Hikka ko hitaande !

    0
    1795
    yooro-AAJ1.jpg

     

    Kala hitaande nde nguura ŋakki, keew-ɗen wiyde ko «hikka ko hitaande». Fulɓe kadi mbiyi «ko haalaa hikka, wonaa ɗum jangtetee mo wuuri». So tawii rawane e hitaande 2010 ndee, ndunngu, gulaali ngullii e Afrik bannge hirnaange haa teeŋti e leydi men, toɓo heewi ha yimɓe kaasti, sabu miɗo siftora, so kammu gijinooma, yimɓe fof ɓamda «bone waɗii kadi, ƴiiwoonde ƴiiwii»; Sihsihɓe e Njaayɓe ko maayɓe kulol, Jaakɓe e Jeŋjenɓe e Sohsohɓe ngonata ko e ubbude lamɗam, mo njiy-ɗaa fof ina mooloo Alla e bone toɓo e ilam. 

     

    Kala hitaande nde nguura ŋakki, keew-ɗen wiyde ko «hikka ko hitaande». Fulɓe kadi mbiyi «ko haalaa hikka, wonaa ɗum jangtetee mo wuuri». So tawii rawane e hitaande 2010 ndee, ndunngu, gulaali ngullii e Afrik bannge hirnaange haa teeŋti e leydi men, toɓo heewi ha yimɓe kaasti, sabu miɗo siftora, so kammu gijinooma, yimɓe fof ɓamda «bone waɗii kadi, ƴiiwoonde ƴiiwii»; Sihsihɓe e Njaayɓe ko maayɓe kulol, Jaakɓe e Jeŋjenɓe e Sohsohɓe ngonata ko e ubbude lamɗam, mo njiy-ɗaa fof ina mooloo Alla e bone toɓo e ilam. 

    Ɗo ngar-ɗaa e jonɗe fof ko ɗum haaletee

     Wonaa ko arnoo rawane koo, yillitii en hikka. Hoɗii hikka ko ŋakkeende toɓo e ilam, haa jibini faayre mawnde. Faayre ndee ina nanndi e ko Njaay Saydu Aamadu wiyatnoo e yimre mum wiyeteende « Faayre », wonde « won miijo ina adda faayre, won e faayre ina adda ɗaayre, reedu ŋeera waya no waɗndu haayre, fof arani mi ko e miijo, miijo sahtu nde kaɗtii-mi, kaɗtii-mi e nder nguurndam ko tiiɗi ».

    So en ƴeewii ko o haali ɗoo koo, ina nanndi e ko kewi hikka koo : toɓo toɓaani, ilam ilaani, sooño hawii hanndiima, heege ñippii araaraay. Maa ladde toɓee, tuɗa, huɗo fuɗa, leɗɗe mbilta nguboo, nde durngol dañee, jom ndariindi en ina ngondi e kulol e faayre kala, ngam miijaade hol to fayaa.

    Ellee dogdu ko ko waɗi, ɗo tiindee anndaaka tawo sabu to Mali e to Senegaal haa leyɗeele Afrik hirnaange kala, sawru fiyndu gaay nduu, ko ko yettoyii toon. Waɗde woondu nduu ko wooturu, gooto fof ina naamnitoo hoore mum,  hol no ndee hitaande taccirtee haa ndunngu mo wuuri, tee mo wuuri hay gooto anndaa ko addata.

    Remooɓe ndaɗaani e ndee faayre, jeeri ena famɗi walla nii alaa, ko walo koo ɗamaamu mum faafaani.

    Ko woni goonga tan sokla ina woodi, paaɗeele e caɗeele ko ko naati, sabu hay cogguuli ko ko ŋabbi, tee kaalis alaa, hay tuubakooɓe nana ngoytoo faaɗeende winndere, waɗde ‘joowde neɗɗo e dow neɗɗo nafataa cakkiiɗo oo’.

    Haade noon sahaa oo ko nii addiri, waɗde gooto kala ɗo woni yo ɓeydo tiiɗnaade e liggey e ɗaccude joɗnde nde alaa ko addata so wonaa baasal e ɗaminaare, gooto fof yo ɗamino e Alla ina jogii ko gasataa. Fereeji puuyɗi e sahnga kewuuji, bonannde jawdi nde alaa daliilu, moni kala feƴƴa ɗo foti, fotndoo mo foti : bannde waɗi mbaɗaa, mo alaa ɗo fawii so wonaa addude gacce e koyeera. So dañal famɗii, yo ko yiɗaa koo famɗu, huunde fof noon maa gas haa heddoo daarol. Kadi mbiy-ɗen « unde seeɗa ɓuri sooynaade unooɓe ». Mballitoro-ɗen darnde e duwaawu, ko kanko Alla waɗi ko kanko ittata, yo o ittaan en ɗee caɗeele, o ittira ɗum jam e jam jam, o itta faaɗeende o lomtina en yaajeende.

    Abuu Aamadu Joop to Likseyba Gorgol