Ben Ali jibinaa ko e hitaande 1936. Jinnaaɓe makko ngonaano alɗuɓe. Nafi mo, ko ko nafnoo ɓeen sukaaɓe Aarabeeɓe waasnooɓe, suɓinooɓe naatde larme, kuutorii petelaaji ngam heɓtude laamu, gila noon e Naseer, Hosni Mubaarak, Bumejeen, Haafed el Asad, Saddaam Huseyn, Kaddaafi, kam e koninkooɓe Muritani. Nde Tuunus heɓi hoore mum o neldaa Saint Cyr janngoyde ganndal konu. Caggal nde o ƴaaŋi Janngirde Toownde Kabaruuji to Dental Dowlaaji Amerik, o fektaa to nokku kalfinaaɗo Kisal Konu.
Ben Ali jibinaa ko e hitaande 1936. Jinnaaɓe makko ngonaano alɗuɓe. Nafi mo, ko ko nafnoo ɓeen sukaaɓe Aarabeeɓe waasnooɓe, suɓinooɓe naatde larme, kuutorii petelaaji ngam heɓtude laamu, gila noon e Naseer, Hosni Mubaarak, Bumejeen, Haafed el Asad, Saddaam Huseyn, Kaddaafi, kam e koninkooɓe Muritani. Nde Tuunus heɓi hoore mum o neldaa Saint Cyr janngoyde ganndal konu. Caggal nde o ƴaaŋi Janngirde Toownde Kabaruuji to Dental Dowlaaji Amerik, o fektaa to nokku kalfinaaɗo Kisal Konu.
Golle makko kala o waɗi ɗum ko e nokku kalfinaaɗo ñukkindaade (renseignements), ko ɗum addani ɓurde nanndude e polisiyee hay so tawii ko o koninke o wonnoo.
Tuunus noon ina seerti e Alaseri, tee, Burgibaa, gooto e hooreeɓe leyɗe Aarabeeɓe mo wonaano koninke, ina reentinoo no feewi jom keppiiji en, hono no neɗɗo reentortoo baras nii. Ko ɗum tagnoo mo woɗɗitinde ɓe laamu. E hitaande 1974, nde Tuunus renti balɗe daɓɓe e Libi nde, Kaddaafi waggini Burgibaa yo nom Ben Ali e gardagol sarwisaaji ñukkindagol leydi kesiri ngootiri ndi. Lebbi seeɗa pawtii heen, nde dentugol leyɗe ɗiɗi ɗe roŋki laataade, Burgibaa yaawnii woɗɗinde Ben Ali, neldi ɗum Maruk … Ben Ali noon, ko sehil Kaddaafi no feewi.
Nde iiñce renndo njoli e leydi e hitaande 1978, Burgibaa nodditi mo kadi ngam lappude dille senndikaa e artirde deewre e leydi he. Duuɓi ɗiɗi ɗi o ardii Kisal Kuftodinngal o yamiri pellugol seppooɓe e dummbude yimɓe heewɓe. Ndeen deeƴre artii, o woɗɗitinaa kadi, o waɗaa ammbasadeer to Poloñ.
O nodditaa kadi nde pelɓondire « mburu » mbaɗi e maayirɗe 1983 e darorɗe 1984. O moññi yimɓe, fotde 80 maayɗo. Hankadi o fuɗɗii ŋabbude : O waɗaa Kuuɓal Dowla kalfinaangal kisal, Kalifu geɗe nder leydi. Caggal ɗuum mawɗo hilifaaɓe e hitaande 1987, o hawri e ƴellitagol lislaamiyankooɓe. E oon sahaa, Burgibaa tawi nawnii, hakkille fuɗɗiima yahde : Lismiyaŋkeeɓe 20 ñaawaa warngo yargo, leydi ndi wiyi ina fusa.
- Jamfa laamu e podooje
Heddaninoo Ben Aali tan ko hoccude laamu sibu Burgibaa nattii waawde tee mette keewii. Nde o jamfii laamu nde, ɓesngu leydi ndi fuɓɓani mo, hay lislaamiyaŋkooɓe ɓe. O hunii sompude demokaraasi e wellitde juɓɓule. Duuɓi ɗiɗi gadani ɗi, o waɗii ko o wiynoo : jeeyɗe mbellitaa, haŋkati ko haala mbayliigu tan haaletee. Kono ɗoon e ɗoon o nanngondiri e lislaamiyaŋkooɓe. Hawri oolel ngar-mi ngaraa golfe eelni, hakkillaaji fof ina kucciti e Saddaam sabu yanii e Kowoyt, ina keɗii hakkunde Irak e leyɗe hirnaange e lewru saawiyee 1991, o ummanii halkude lislaamiyankooɓe : o dummbi e maɓɓe fotde 30 000 tergal Enahdaa, hono parti islaamiyanke Tuunus.
Nde tawnoo e oon sahaa jannguɓe nananɓe kala ko hulnooɓe hoto ko heɓtii Alaseri ko yettaade ɗum en, hay gooto e maɓɓe ɗippaani, ellee eɓe ngondi e piggal ngal. Kono, caggal nde o moññi islaamiste en, o raaŋani denndaangal pelle politik e renndo keddiɗe ɗe.
To bannge faggudu, laamu makko waɗi ko teskini. Ko kanko fof fuɗɗii siifondirde e Dental Orop, tee o ummanii ƴellitde faggudu leydi ndi. Gollooɓe faggudu hirnaange koolii ndii leydi ndeeƴndi, keewndi jannguɓe haralleeɓe, ɓe coggu mum en tiiɗaani. Lannda hakkundeejo (classe moyenne) jaɓani mo nde tawnoo o ɓamtii njoɓɗeele, o wellitii ñamaale kaalis. O sosi kadi boon ngam ƴellitde nokkuuji dowry. Banngagol ƴellitaa.
Ɗum fof e wayde noon, hedde kitaale 2000 tawi yimɓe fof kaaɓii ɓiɗtere e kiiɗal ɓurtungal wellitaare, tawi kadi ko ɓuri heewde e sukaaɓe ina njokki jaŋde toownde.
- Leydi kanndaandi
Yimɓe fof ko reenaaɓe, tee ko alaa e sago ndeftoo laamu walla kulɓinee. Kalifu geɗe nder leydi ƴetti ko ina tolnoo e 100 000 neɗɗo, parti laamu ngu, hono RCD limtanaa fotde miliyoŋ tergal. Kala kaalɗo haala demokaraasi jaabee wonde ɓensgu Tuunus heblanaaki ɗuum tawo. Cibooji ngoni haŋkati e mantude ƴellitaare leydi e jojjanɗe aadee e demokaraasi jamyamo, mo nganndu-ɗaa alaa ɗo woodi so wonaa e ɗemngal e kunuɗe naafiqeeɓe. Ellee Muritani e duuɓi Maawiyaa !
Kono caɗeele faggudu Orop ngoppaani Tuunus. Kaŋko e wiyeede sellaani, haɗaani mo birgude manndaa tataɓo e nayaɓo e joyaɓo, tawi ko poolgu ndu «alaa guli», sibu heen laawol fof ko ko ɓuri 90% o heɓata. Ɗum ɗoon yanti e ngaybeela ɓurtuka jom suudu makko lemmbel o, hono Leylaa Trabelsi kam e keyniiko, waɗtuɓe ngalu leydi jeyi mum en keeriiɗo, alaa ko kuli, alaa ko kersi, ina mbaɗa ko mbelaa tawi yimɓe fof ina ƴeewa alaa ɗo wullittee.
Ko ɗum rewi haa jooɗaniiɓe leyɗe goɗɗe (haa arti e Ameriknaaɓe) mbaɗti winndude ina ñiŋa laamu makko, ina nanndina ɗum e mafiyaa. Nde Wikileaks feeñnini ɗeen ñiŋooje, sikkitaare nattani sukaaɓe Tuunus, haa filñitii yiɗde ittude ndee fenaande.
