« Guurɗo fof ko maayoowo, kono maayɗeele potaani ». Maayde Teen Yuusuf Gey, ko e ɗeen maayɗeele mawɗe, tedduɗe jeyaa, sibu golle o ɗacci. Teen Yuusuf Gey ruttinoo e joom mum ko ñalnde 2 settaambar 1988, nder kasoo laamu Maawiyya añamngureewu. Luttuɗo balɗe, duttagol maa woɗɗondiraani e duttagol ɓeen woɗɓe tedduɓe, hono Tafsiiru Jiggo (ñalnde 28 settaambar 1988) kam e woɗɓe ɓe en njejjitaani. Yuusuf Gey, baɗnooɗo nguurndam mum fof e anndinde en koye men, e mawninde pinal men, e wasiyaade kaaldigal.
Teen Yuusuf Gey jibinaa ko e hitaande 1928 to Kayhayɗi.
« Guurɗo fof ko maayoowo, kono maayɗeele potaani ». Maayde Teen Yuusuf Gey, ko e ɗeen maayɗeele mawɗe, tedduɗe jeyaa, sibu golle o ɗacci. Teen Yuusuf Gey ruttinoo e joom mum ko ñalnde 2 settaambar 1988, nder kasoo laamu Maawiyya añamngureewu. Luttuɗo balɗe, duttagol maa woɗɗondiraani e duttagol ɓeen woɗɓe tedduɓe, hono Tafsiiru Jiggo (ñalnde 28 settaambar 1988) kam e woɗɓe ɓe en njejjitaani. Yuusuf Gey, baɗnooɗo nguurndam mum fof e anndinde en koye men, e mawninde pinal men, e wasiyaade kaaldigal.
Teen Yuusuf Gey jibinaa ko e hitaande 1928 to Kayhayɗi.
O ummii ko e galle subalɓe laamotooɗo, hono « teen » en. Caggal jaŋde quraana, o naatnaa ekkol. O janngii e Liisee Blanchot e ekkol William Ponty ɗo o teskoraa ɗoon e ɗoon kattanɗe to bannge fannu coñce… Caggal ɗuum, o woni jannginoowo (instituteur) ; kono, nde tawnoo ɗuum famɗirii mo, o jokki e wiɗtude e winndude. Ko ɗum tagi, o ɓuri anndireede ko wonde daartoowo, binndoowo.
Nde o ummitii Willam Ponty, o jannginii to Kayhayɗi e Butelmiit e Sehilbaabi … Caggal ɗuum o woppi jannginde. Kanko woni koroowo duwaañ (inspecteur des douanes) gadano e Muritani, e hitaande 1957, gila leydi men heɓaani hoore mum. E hitaande 1960, o nomaa gardo gollordu (directeur de Cabinet) to ministeer kaalisaaji. Sabu nehdi makko e juumtugol golle makko, Muttaar wul Daddaa fekti mo to CEE* e maayirɗe 1961, darorɗe 1962. E darorɗe 1963 o nomaa kuuɓal gadanal ammbasaad Muritani to New York, to Amerik, o waɗtanaa heen kadi donngal goɗngal, so wonde kalfinaaɗo geɗe leydi ndii to Fedde Ngenndiije Dentuɗe. Gargol makko toon hawri ko ngañgu ɓaleeɓe e ndiin leydi, lebbi seeɗa ko idii sankaare Kennedy, o yanaa heen. Denndaangal dipolomaat en Afriknaaɓe wonnooɓe toon, ñiŋi nguun njangu. O arti Nuwaasoot e hitaande 1964 ngam ardaade sarwiis to Ardorde banngagol. E hitaande 1970 o waɗaa gardo kuɓtodinɗo Njuɓɓudi toppitiindi banngagol e Afirik, ndenndinnoondi 15 dowla, njooɗinoondi to Pari. Ko tuggi 1974 o faati e wiɗtooji makko to bannge daartol e coñce e yimiyankaagal. E 1977 o ardinaa goomu heblo koolol hakkunde leyɗe Afrik to Lagos. Ko ɗoon o fuɗɗii hollitde tinndinoore makko wiyeteende « les exilés de Gumel » (Daayɓe Gumel). O dañi heen daraja mawɗo sanne. Nde o ummitii toon, o waɗaa cukko gardo IMRS (Institut Mauritanien de Recherches Scientifiques : Duɗal Muritani Wiɗto Siyaas). Kono ɗuum addanaani mo woppude yeewtere makko lollunde e ɗemngal Pulaar, to Rajo Muritani. Ñalnde 25 saawiyee 1980 o filaa Teen to Kayhayɗi, o tottaa kadi silaama mum. Ɗumɗoon noon ko donngal teddungal, so wonde mawɗo leñol, deenoowo pinal e aadaaji, masloowo, jokkoowo, ñootoowo hakkunde yimɓe : oon sahaa, ɗum wayi ko no wiyeede yo reen duɗal ngal docotte mum ngoni e roytude nii, haɗa ɗum ñifde. Yuusuf Gey bonnaani jikke, sibu o yondikinaaki e haɗde duɗal ngal ñifde, o ɓamtii ngal, haa ngal lewlewti, ngal fooyni, yaynii, o duuñtiri ngal ganndal makko pinal e daartol leñol ngol, e leydi Muritani no diidorinoo.
Teen Yuusuf Gey nanngaa ko ñalnde 4 settaambar 1986, caggal bayyingol kaayit fedde wiyeteende FLAM yaltinnoo, biyeteeɗo « Manifeste du Négro-Mauritanien Opprimé » (Bayyinaango Ɓaleejo Muritani Kiiɗaaɗo), sabu makko yooɓtoreede jeyeede e winnduɓe ɗum. Jaaynde Le Calame, e tonngoode mum adannde (12 haa 19 sulyee 1993) winndii wonde « so goonga, ina sikkaa o jeyaaka e winnduɓe bayyinaango ngoo, e fawaade e ko heewɓe ceedtii. Kono jiiɓru nduu ina mawnunoo e oon sahaa, sibu ndeen, haalpulaar en kala njaggiranoo ko FLAM en… Kono hay daliilu gooto hollitaaka, ceedtotooɗo omo jeyaa heen. Ina gasa tawa ko waame politik tan nawori mo, nde tawnoo ko o neɗɗo pinal maantinɗo. » Ɗo yahanoo artaa fof o ñaawaa kasoo duuɓi nay, o dummbaa e caɗeele teeŋtuɗe. Ɗeen caɗeele ɗe kaɗaani mo jokkude e horsinde leydi makko, e miijaade jokkude golle binndol, sibu, omo miijotonoo winndude tagannde ɗiɗmere deftere makko wiyeteende « Rella ».
Teen e yahdiiɓe mum ndummboyaa ko Waalata, nder caɗeele bonɗe. ‘’Ɗum yanti e caɗeele rafi reedu ɗe o wondunoo…’’ Nii woni rafi ɓeydii waawnude. Nde o nawaa opitaal Neema, tawi hankadi ko gasatnoo gasii, Teen ruttii e joom mum ñalnde aljumaa 2 settaambar 1988. Hade ɗuum, hoohooɓe heewɓe e nder winndere ndee, kam e leyɗe keewɗe, alaa fof no mbaɗaani mbele Maawiyya ina woppita mo, kono o salii haa yoori kos. Hay seedewol sankaare makko heɓaa ko e 1991.
Ina winndaa e tonngoode Calame arwannde kaal-ɗen ndee : «Sinwaa en ina mbiya : ‘’mo aawi lekki e nguurndam mum, wuuranaani mehre’’. Konngol Teen ɓurii leɗɗe Abujaa, Bañnjagara, Duwaala, Woygiya, kam e ceene Waalata fof. Oolel tinndol makko eelnii nder kaaƴe Fuuta Jaloŋ, nder kaaƴe Fuuta Maasina, nder yupporde Fuuta Tooro. Min ceerataa e tuuɓaade e defte makko pekaan e dillere e leele. Sukaaɓe Tararsa maa kumpito e nder deftere makko « Les exilés de Goumel » jokkondire Turaad wul Sheek e Satigi Bubakar. » Ɗum jiidaa e humpitooji gonɗi e defte makko « A l’Orée du Sahel » walla « Aspects de la littérature Pulaar en Afrique occidentale », e « Rella », ɗo Safatoore e Pulaar ngonti ɗemngal gootal, yeru ɗo o winndi « Yallaali maahu vaali, so o saliima, calminee mo, so o salaaki, pellanee mo ». Ɗumɗoo noon ina maantini e binndi Teen, sibu e « deendaangal binndanɗe makko, o wayata ko no tiiɗtinoowo aarabaagal e afirikiyaagal ngal lislaam renndini ». Warkoyeeɓe, añamngureeɓe yooɓiiɓe fittaandu makko ɓee noon, ina mbaawi wastoraade mbarii aadee, kono ɓe mbaawaa warde Teen, ɓe mbaawaa haɗde ndonaandi makko pinal e ganndal layde haa bada !
« Hannde, wonaa ekkol, wonaa boowal, wonaa hay haayre, inniraa mo. Nganndu-ɗen omo haandi e ko ɓuri ɗum, sibu alaa fof ɗo o nawaani, lollinaani innde Muritani, e njilluuji makko, e defte makko. Ɗum jiidaa e ko gollanii ndi koo, ɗum jiidaa e jagge keewɗe ɗe o hebli ɗee. So leydi ndii teskoraaki mo ɗuum, ndaw haame ! ».
Bookara A. Bah
Ƴoogirde : Le Calame n°00
Tesko : CEE woni « Communauté économique européenne » (Dental Faggudu Orop) dental goodnongal ko idii nde Union européenne (Dental Orop) sosetee.
