Duuɓi 42 ko Kaddaafi ardii Libi : yimɓe fof teskorii mo ko wonde neɗɗo kaawtiiɗo hoore mum, mo alaa mo renndi laamu, ƴiiƴiiwo, mo kesi mum kaɗi kiiɗɗi mum haaleede. Hannde yimɓe fof ina teskii nde o yalti e oo oto, omo waɗi parayseewal iirɗungal, omo waaktoo e nder tele, o woondi joofnirde laamu makko jumpugol e maaje ƴiiƴameeje Libinaaɓe.
Duuɓi 42 ko Kaddaafi ardii Libi : yimɓe fof teskorii mo ko wonde neɗɗo kaawtiiɗo hoore mum, mo alaa mo renndi laamu, ƴiiƴiiwo, mo kesi mum kaɗi kiiɗɗi mum haaleede. Hannde yimɓe fof ina teskii nde o yalti e oo oto, omo waɗi parayseewal iirɗungal, omo waaktoo e nder tele, o woondi joofnirde laamu makko jumpugol e maaje ƴiiƴameeje Libinaaɓe.
Ɗum haawaani hay gooto hannde, sibu, Kaddaafi, meeɗiino wonde mawɗo ownooɓe e nder winndere he, aduna oo fof meeɗii siicde mo, leydi makko uddaa, hade makko jebbilaade e tuubde e wiyde o woppii kala ko ina fota ɓerninde leyɗe hirnaange. Ɓeen ne, nde tawnoo ngoɗaaki gollondirde e ñaamooɓe yimɓe so tawii nafooje mum en faggudu ina heen, mbeertani mo leeso e yeeso, gooto kala ina yiɗi ɓuucaade Kaddaafi ngam heɓde kontaraaji e petroŋ Libi.
Mbaroodi Tiripoli waɗii hannde ko hay laamɗo gooto meeɗaa waɗde e bonannde, so fellirde ɓesngu leydi mum saaruuji e bommbooje e feeraade e ƴiiƴam ɓiɗɓe yummiraaɓe mum.
Muammaar Kaddaafi heɓri laamu ko jamfa, sibu o gunndinoo ko laamɗo biyeteeɗo Idriis, e hitaande 1969. Oon sahaa omo yahra e duuɓi 26 fat. Hikka o dañii duuɓi 69. Woni o laamiima Libi duuɓi 43 !!!
O ummini ko o inniri waklitere luulndiinde koloñaal kam e tippuɗe renndo goodnooɗe ɗe (hoorejawdaagu e marucaagu), o facciri dabi ngool laawol e deftere nde o winndunoo wiyeteende «livre vert» (deftere werta). Kono, e jaati, o tabitini gila ndeen ko laamu galle makko.
Ɗoon ɗoon o haɓi e winndere ndee kala, sabu makko fiddude. E hitaande 1973 o yani e Caad, o heɓi hettere leydi wiyeteende lefol Awusu, hade makko jaggondirde e Farayse, duuɓi 10 caggal ɗuum, Farayse garnooɗo hakkitde Husen Habree.
Doole leydi ndii kala tuugii ko e petroŋ. To oon bannge, ndi hulaani leyɗe mawɗe bayɗe no Sawuud, walla Emiraaji Arab Dentuɗi. Leydi ndi ina alɗi. Libi ko tergal fedde wiyeteende OPEP (Fedde Leyɗe Jeeyooje Petroŋ). Leydi ndi ina yeeya ko famɗi fof fotde miliyoŋ e teemedde jeegom ujunere baril ñalawma kala. Kono Kaddaafi ɓuri huutoraade nguuɗoo ngalu ko e piddingol leyɗe goɗɗe …
Caggal njanngu e yeeyirdu diskiiji to Berlin-hirnaange e hitaande 1986 (maayɓe tato e 200 gaañiiɗo) o wonti gaño dowrowo Amerik : ɓeen mbommbi Tiripoli e Bengaasi ; 41 maayɗo.
Ɗum ɓeydi finnere makko : E hitaande 1988 laana ndiwoowa Pan Am kalifi dow nokku ina wiyee Lokerbi (Ekos), 269 neɗɗo wonnooɓe e laana he kam e yimɓe 11 wonooɓe e leydi, maayi heen. Hitaande fawtii heen, bommbo fusi laana ndiwoowa UTA, 170 neɗɗo maayi heen.
Caggal ɗuum, o hiilnii haɓde e Israayiil, kono o roŋki nanondirde e ardiiɓe leyɗe Aarabeeɓe woɗɓe ɓe, sibu ɓeen ina moolantonoo mo Alla : yeru e Batu Fedde Aarabeeɓe to Alsee e hitaande 1987, o ɓoornii ko gaŋuuji woto juuɗe makko memondirde e «juuɗe modduɗe ƴiiƴam» ; ɗuum e gaatuleeje goɗɗe ɗe o meeɗaa seerde e hollude.
Alaa fof no o waɗaani ngam rentinde leyɗe Magreb. Nde o roŋki o fayti Afrik.
Nder leydi makko e oon sahaa, hay gooto ɗippataa. So ɗi ngartii, o yana e Afriknaaɓe, o yaltina ɗum en leydi makko.
Jam makko fuɗɗii dañeede ko nde o yiyi no Saddaam waɗaa : ko ndeen o ummanii tuubde, o wiyi o woppii denndaangal tuugnorɗe peewnugol njogitaaje boomooje, caggal ɗum o heptini wonde omo jeyanoo e saabiiɓe pusgu laana to Lokerbi … Miliyaaruuji keewɗi dolaar ɗi o lomtinani koreeji maaynooɓe heen. Hankadi o welditi e leyɗe hirnaange, sosiyateeji mum en mbaɗti arde ina ngolloo e leydi makko.
Hay caggal ko o «dañtaa» ko, o seeraani e hollude gaatuleeje e gaanti e kaawisaaji : reenata mo ko sukaaɓe rewɓe, cafroowo makko ko debbo ; ɗo njiy-ɗaa mo kala omo waɗi lone ɓaleeje, omo ɓoornii comci kaawniiɗi. Ko wattindii ko, hay so o yahi ko leydi ngoɗndi, ko tillisaaji o foŋtata toon …
Kanko tigi woni mo kesi mum kaɗi kiiɗɗi mum haaleede. Hannde, o huniima rufde ƴiiƴam ɓesngu leydi Libi. O wiyi «ko mi cahodinoowo … miɗo felliti haɓeede haa mi maaya …».
Bookara A. Bah
