi ko no fooyre nih, ɗo keedtuɗa e mayre fof ko fooyre tan njiyataa, niɓɓere waawataa won’de e nder fooyre.

No mbiynoɗen nih, naange ena waɗa yiiloo-banngoo no tagopeeje nih. Annduɓe geɗe koode mbiyi kadi, naange ena yaha, etee nge feewi ko e diiwaan gooto e aduna he. Njaaweeki yahdu magge ko 72.000Km e waktu fof. Ɗum ko Alla jom Naange o adii wiyde e nder deftere mum: naange e lewru ena njaha, gootel fof e laawol mum.

Ndu yahdu noon, wonaa ko njiyaten e nge ummoo fuɗnaange e nge mutoyaa hirnaange, ɗo wonaa kannge yahata kono ko leydi yiilotoo no mbiyrunoɗen nih. Ciftoree yeru mo kokkunoɗen ko fayti e jolɗo e oto. Eɗen nganndi kam leɗɗe dariiɗe birtotooɗe oto ena payi caggal, wonaa kañum en ɗooftotoo ena ndoga, ko oto o dogata. Eɗen mbaawi wiyde ɗum, ko hoomti gite. Ko neɗɗo ndaarata e aduna sikka ko nih, tawa wonaa noon ene heewi: sahaa so nguleeki heewii, yimɓe ena keewi yiyde ndiyam walla beeli e boowal goɗɗungal: ko ɗuum mbiyaten “ɓiɓɓe naange”. E ngoɗɗeeki, laatotoo e gite men ko ndiyam, walla weendu, aɗa ɓeydoo ɓadaade tan, e ɗum ɓeydoo woɗɗitaade. Ndiyam alaa ɗoon, ɗum ko fuuti gite.

Koken ɗo yeruuji goɗɗi, ƴeewen e koye men mawneeki lewru e naange: kala jiyɗo naange walla lewru e gite mum, wiyata ko no ɗum wayi famɗude nih, yimɓe tato ena mbaawi ɗum roondaade! Wallaay waɗi ɗum noon ko woɗɗude! Sabu ƴeewee laana ndiwoowa, so ka diwii haa ka heɓoyii hedde kilomeeteruuji 9 dow, jiyɗo ɗum fof wiyata ko hay so cukalel ena waawi ɗum mofde e naafki. Kono ƴeewee bajo so ka juuriima! ƴeewee no ka wayi mawnude! Aka waawi jolnude 100 neɗɗo ka nawa ɗumen wuro e wuro tawa ka warñaani! Aɗa anndi kam, aan mo a waawaa roondaade sagataaɓe sappo, a waawataa roondaande laana jolnuka sagataaɓe 100! Hay so ko a ñiiwa!

Laana wonii kilomeeteruuji 9 dow, a sikkii aɗa waawi ɗum roondade, ka juuriima, a yiyi ma ka fot e huɓeere. Kibaaru noon lewru ndu cikkataa tato ene mbaawi roondaade wonndu 384.400Km dow, so ndu tellinooma hol no ndu fotatnoo? Naange woɗɗunge en ko foti e 149.600.000Km dow, ɓurnge laana ndiwoowa ngonka Km 9 dow, aɗa sikka ma taw tato ena mbaawi ɗum roondaade na? Anndu, ngee naange laatotoonge e gite men no cuurel nih, no buuɗel boɗowel nih, ngel cikkataa aɗa waawi mooftude nder huɓeere, ɓuri leydi ndi nguurɗen e dow mum ndi mawnude laabi 332.000. Leydi ndi nguurɗen e dow mum ndi enen yimɓe, maaje, kaaƴe, gila ɗo ngonɗaa ɗo fof haa ɗo mbaawɗaa miijaade e nokkuji ɓurɗi woɗɗude e dow duunde Baaba Aadama nde, tuggi Muritani haa Amerik, haa Sapoq haa Ostaraali, haa Inndo, haa Riis, haa ɗo mbaawɗaa miijaade fof, so hono mumen ndenndii haa ngonii 332.000, ko ndeen ponndatee e naange.

Kala ko woni e kammu he, gila e tagopeeje haa e lebbi, haa e koode mum, fof ena ndilla, ena njaha. Alaa fof ko darii cot ɗo gootel. ƴeewen ɗo nate naange.

Ina jokki

Umar Abdalla Wele