Ñanndeen, mboɗo yahnoo wuro Durmam Daƴƴel, laamorgo komin Baari, tawtoraa mi batu gure taariiɗe ɗum. E nguun batu, ko gure sappo e ɗiɗi neldi nelaaɓe mumen ngam ɓe njeewtida e holi no ɓe kisnirta leyɗeele maɓɓe waalo. Ko huunde haannde, so dañaama. Kono mbele hisnude leydi tan yonii, hay sinno hay dara joom mum waɗataa heen ? No Alla waɗata, nde yahi haa nanondiral ɗeɓi dañeede, koongu ari, piytagol becce naatti heen, kañum e kappitagol. Gooto fof woni e wasaade, « hay sinno ko diiwaan men oo jeyi ngoo wertaango fof ne, ko galle amen ɓuri heen heewde leydi ».
Ɓe ndewi kisa dukdude heen haa ɓe ceerti e punndi. Heddii gooto fof ene takka goɗɗo, ene wiya « on mbonnii batu sabu ɗee bolle puuyɗe. Waɗde maa laamu ar fawa junngo e leyɗeele men fof tee alaa ko mbaaw-ɗen heen ». So wonaano mawnikinaare e yiɗde fooɗtude lawakaagu, kamɓe fof so ɓe kawriino, ɓe mbaɗii leydi ko leydi Komin maɓɓe, ɓe ndañanii ɗum kaayit kolliroowo ko dental gure maɓɓe jeyi, haɗataa, kala e maɓɓe katojinɗo heen, ene joganii ɗum doole, ene waawi hollitde tottee golloo gollinora heen woɗɓe. Kono caɗeele ɗee, ko no renndo Durmam Daƴƴel ngoo mahorii nii, hay sinno ngaal kawral dañanooma ne, doole ngalaa, tee peeje ngalaa.
Nokku oo ene jogii jannguɓe, finɓe, joom en peeje, waawɓe waɗde eɓɓooje nafooje. Kono ngalaa kaalis ko coodi kaɓirɗe. Ndeen ne dee, nokku oo kadi ene jogii alɗuɓe, joom jawɗeele en.
• Won heen, ko liggotonooɓe e laamu ene keɓi poofte mumen, tawi alaa ko kiilnii so wonaa lelaade ɗo gootel ene ñaamta ko ndañnoo faggaade. Ɓe njejjitii, ko yaltata naattataa meeɗat nde gasi.
• Woɗɓe, ko liggotooɓe haa jooni nii, kono hakkillaaji mumen kucci ko e geɗe goɗɗe, tawi keewɗe heen ngalaa baɗtande. Ko ɓuri heewde e ɓeen, welata ɗumen tan ko wiyeede ene njogii, ene njontaa, ene mbaawi. So batooɓe ene njokki arde tan, won heen cikkata ko ɗoon aduna haaɗi.
• Senngo tataɓo ngoo, ko ɗanniyankooɓe. Renndinooɓe jawɗeele caggal nde tampani ɗum. Ɗeen jawɗeele, so joom mum coodiino kaɓirɗe ene waawnoo arde liggodoroo ɗum e joom en peeje aanɓe sabu ngalaa kaalis ɓee. Kono ellee, ɓeen ne ɓuri woƴde ɗumen ko mahde galleeji e fawndirde dewle. So ɓooyii, mbaawka e kattanɗe mbaylina ɗum sawru mbaggu, sabu tawata ko basel gasii tee joom mum ngartii e jeyi baaba, ɗo alaa ko pewjunoo ko ene nanngitoo ne mum.
• Taƴre nayaɓere ndee, ko sosɓe pelle caggal leydi, ene mbaɗi booñuuji lemminaaɗi jawɗeele. Kala nde ɓe naamnaa ko kaalis denndinaaɗo oo anniyaa golloreede ɓe mbiya « kala maayɗo gaa ko heen ko nawtata gooski mum wuro koo, ittetee ».
Ko goonga noon, maayɗo ko gontuɗo miskiino, ene foti yurmeede e hormeede, kono kay, nduwi-ɗen ko « yo yahnooɓe ngartu ene nguuri ene celli ». Kadi, ellee wonaa ñalnde kala maayetee. Ko goonga, enen fof njahaten ko e hoddirooji Alla, kono mbele oon kaalis, so tawiino addaama gaa e Durmam Daƴƴel ngam liggoreede, haɗataano nii sukaaɓe ɗannaade saka goɗɗum ene miijee heen ?
Malal Sammba GISE
