Ndeen, annduɓe keewaani sibu ganndal saraaki. Hade binndol e defte yiyteede, ganndal mooftenoo tan ko e hoore. Ɓurɓe humpitaade e anndude ko ɓurɓe waawde huñaade e mooftude e koye mum en humpitooji aduna. Oon sahaa, ganndo ko mooftuɗo kewuuji keewɗi e hoore mum.
Caggal ɗuum ko ɓurɓe waawde janngude defte e mooftuɓe defte keewɗe. Oon sahaa, kala ko saggir maa, ko maa njiyloyo-ɗaa defte (annduɓe keewaani). Aɗa waawi yiylaade ɗum duuɓi a yiytaani. So a heɓii deftere waɗnde ko njiyloto-ɗaa koo, ko maa mbaɗaa ɗerewol ɗerewol aɗa yiyloo jaabtawol naamnal maa ; a anndaa fof nde njiytataa. Ndeke ndeen, ganndo seertaani no feewi e ko mbiyaten hannde teskorde koo (mémoire). Ganndal fof ko maa huñee, woni mooftee e teskorde ɓadiinde, woni ngaanndi neɗɗo. Hannde gaaɗe (ngaanndiiji) kese ina ngoodi, ko wayi no « beɗi tiiɗɗi» (disques dur) ordinateeruuji walla telefoŋaaji walla alluwon… Tee ñalnde kala ɗeen teskorɗe ina ɓeydoo ɓadtaade neɗɗo, yeru, e nder leyɗe ƴellitiiɗe ɗee (fuɗɗiima nii naatde e leyɗe men ɗee) kala mo njiy-ɗaa ina jogii telefoŋ cinndo mo waawi seŋoraade e internet ngam humpitaade, e jokkondirde e woɗɓe, e janngude, e yiylaade ekn.
Ɗiin telefoŋaaji mbiyetee ko esmartefoon (smartphone). Kala ko jaak maa, a winndat ɗum tan e nder yiylorde Google, ɗoon e majaango (keletine leƴƴannde) yaltinan maa ko majjirno maa koo. Woɗɗondiraani e miijo, woni aaftaade (yiylaade) huunde nder ngaanndi mum. Ko njiylotono-ɗaa waktuuji, ñalɗi, lebbi, walla kitaale a yiytaani koo, jooni, e leƴƴannde aɗa waawi heɓde jaabawol kala ko majjirno maa. Ndeke hannde, gooto e men kala « ina jogii ngaanndi ngoɗndi ɓadiindi » woni ordinateer mum, alluwel mum, telefoŋ mum … Hannde yimɓe fof ko « huñiiɓe huunde fof ».
So tawiino wonde ganndo ko waawde mooftude geɗe keewɗe e hoore, eɗen mbaawi wiyde « yimɓe fof ko annduɓe » walla kam “ganndal ina ɓadii yimɓe fof”.
Kono ɗeen gannde ngoni ko e ɗemɗe goɗɗe. Ko ngalu ɓadiingu ngu yimɓe men (fulɓe) ɗawaa, sabu tan ngaal ganndal wonaani e Pulaar.
Ko ɗuum addani en wiyde wonde FIROOJI GANNDE ko huunde teeŋtunde wonande ɗemɗe men hannde. Ko ɗuum tagi en weddaade eeraango mbele kala humpitiiɓe ɗemɗe goɗɗe, ina mballita fulde gannde, mbaɗta ɗum e Pulaar, no Muhammadu Faliilu Sih waɗi nii, njolla ɗum e nder internet walla muula defte. Yeru, firde binndanɗe Wikipedia. Waɗi en wagginde Defterdu Wikipedia, ko gannde ɗee fof ina loowaa e mum, tee ko binndanɗe ɗe yimɓe heewɓe mbinndi, ko binndanɗe ciggaaɗe.
Bookara Aamadu Bah
