Jimoowo oo wiyi « ko doole mbaawi goonga, kono ko goonga waɗtinta ». Miin, njeyaa-mi ko e renndo fulɓe, wiyateeɓe kulataa, ndogataa, kaalataa ko mbaɗataa. Won nii yahooɓe haa pulla e amen lamɗam, tawa ɓurtaani ŋakkaani. Ko minen ngoni wiyateeɓe joom e harameeji jeeɗiɗi. Hay sinno hannde, sabu naatnaattondiral pine, sabu waylo waylo aduna e sabu caɗeele nguurndam, ko heewi e ɗiin jikkuuji cifetnooɗi heen ɗii mbayliima.
Kono ko ɓuri mettude fof, ko sahaaji, goonga arat haa fuŋŋinoo e jeese amen, min ɗunngoo no paho naɗo ko haajaaka. Ɓuri woƴde min tan ko heɗaade won e haliyankooɓe ene mbiya « fulɓe ngummii ko Misra ». « Fulɓe ene njiidi e Annebi Ibrahiima ». « Fulɓe ko belee heɓee girjee waasee en ». Ene gasa tawa won ɗo ɓeen ngoodi. Ellee noon, miin kam, mi meeɗaani nande innde am ene limtidee e ɓeen. Ko noon, so tawii ɗuum ene woodi, holi ko waɗi e min njooɓoo daaɗe amen tan e wiyde « min piyaama, min mbaɗaama ko haanaani ». So goonga haalaama, so leñol yiɗii hisde e caɗeele aduna, waɗata ko ko haaliyanke oo wiyi koo. O wiyi : « so leñol yiɗii wuurde e ndimaagu mum, yoo teddin geɗe tati: yoo teddin dental, mbele hulee, hersee, ittanee geɗal. Yoo janngu, mbele laamoo hoyre mum, fewjana hoyre mum, waasa laameede e fewjaneede. Yoo gollo. Sabu ko gollal addata ɓamtaare duumiinde, ngol waasa loritaade e goɗɗo ». Sabu ene anndaa, « junngo ñamminoowo ma ngoo, hay sinno fiyiima hello e hakkille ne a ŋatataa ɗum ».
Leñol amen ngol, alaa ko heedi ɗum e dental so wonaa mawnikinaare. Sabu alaa e amen fof jaɓoowo ardeede. Waɗde heewi, ko tumaranke ara ardoo, min ndewa e mum. Min ngonta kadi e bonondirde hakkunde amen, sabu gooto fof yiɗde gardiiɗo oo ɓura maantaade ɗum. Jaŋde noon ko welsindaare tan rewnoo min, haa ko weeɓnoo fof saɗtiti. Ndeen, a janngat tawa a yoɓaani. Hannde, so jeyba maa tekkaani, a heɓataa e jaŋde ko nafata koo. Kono so mi artii e golle, ko kaawisa nanngata mi. Jogiiɗo ndiyam, jogii leydi, jogii naange e cellal, so wiyii waawaa gollaade, sikke alaa ene jilli belaaɗe e ngaameela. Aduna hannde oo, kala leydi ɓamtiindi, so wonaa oogirɗe tan ko ndema, awo walla ngaynaaka jogii ɗum.
Kono dee, minen fof e jogaade leyɗeele ɗe min ndoni e taaniraaɓe, e mina ngoppi buubi ene cawla heen. E balɗe ɓennuɗe ɗee, gootal e jaagorɗe leydi amen wiyii « kala mo huutoraaki leydi mum, maa laamu faw heen junngo mum ». Won e amen, ene mbeltoo e hono kaa haala. Sabu mboiyata ko « ndañii fartaŋŋe no kolliri wonɓe caggal leydi, wonde leydi amen hormaaki hakkeeji aadee ». Haaliyanke oo wiyi : « hakke rokketaake, teettete ». So puuyɗo nanii sikka ko duko, piyle e ƴattooje keɓtata hakke. Tawi ko gollaade daña mbele waasa loritaade. Nganndu mi ngaluuji nana ndenndinaa caggal leydi, baawɗi soodireede kaɓirɗe ndema, baawɗi girbitoreede leydi, baawɗi dañireede aawɗeele pattamlame. Kono dee, haa jooni, so koolondiral alaa hakkunde yimɓe alaa ko mbaawi gasnude.
Waɗde kaalanee min goonga. So min laamaama, ko sabu loritaare. So min mbiyii min piyaama, ko sabu waaweede e waasde dartoraade ganndal, pinal, ngalu e dental duumingal. Yoo Alla wonan en. Malal Sammba GISE
