Ñalnde noogaas feebiriyee 2OO9 hawri ko e batu Goomu Jokkondiral hakkunde Leyɗeele (Groupe de Contact International – GCI ) ndenndinngu Dental Leyɗeele Afirik (UA), Fedde Adunayaŋkoore Haalooɓe Farayse (OIF), Fedde Mooɓondiral Juulɓe (OCI), Dental Oropnaaɓe (UE), Fedde Dowlaaji Aarabeeɓe e Fedde Dowlaaji Dentuɗi (ONU) yantude e terɗe Diiso Kisal Fedde Dowlaaji Dentuɗi.
Caggal nde Goomu Jam e Kisal Dental Leyɗeele Afirik (CPS) felliti ƴettude kuuge feewde e yimɓe tammbiiɓe pollugol laamu ñande 6 ut 2009 e Muritani, batu GCI felliti halfinde Hooreejo keso toɗɗaaɗo o, yo ardo UA ñalnde 4 marsa 2009, hono MUAMMAAR EL Kaddaafi, mbele ina yiyloo maslaha hakkunde denndaangal gollotooɓe politigi to Moritani. Waɗi ɗum noon, ina wayi no ɗum hawri ko jooɗagol batu ngaadoraangu UA tuggi go’o haa nay lewru marsa 2009 to Adiis Abebaa, tawi kadi ɗum fottiti ko e gorlal Kaddaafi hooreejo leydi Libi, kono toɗɗagol makko waɗii cadeele no feewi sabu yoga e hooreeɓe leydeele Afrik luulndiima gardagol makko, sabu, e miijo maɓɓe, Kaddaafi wonaa kellifaaɗo, ko laamɗo pidduɗo. Daliilu maɓɓe : ko o ciicanooɗo e aduna oo sabu golle makko bonɗe ko wayi no ƴaañgol makko pelle ownooje hakkillaaji (terorist en) e jeytorogol makko e liɓgol abiyoŋ PANAM (ko lolliri «Affaire Lockerbie») jiidaani e jeytorogol makko e moojobe keewɗe ngam yiɗde follude laamuuji Afiriknaaɓe.
Hay gooto kadi humpaaka piyanɗe keewɗe ɗe o umminta e won e leyɗeele tawa o duñi heen ko ɓiɓɓe ndiin leydi, o rokka ɗum en kaaliis e kaɓirɗe, so ndiiddaama o moola ɗum en : Maali e Niseer won ko kumpitii heen . E raɓɓitde haala tan, toɗɗagol makko e ardorde fedde nde ƴaggii, kadi hay nde ɗum jaɓaa, ardiiɓe leydeele ɗe mbi’i ko yo wood ɓaggaaɓe e makko mbele ina keesndoo mo e ko o waɗata ko.
Ko ɗum waɗi jarribo adanngo e gardagol Kaddaafi ko daɓɓirde mo yo o ndaar maslaha hakkunde moritaninaaɓe caggal luural peeñngal hakkunde mum en, caggal pollugol laamu ñalnde 6ut 2008. Ñalnde 20 febariyee, Goomu GCI renndii to leydi Farayse ngam yuurnitaade feere nde CPS fewji, feewde e won e hoohooɓe pollugol laamu to Moritani caggal nde goomu militeer en ngu salii artirde tippudi laamu tuugiindi e doosgal leydi ndi. E nder ko ɓuri himmude e feere nde goomu ngu wasiyii Kaddaafi, ko wiyde mo yo o ndaartu maslaha hakkunde moritaninaaɓe kala ko aldaa e paltoor, o yiyloo feere artiroore tippudi laamu tuugiindi e doosgal leydi Moritani. Etee goomu ngu ina teeŋtini wonde «feere waawnde dañeede fof yo a taw ko nanndiraande, waasa wonde feere bannginteere, sabu ɗum ɗoon jaɓetaake». Goomu ngu fof kadi ina hawri wonde ndeen feere foti ko ruttude Moritani e tippudi laamu tuugiindi e doosgal leydi, ko ɗum tan waawi falanaade Moritani kuuge kuccuɗe e mum ɗe. E ɓe kawri kadi wonde eɓe poti fottitde e maayirɗe lewru marsa ngam ɓetde ɗeen golle. Kaddaafi fuɗɗorii maslaha mum ko ɗaɓɓirde denndaangal ceŋɗe politigi luurondirɓe ɗe nde pottitta e makko to Tiripoli, laamorgo leydi Libi. O adii jaɓɓaade toon fof ko seneraal Abdul Asiis mawɗo folluɓe laamu e Moritani, balɗe seeɗa ko adii ɗum, o heɓii jaɓde jooɗagol Ammbasadeer mo Seneraal Abdel Asiis toɗɗinoo yo jooɗano ɗum to Libi (ɗum yiyra ko no maale gadane guuranagol Kaddaafi militeer en) ; Caggal ɗuum ko Ahmed wul Daddaa, mawɗo RFD, yahi toon, Hooreejo leydi, hono Siidi wul Sheekh Abdallaahi yahi toon, Messauud wul Bulkayri rewi heen kam e nulaaɓe FNDD . E nguun njillu, alaa ko siyi tigi rigi e jiyndiral maɓɓe e Kaddaafi, nde wonde kamɓe fof alaa ko ɓe kaali ngam yiɗde hormaade sirlu. Ko ñalnde 10 lewru marsa 2009 Kaddaafi ari ɗo e Nuwaasoot, amo soomi haajuuji ɗiɗi : ardaade juulde mowluud nelaaɗo Alla (mo jam e kisal woni e mum) e yiylaade «maslaha» hakkunde Moritaninaaɓe luurduɓe ɓe.
Garaangal Kaddaafi e Nuwaasoot heewii dille sabu ko ina tolnoo e ujunaaje ɗiɗo e teemedde njoyo neɗɗo ngardii e makko : maa mbiyaa njillu makko ngu, won ko soomi ko wonaa tan ndaarde maslaha hakkunde yimɓe, sabu njillu ngu heewi yeengo. Kono noon, law yimɓe paami ko kaŋko, o ardi ko e feere nde o taƴi e hoore makko, ko adii nde o arata. O adii ko waɗde feere gila noon nde Siidi wul Sheekh Abdallaahi ari toon, ko jaɓnude ɗum yo woppu laamu ngu, kañum e denndaangal wonduɓe e mum, yo njebbilo e ko waɗi ko. Kono ɗum fof ɓuri laaɓtude ko caggal nde o yettini luulndiiɓe pollugol laamu ngu kaayit tonngoowo jeewte ɗe o waɗdunoo e denndaangal ceŋɗe luurduɗe ɗe, o fadtaani jaabawol maɓɓe, o noddi batu manngu o wi’i yimɓe ɓe : «kuccanee ñalngu 6 suwee 2009 (ñalngu ngu Abdul Asiis toɗɗii yoo won woote mbele ina fiilee, dagna pollugol mum laamu), ngoppon ko ɓenni, nganndon demokarasii mo pooɗanto-ɗon o, wonaa ko mon, ko tuubakooɓe parlini ɗum e men…. Kuudetaa ko aada e nder men sabu laamɓe heewɓe inan ɗoo njooɗii, ngardunoo e laamu ko kuudetaa…». Ko ɗo, yimɓe FNDD e luulndiiɓe pollugol laamu ngu fof kaftii njalti ngoppidi mo e lannda makko. Ndaw ko foti sabu so ñaawdooɓe ngardii, heen gooto wertanaama leeso goɗɗo o joɗɗinaama e leydi, mbeɗe sikki tan, oon so fadii ne, ɗaminaaki ɗoon ñaawoore nuunɗunde.
En nganndaa ko Kaddaafi waɗiri ɗum, kono nde o naamnaa o wi’i : «ko tawde wonii kamɓe fof eɓe nanondiri wonde woote ina foti waɗde, ko ɗum waɗi mbiy-mi ɓe kamɓe fof yo ɓe kuccan ñalngu 6 suwee 2009». O yejjitii kam wonde GCI yooɓnunoo mo ko «feere waawnde ƴetteede fof yo a taw ko nanondiraande». Eɗen paami tan wonde Kaddaafi, ko woni ngoƴa Aduna oo ko, wonaa ɗum woni ngoƴa mum, sabu darnde leyɗeele aduna oo kala hannde, ko yiɗde yo demokarasii won feere huutorteende ngam ƴellitde leƴƴi hawraani e miijo Kaddaafi, o holliri ɗum e konngol makko to Nuwaasoot. Ɗum noon haawata en, laamoriiɗo jamfa, ƴaañoowo jamfotooɓe (kuudetaa e Moritani e hitaande 2004), gunndotooɗo hoɗdiiɓe mum (Maali e Niseer), oon waawaa daranaade demokarasi haa hoonoo.
Ngannden Kaddaafi won fartaŋŋe mo dañi ngol laawol e Moritani mo meeɗaa dañde. Hol ɗuum? Ko dagnaneede naatgol e Moritani ngam yeeynude e ƴellitde dawrugol mum. Ina gasa tawa laamɓe Afriknaaɓe salinooɓe yo o halfine maslahaa Moritani, ko faamnooɓe ko o hebori bonnude ko, ɓurata heewde e ko o hebori moƴƴinde ko. Ko ɓe kulnoo ko laatiima sabu hannde darnde makko ɓeydii ko «wuddinde weendu» ɓeydii jiiɓde ngonka politigi e Moritani. Silooɓe politigi heewɓe mbiyi wonde Kaddaafi ko piɓondirɗo e Abdul Asiis yo taƴondir e leydi Israyiil, kaŋko ne maa o wallu mo e kala fannu (faggudu, kaalis, kaɓirɗe…) mbele amo laamoo Moritani. Yiɗde Kaddaafi ko hoonaade e nder Afiriik to Aarabeeɓe e Ɓaleeɓe, to Aarabeeɓe ɗum roŋkii gasde, jooni o hucciti ko e Afiriik gonɗo worgo Saharaa, teeŋti noon e leyɗeele ɓaleeɓe. Seede majjum hannde ko jotondiral makko e maɓɓe kam e kettuki makko.
Abdul Asiis hannde, kala no ina laamoroo, ko ɗum waɗata. Hay so tawii noon amo yeeya heen ndimaagu leydi ndi e neɗɗaagu mum. Ndeen yiɗde noon hawritii hannde e muuyaaɗe Kaddaafi meerotonooɗo, gila ko ɓooyi, fawde njiimaandi mum e Moritani. Pot-ɗen siftorde tan ko jotondiral ndeen hakkunde MAAWIYA e SADDAM Huseyn, etee en majjaani bonannde nde ɗum addi e leydi he, teeŋti noon e ngootaagu leƴƴi ɗi. Abdul Asiis wiyata hannde ko tawde dañaani ƴaañgal e leyɗeele Afrik e leyɗeele Hirnaange (tuubakooɓe), yo nangto e Kaddaafi mo nganndu-ɗaa ina heblanii ƴaañde kala ko dagaaki e nder aduna he.
Ngannden Moritani hannde arii haa e laabi celi, heddii ko hol ko ɓesngu maggu labaniingu hakkunde laawol firtaare leydi e yoolaare yimɓe e laawol danndowol ɓesngu, sompa demokarasii e potal, ƴellita ngenndi. Maslaha jaakoranooɗo e njillu Kaddaafi laataaki sabu «hajju ullundu fotaani adannde doombi yeebaade kisal mum en». Kaddaafi noon «luulndaaki jikke».
Gelaajo
