Kaɗegol hoorde ñalnde Aljumaa kañum tan :
Aljumaa ne woɗɗaani juulde, ngam ɗum ko ñalngu fooftere denndaangal juulɓe. Kono so hawrii neɗɗo ko takkunooɗo ina hoora ñalnde heen, omo waawi hoorde ñalnde heen, walla ko o ñamlinooɗo, omo yoɓa, ɗuum kadi alaa baasi. Kono hoto o miijo tan haadi Aljumaa ko ñalngu moƴƴu tan omo foti hoorde heen, ɗuum ina haɗaa so wonaa tawa o hooriino
no hanki mum nii, o hoora kadi ñalnde Aljumaa ndee, o hoora kadi janngo mum.
Ko ndeen ɗum moƴƴata, so o fellitii hoorde Aljumaa ko aldaa e njoɓdi walla takkere, alaa e sago o hoora ñalawma gadiiɗo Aljumaa oo, nde o fuɗɗoo hoorde Aljumaa, o rewna heen aset, ɗum wona balɗe tati. Ko ɗum yamiraa. Wiyaa tan ko hoto neɗɗo heeroro hoorde ñalawma o kañum tan.
Fawaade e hadiis Abdellahi Bun Umrawi : hono Nelaaɗo Alla (JKM) o naatiino to Suweyrata Bintu El haaris, oon ko koornoodo ñalnde Aljumaa o wiyi mo : « mate a hooriino hanki ? Oon jaabii mo : alaa ! » Nelaaɗo naamndii mo : « aɗa anniyii hoorde janngo ? » o wiyi : « alaa ». Nelaaɗo wiyi mo « ɗum noon taƴ ». Naniraa ɗum ko Basaari e tuugnorde sellunde.
Hono Aliw yoo mbelemma Alla won e makko (YMM) wiyi : « koordoowo ngam yarlitaare yo hoor ñalnde alkamisa hoto hoor ñalnde aljumaa, waɗi noon ko ñalngu ñaamde e yarde e siftorde Alla ceniiɗo toowɗo oo ». Naniraa ɗum ko Ibnu Abii Saybata e tuugnorde moƴƴere. To celluɗe ɗiɗi ɗee, ummoraade e hadiis Jaabira (YMM) hono Annabi (JKM) wiyi : « hoto kooree ñalnde aljumaa so wonaa tawa oɗon koori ñalawma ko adii ɗum e ñalawma dewoowo heen oo ». E nder ɗemngal Muslim « hoto keeroro-ɗee hoorde aljumaa ngam fawde ɗum e balɗe keddiiɗe ɗee, so wonaa tawa gooto e mon ina hooratnoo ɗum, hawra heen, ndeen yo o hoor. So tawii noon ko lewru koorka, ɗum ko alaa e sago hooree, ngam alaa paltoor ñaldi ».
- Kaɗegol heertoraade hoorde ñalnde aset
Naniraama Basiri Sulamiyyi ummoraade e banndum debbo : hono Nelaaɗo (JKM) wiyi : « hoto kooree ñalnde aset so wonaa tawa koko farlinaa e dow mon, ko wayi no njoɓɗeele e takke e ñalnde Arafaat e ko nanndi e ɗuum ». Naniraa ɗum ko Aamadu e jom sunnaaji en. Ina fawii noon, wonande ñalnde Aset ɗuum ko yahuud en ina mawninnoo ñalnde aset, hono Ummi Salamata wiyi : « laatiima Nelaaɗo ɓurnoo waawde hoorde ko ñalnde aset e alet ». Nelaaɗo wiyi : « ɗumɗoo ko ñalawma mo Musrikiina en mbeltortoo, ɗum noon mbiɗo yiɗi luutndaade ɓe ». Naniraa ɗum ko Aamadu e Bay haqiyyu e Haakim e Ibnu Khusayma. Ɗuum noon ko fedde ɓeeɗoo : Hanifiya, Saafiya, Hanaabili mbiyi : « e ɗum añaa heeroraade hoorde ñalnde aset kono fedde Maalik ndee calaaki hoorde ñalnde aset ndee. Ɗuum noon ko hujja maɓɓe, to ɓe pawi ɗum noon min anndaa, ngam Maalik en ndokaani Dalillaaji laaɓtuɗi ko faati e heeroraade hoorde ñalnde aset ndee.”
- Kaɗegol hoorde tawa ina sikkitii
Hono Umar Bun Yaasir (YMM) : « oon mo hoori ñalawma tawa ina sikkitii koorka mum kaa, o woofii Baaba mum Alqaasim, ɗum woni Nelaaɗo Alla.” Naniraa ɗum ko jom sunnaaji en. Tirmiis wiyi : « hay huunde ɓuraani oodoo hadiis moƴƴude e sellude ». Caggal ɗuum naniraama Abii Hurayrata. Hono Annabi (JKM) wiyi : « hoto ngardinee koorka Ramadaan ñalngu walla ñalɗi ɗiɗi so wonaa tawa koorka, ka neɗɗo hooratnoo tan, ɗum alaa baasi. Kono wiyde ina jaɓɓoroo koorka Ramadaan ñalawma walla balɗe ɗiɗi, ɗum alaa heen ». Naniraa ɗum ko dental annduɗe diina.
- Kadegol hoorde haa abada :
Fawaade e konngol Nelaaɗo Alla (JKM) o wiyi : « koorka alanaa oon kooroowo haa abada ». Naniraa ɗum ko Aamadu e Bukhariyyu e Muslim. So tawii noon o hoori haa ñalnde juulde e ñalɗi tati dewɗi e kirse taaske ɗee, o taƴi, o hoora ko heddii e ñaldi goɗɗi ɗii, ɗuum ina wayi no o hooraani haa abada. Ndekete ɗum fawii tan ko e hoorde ko aldaa e taƴde. naniraa ɗum ko Maalik e Saafiyu.
- Kaɗegol debbo hoorde ngam yarlitaare tawa gorko mum ina tawaa
Debbo ina haɗaa hoorde so gorko mum ina tawaa, so wonaa o waynoo haa gorko makko jaɓa, so gorko makko saliima hoto o hoor. Ko ɗum yamiraa so wonaa tawa ko lewru Ramadaan. Kaan ɗoon koorka, ko koorka alaa e sago o waynotaako gorko makko ngam ko kamɓe poti heen. Ɗuum noon ko Nelaaɗo e hoore mum haɗi ɗuum. Ngam o wiyi : « hoto debbo hoor haa sakkitinoo gorko mum, so wonaa tawa ko koorka Ramadaan ». Naniraa ɗum ko Aamadu e Bukhariyyu e Muslim.
- Kaɗegol jokkude koorka e nder koorka Ramadaan
Ɗum firti ko hoorde jamma e ñalawma, tawa daañaa neɗɗo ko kooroowo. Naniraama Abuu Hurayrata wonde Nelaaɗo Alla wiyi : « mbiɗo reentina on jokkugol koorka ». O haali ɗum ko ina tolnoo e laabi tati deggondirɗi. Ɓe mbiyi mo « aan e hoore maa aɗa jokka koorka ». O wiyi ɓe « miin mi nannddaani e mon, wonaa no mbay-mi nii mbay-ɗon, ngam miin, Alla ina ñammina mi, ina yarna mi. Mbaɗee ko mbaaw-ɗon, ko kattan-ɗon ». Naniraa ɗum ko Bakhariyyu e Muslim. Annduɓe ɓee noon nawri ɗum ko to bannge añeede wonaa haɗeede ndee, ko ɗum tagi hono Aamadu e Ishaaq Ibnu elmunjiru kañum en ne mbaɗti jokkude koorka so hiira taƴa njuula, so ngaynii njokka koorka mum en. Kono to bannge Maalik e heddiiɓe ɓee njabaani jokkugol koorka ngol.
- Koorgol yarlitaare
Nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni oo, ina reerɗi e ɗiiɗoo ñalɗi yo koore, ɗum woni garooji ɗooɗii : koorka balɗe jeegom e nder sowwaal. Naniraa ɗum ko dental juulɓe, so wonaa Bakhariyyu e Nisaay. Hono Abii Ayyuuba El- ansaariyyu. Annabi (JKM) oo wiyi : « oon mo hoori Ramadaan rewni heen balde jeegom sowwaal ina wayi no o hoorii aduna oo fof nii ». Hono Ahmadu wiyi : « ɓuri yiɗeede ko so neɗɗo ina hoora ɗe, yo o reggondir ɗe, tawa wonaa omo hoora hannde o woppa janngo ». Elhanafiyya e Saafiya mbiyi ɓuri moƴƴude hoorde balɗe jeegom ɗee, ko caggal ñalɗi juulde ɗii.
- Hoorde ñalnde sappo sil-hijjatu e teeŋtinde ñalnde Arafaat tawa wonaa hajjoore :
1. Hono Abii qataadati, (YMM) wiyi : « Nelaaɗo Alla (JKM) oo wiyi : hoorde ñalnde Arafaat ndee ina momta bakkatuuji duuɓi ɗiɗi ɓennuɗi e paaɗi arde. Hoorde ñalnde Aasuuraa kadi ina momta bakkaat hitaande ɓennunde ». Naniraa ɗum ko denndaangal annduɓe so wonaa Bukhariyyu e Tirmisiyyu.
2. Hono Hafsatu wiyi : « gede nay Nelaaɗo ina heewi noddude ɗum, walla jambitde ɗum : koorka Aasuuraa e koorka balde tati kala lewru e juulde darde didi wolluha ». naniraa dum ko Ahmadu e Nisaa-iyyu.
3. Hono Uqbata Bun Aamirin wiyi « Nelaaɗo mo jam e kisal ngoni oo wiyi : ñalnde Arafaat e ñalnde kirse e balɗe tati caggal kirse ɗum woni tasriiq ɗum ko e juulɗeeli men jeyaa, enen islaamiynkooɓe, ɗuum ko balɗe ñaamde e yarde ». Naniraa ɗum ko njoyo, so wonaa Ibnu Maajah ina sellini ɗum Tirmisiyyu.
4. Nelaaɗo Alla (JKM) oo ina haɗi hoorde ñalnde Arafaat tawa ko e nder Arafaat. Firti ko neɗɗo ina waawi hoorde ñalnde Arafaat tawa wonaa e nokku Arafaat oo. Nokku Arafaat oo hooretaake e ñalngu Arafaat. Naniraa ɗum ko Ahmadu e Abuu Daawuud e Nisaa-iyyu e Ibnu Maajah. Tirmis kadi wiyi : « hono annduɓe ɓee mbiyi ina yiɗaa nde hooratee e ñalngu Arafaat, kono wonaa e nokku Arafaat oo ».
5. hono Ummi Elf-dali wiyi : « min cikkitinooma koorka Nelaaɗo Alla to Arafaat too, min neldi ɗum kosam to nokku Arafaat too, o heɓi o yari ɗum ». Firti ko o hooraani ɗo nokku oo ɗoo. E oon saha o wonnoo ko e yeewtande yimɓe to Arafaat ɗoo. Hadiis oo ina hawraa e dow mum.
6. koorgol karmingol : e ko teeŋti heen koo, ko ñalnde Asuuraa ndee, e ñalawma ko adii ɗum, e ñalawma caggal mum. Hono Abii Hurayrata wiyi : « Nelaaɗo naamndaama hol njuulu ɓurngu moƴƴude caggal njuulu farilla nguu? O wiyi : njuulu nder jamma. O wiyaa kadi, hol koorka ɓurka moƴƴude caggal Ramdaan ? O wiyi : koorka lewru noddirteendu Elmu-harramu nduu ». Naniraa dum ko Ahmadu e Muslim e Abuu Daawuuda.
Hono Maawiya Ibnu Abii Sufyaan wiyi : « mi nanii Nelaaɗo Alla (JKM) oo ina wiya: ooɗoo ñalawma Asuuraa en njamiraaka yo en koor mo, kono miin mi hoorii, oon jiɗɗo hoorde yo hoor, oon mo yiɗaa yo woppu ». Ɗum ko ko hawraa e dow mum.
Hono Aysata (YMM), o wiyi : « laatiima ñalnde Asuuraa ko ñalngu ngu Quraysiyankooɓe kooratnoo e yonta majjere laatiima kadi Nelaaɗo (JKM) oo nde ari Mediina ndee, hoorii mo, nde Alla farlini koorka Ramadaan ndee o wiyi : oon mo yiɗi yo hoor, oon mo yiɗaa, yo woppu ». Ɗum kadi ina hawraa e dow mum.
Hono Ibnu Abbaas yo mbelemma Alla won e maɓɓe wiyi : «nde Annabi ari Mediina ndee, o yiyi Yahuudiyanke debbo ina hoora Asuuraa o wiyi ɗum ko woni ? Ɓe mbiyi : ɗum ko ñalawma mo Alla danndunoo Muusaa e Israayiliyankooɓe e bone añɓe mum en Muusaa hoori ñalawma oo, o heɓɓitii o wiyi : miin kay ɓuri haandude Muusaa e maɓɓe, kanko ne o hoori o yamiri yo ɓe koor ». Ɗum ina hawraa e dow mum.
Hono Muusaa El Asrawiyya yo mbelemma won e makko wiyi : « laatinooma ñalnde Asuuraa ina yuɓɓinatnoo ɗum Yahuudiyankooɓe ngam nangngirde ɗum juulde Nelaaɗo wiyi : « kooree ñalngu nguu ». Ɗum ina hawraa e dow mum.
Hono Ibnu Abbaas yo mbelemma Alla won e maɓɓe wiyi : « nde Nelaaɗo hoori ñalnde Asuuraa ndee, o yamiri yimɓe yo koor ɗum, ɓe mbiyi mo ooɗoo ñalawma yuɓɓinatnoo ɗum ko yahuud en e annasaar en? o wiyi : haa hitaande woɗnde so ko Alla haajii, kono hannde kam en koorii ñalnde jeenay ». Kono Nde hitaande woɗnde artata, tawi Nelaaɗo Alla (JKM) o hawrii e joom-mum. Naniraa ɗum ko Muslim e Abuu Daawuud. Kono e nder konngol Muslim, Nelaaɗo Alla (JKM) oo wiyi : « so tawii mi heddiima, ma mi hooratno ñalnde jeenay ». Naniraa ɗum ko Ahmadu e Muslim. Hono Ulamaa en fof ina ciftina wonde hoorde ñalnde Asuuraa ndee, waɗi ko geɗe tati : geɗal gadanal, ko hoorde ñalnde tati, ñalnde jeenay e sappo, e sappo e goo. Geɗal ɗiɗmal ngal ko hoorde ñalnde jeenay e ñalnde sappo. Geɗal tataɓal ngal ko ñalnde sappo ndee tan.
- Jaañugol yawma (ñalawma) Asuuraa :
Hono Jaabira Bun Abdellaahi (YMM) o wiyi : “hono Nelaaɗo Alla (JKM) oo wiyi : oon mo yaajni fittaandu mum ɓesngu mum ñalnde Asuuraa ndee, maa Alla yaajnan ɗum denndaangal kitaale mum fof, walla dennndaangal duuɓi mum kala”. Naniraa ɗum ko Bay-haqiyyu e Ibnu Abdul Birri.
- Hoorde e ko ɓuri heewde e soobaan
Laatiima Nelaaɗo Alla (JKM) oo, ko ɓuri heewde e ko o hooratnoo ko lewru soobaan. Ngam Aysata (YMM) o wiyi : « mi meeɗaa yiyde Nelaaɗo Alla ina hoora lewur timmundu so wonaa Ramadaan. Mi yiyaani kadi lewru ndu o ɓuri hebbinde koorgol ko wonaa soobaan ». Naniraa ɗum ko Bukhariyyu e Muslim.
- Hoorde e nder lewbi mo harrama
Ɗum woni ɗiiɗoo garooji ɗooɗii : sul-qadati ; sul-hijjati ; el mo harrama ; Rajab. Hono Usaamata Bun saydi (YMM) o wiyi : « mbiy-mi, mi meeɗaa yiyde ma, aan Nelaaɗo aɗa hoora haa ko ɓuri soobaan? O wiyi : ko nduun lewru yimɓe uddatee, hakkunde Rajab e Ramadaan ko ndeen goolleeji yimɓe ŋabbintee dow faade to joomiraaɗo jom winndere ndee. Mbiɗo yiɗi so gollam ina nawee to Alla yo a taw ko mi koorɗo ». Naniraa ɗum ko Abuu Daawuuda e Nisaayi, sellini ɗum ko khuseymata. Ɗum noon ko heertinde koorka ngam yaakoraade ko kañum ɓuri moƴƴude, kono tan alaa daliilu garɗo ina laɓɓitini ko ɗum ɓuri.
- Hoorde ñalnde Altine e Alkamisa
Hono Abii hurayrata wiyi « Annabi (JKM) laatiima ina heewi ko hoorata ñalnde altine e ñalnde alkamiisa. O wiyaa hol ko tagi ɗumɗoo? O wiyi : golle yimɓe mbejetee ko ñalnde altine e ñalnde alkamisa, Alla yaafoo heen kala juulɗo e jom iimanaagal ». Naniraa ɗum ko Ahmadu e tuugnorde moƴƴere. E nder sellunde Muslim Nelaaɗo naamndaama ko tagi koorka mum altine kaa? O wiyi : “ɗum firti ko ñalnde heen njibinaa-mi ko ñalnde heen kadi wahyu jippii e am”.
- Hoorde lewru fof balɗe tati
Hono Abii sirri El- ghafaari (YMM) o wiyi : « Nelaaɗo Alla yamirii min yo min koor kala lewru balɗe tati. Ñalnde sappo e tati e ñalnde sappo e nay e ñalnde sappo e joy o wiyi : ɗum wayi ko no hoorde Aduna oo fof ». Naniraa ɗum Nisaayi sellini ɗum ko Ibnu Hibbaan. Arii e nder yeewtere noon hono kanko Nelaaɗo laatiima o hoornoo tan ko ñalnde aset e ñalnde alet e altine. E lebbi goɗɗi ɗii ko ñalnde talaata e alarba e alkamisa.
- Hoorde ñalawma (sowna ñalawma)
Hono Abii Salamata Bun Abderahmaan, gaa Abdullaahi Bun Umrawi o wiyi : “Nelaaɗo Alla (JKM) oo wiyii kam : aan, mi habraama aɗa ummoo jamma ko heewi etee aɗa hoora ñalawma. Mbiy-mi eey. O wiyi : a hoorat hannde, ndartinaa janngo. Juul kadi ɗaano-ɗaa, ngam ɓalndu maa nduu ina jogii e maa jojjannde, jom suudu maa kadi ina jogii e maa jojjannde, hay koɗo maa kadi ina jogii maa jojjannde”. Ɗum firti ko geɗal.
Jibriil Muusaa Joop
