Duuɓi capanɗe jeeɗiɗi e jeegom hannde annduɓe koode njanngini yimɓe wonde satonaange (le système solaire) jogii ko tagopeeje (planètes) jeenay : tuggi ɓurnde ɓallaade Naange haa ɓurnde woɗɗude Naange ko Merkiir, Wenis, Leydi, Marse, Jipiteer, Satirne, Iranis, Neptin, Piliton. Paamen wonde Naange ko hoodere. Taagopeeje ɗe taarotoo ko Naange, keɓa e mum nguleeki e fooyre.
Duuɓi capanɗe jeeɗiɗi e jeegom hannde annduɓe koode njanngini yimɓe wonde satonaange (le système solaire) jogii ko tagopeeje (planètes) jeenay : tuggi ɓurnde ɓallaade Naange haa ɓurnde woɗɗude Naange ko Merkiir, Wenis, Leydi, Marse, Jipiteer, Satirne, Iranis, Neptin, Piliton. Paamen wonde Naange ko hoodere. Taagopeeje ɗe taarotoo ko Naange, keɓa e mum nguleeki e fooyre.
Ñande 24/08/2006, caggal wittooji, e jeewte, e diisnondire keewɗe, hawraama e nder jonnde sakkitiinde Fedde Hakkunde Leyɗeele toppitiinde Ganndal Koode, wonde tagofeere (planète) wiyeteende Piliton jeyaaka e terɗe satonaange, nattii limteede heen ; satonaange ko tagopeeje 8 gadane limtaaɗe dow ɗe tan.
Tawaama wonde Piliton ko tagofeere ndaamaare (ndaama). Piliton noon, yiytanoo e lonngorɗe ko ñande 18/02/1930. Tuggi ndeen feewde jooni, kaɓirɗe, e gannde, e humpito ene ɓeydii yahrude yeeso.
Enen, ngon ɗen ko e Leydi. Hakkunde Tagofeere Leydi e Naange ko 150 miliyoŋ kilomeeteer njuuteendi. Hakkunde Piliton e Naange ko
5 900 miliyoŋ kilomeeteer njuuteendi. Hakkundeewol (diamètre) Leydi ɓetata ko 12 750 km njuuteendi ; hakkundeewol Piliton ko 5 900 km.
Lewru noon yowitii ko e Leydi, taarotoo ko Leydi, ɗum waɗi ɗum wiyeede yowitiinde (satellite) Leydi. Yolnde hakkunde Leydi e Lewru ko 384 000 km.
Ɗii ɓetooji pawii ko e ɓeto njaaweendi fooyre : e nder hojom gooto, fooyre ina yaha fotde teemedde tati ujunere kilomeeteer (300 000 km / hojom).
SATONAANGE
En njiyii (e FƁ 36, hello 2) wonde annduɓe koode kawri hannde
ko tagopeeje jeetati (8) ngoni e satonaange ; ɗeen ngoni, ummaade e ɓurnde ɓallaade Naange feewde e ɓurnde woɗɗude Naange : Merkiir, Wenis, Leydi, Marse, Jipiteer, Satirne, Iranis, Neptin.
Satonaange.
En njiyii kadi wonde tagopeeje ɗe taarotoo ko Naange, ɗe keɓa e mum fooyre e nguleeki. Lewru ne ko yowitiinde Leydi, taaroo ɗum, yahda e mum so ene taaroo Naange. Njaaweendi fooyre ko 300 000 kilomeeteer (km) e kala leƴƴannde (wonaa kala hojom, ko kala leƴƴannde).
Ngoɗɗeeki hakkunde Naange e tagopeeje mum ko nii siforii :
Merkiir : 58 miliyoŋ km ; Weenis : 108 miliyoŋ km ; Leydi : 150 miliyoŋ km ; Marse : 228 miliyoŋ km ; Jipiteer : 778 miliyoŋ km ; Satirne : 1 426 miliyoŋ km ; Iranis : 2 870 miliyoŋ km ; Neptin : 4 500 miliyoŋ km.
Aamadu Umaar Jah