Ciftoren seeɗa taariik. Sawuud e Kataar ko leyɗeele aarabeeɓe gonɗe e nokku lollirɗo « Golf arabik » walla « Golf persik » walla mbiyen sorfundu aarabiiru to fuɗɗaange hakkundeejo. Leyɗeele cattiiɗe sorfundu kala, gila dawaaa dawi njuɓɓiri ko no dowlaaji gaadanteeji nii, ko « Emiraaji » tan, mbaadi dowla keso ari e majji tan ko jamaanu tiimaandi koloñaal, teeŋti noon e ndi Enngele ndii. Dowlaaji Golf ko jeeɗiɗi : Kuwoyt, Iraak, Bahreyn, Omaan, Kataar, Sawuud e Emiraaji arabeeji dentuɗi. Ɗiiɗoo dowlaaji kala ko aarabeeji, yoga e majji nii iwdi mum en ko kaanaŋkeeri Otomaan wonnooɓe e oon sahaa e les tiimaandi Turk en ko adii tiimaandi koloñaal. Dowlaaji ɗii kala faggudu mum en ɓuri tuugaade ko e petroŋ. Ko ɗuum alɗini ɓe hay so tawii noon eɓe njarribii geɗe faggudu goɗɗe, ko wayi no njulaagu, baŋkeeji, fiyakuuji faggudu goɗɗi ko ɗum addani e ngaal banngal Bahrein ɓurde alɗude e dowlaaji keddiiɗi ɗii. Sawuud noon hoonorii e leyɗeele goɗɗe ɗee ko ɓurde ɗum en yaajde e wonde ɗum fedde baafal leyɗeele juulɓe (ko toon woni hajjirde juulɓe sabu ko toon suudu kaaba sompaa, nulaaɗo lelii). Ɗum fof ina rokki Sawuud martaba e nder leyɗeele juulɓe kala.
Golwole Golf. Ina teskini noon gila e koonagol Amerik e nder aduna oo e fuɗɗoode teeminannde noogasiire, hakkille Amerik ina hucci e oon diwaan no feewi, teeŋti noon to bannge faggudu petroŋ e compugol tuddule mayri koonu ngam hanndaade yoga e aduna oo. So eɗen ciftora, golwole mawɗe mbaɗii e nokku hee : hakkunde Irak e Iraan, laabi ɗiɗi hakkunde Amerik e wallidiiɓe mum e Iraak. Kala heen wolde junngo Amerik inan heen so tawii nii wonaa kañum woni e lammba hee. Wolde hakkunde Iraak e Iraan e kitaale 80 ko amerik ngemmbi Iraak e gardagol Saddam, rokki ɗum kaɓirɗe yo yan e Iraan, ina anndaa noon e oon sahaa, luural mawngal ina joli hakkunde Amerik e Iraan e gardagol Khumeyni.
Kono caggal ɗuum kadi, nde wonde Iraak haawtiima mbaawka mum to bannge konu sabu kaɓirɗe heɓnoo e Amerik, felliti maapoyaade leydi Kowoyt, waɗta ɗum e njiimaandi mum. Ko ɗuum ɗoon saabii “wolde golf” adannde (1990-1991) hakkunde Ameriik e Iraak. Wonaa giɗli Ameriik e Kowoyt tolnii ɗoon, kono ko nafooje maɓɓe ɓe ndaɗndoynoo gila e boyli petroŋ haa e tuddule maɓɓe koonu kono kadi ko yiɗnoonde helde gerñe Iraak puɗɗiiɗo heewde doole e nokku hee, tee kadi ko ɓooriiɓe e juuɗe maɓɓe.
Ina jeyaa kadi e caɗeele nokku golf oo luure hakkunde leyɗeele ɗee jowitiiɗe e laabi diine lislaam : hakkunde Siyiit en e sunniit en, luural taweteengal e yoga e leyɗeele golf ɗee kono ngal ɓuri doolnude fof ko hakkunde Sawuud e Iraan, nde wonde ɓeen ngonaa aarabeeɓe kono ko juulɓe, keewal iraannaaɓe ko siyiit en, ko ɓeen kadi tami laamu nguu, Sawuud ko sunniyankooɓe hooniiɓe e laamu Makka.
Luural hakkunde Sawuud e Kataar. Ko ngooɗoo weeyo to bannge politigi ɓuri teeŋtude e leyɗeele golf kono e e ooɗoo sahaa leyɗeele Sawuud e Kataar ina luurdi haa ko ɗum jibinii taƴondiral hakkunde dowlaaji ɗiɗi. Hol ko aldi ɓe? Sawuud ko ko tuumi Kataar wonde ko kañum ƴaañi goomuuji innitortooɗi lislaam ownooji hakkillaaji e nder aduna oo, Kataar ina riiwti ɗum. Kono ko teskoto-ɗen e ooɗoo mudda, ɓooyaani ko laamɗo Amerik Donald Trump ummi Sawuud etee ko e oon mudda leydi Kataar holliri weltaare mum e toɗɗagol laamɗo keso to Iraan, huunde nde welaani Donald Trump e laamɗo Sawuud. E miijo ɗeen leyɗeele ɗiɗi hannde ko Iraan woni ƴañgal tiiɗngal ownooɓe (teroriste en) hannde gaa gaa luural to bannge diine hakkunde Iraan e Sawuud, ɗum ina waawi wonande Sawuud daliilu laabtuɗo e ko tuumi ɓe koo. Ina wiyee kadi ko adii nde Donald Trump wonata laamɗo Amerik heɓiino yillaade Kataar sabu fiyakuuji mum keeriiɗi ko yowitii e njulaagu (sabu ko o jula mawɗo e nder Amerik) kono a dañaani e oon sahaa sago makko sabu leydi Kataar jaɓaani wellitde mo e golle ɗe o ummaninoo ɗee. To bannge ownugol hakkillaaji ko goonga yimɓe heewɓe ina teskii wonde balle pelle ownooje hakkillaaji ndañata, ummortoo ɗum en ko e leyɗeele Golf ɗee teeŋti noon e Kataar kono noon e ngal bangal leydi Sawuud hisaani heen. Yeru, ɓurnoo tampinde aduna oo ko Ben Laden jeyaaɗo e leydi Sawuud galo maantinɗo e nder leydi walla nii mbiyen kooreeji mum fof ko alɗuɓe, amo jeyaa e ɓurnooɓe tampinde Amerik, ko kanko saabinoo njanngu Amerik e hitaande 2001. Ko woni goonga koo, Dowlaaji ɗii e koye mum en mbaawaa tuumeede ko kam en mballata ownooɓe ɓee kono ko yontaaɓe leyɗeele ɓee, teelɗuɓe tawa ko jom jawdi en keewi rokkude ɗeen pelle ownooje jawdi ndi mbaɗirta bonannde mum en. Ina teskini ko ɓeen teelɗuɓe keewi neldude balle keewɗe feewde e pelle diiniyankooje gollotooɗe e nder leyɗeele men, ina jooɗtoraa ɗum fof ko laabi no lislam sarorii e nder aduna oo, moyyo heen oo e mo ownooɓe en kuutortoo oo.
Ballal Kataar e njanngu pelle ownooɓe to Maali jaaytaama e oon sahaa haa leydi Mali ɗeɓi yantude e njiimaandi maɓɓe. Ɗum firti tan ko tuumi Kataar koo ina waawi tuumde Sawuud, ko ɓuri sikkeede ko addi luural maɓɓe ko ko Kataar duwanii laamɗo Iraan koo, huunde muusnde Amerik etee ina laaɓi Sawuud ko sibooru Amerik wonnoo hannde kadi ɓuri gila Donald Trump jooɗtii e jappeere hee.
Ndaw katantaagal e ko Moritani koo ! Ko haawi en kay ko hol ko addani laamu Abdel Ajiiju taƴondirde e Kataar sabu tan Sawuud taƴondirii e mum ? Woownoo ko so leyɗeele juulɓe luurdii, leydi juulɓe keddiindi doga e maslahaa hakkunde joomum en (no koyɗe leydi Gine yiɗi dogrude hakkunde maɓɓe nii) mbele ina mbeldita kono wonaa duuñtude jayngol haa luural ɓeydoo. Ko ɗum waɗi katantaagal Moritani no “dawangal kogga” won ko soomi (dawangal kogga yiynoo ko bamɗi ina ndimndee woni e tuuɗde). Ina jooɗtoraa ko jotondire keewɗe gonɗe hakkunde Moritani e Sawuud tuugiiɗe e jawdi caabii ɗuum haa ɗum ɓurtanii ɓe ko ɓe kebatnoo e Kataar, yeru Opitaal Butelmiit walla koɗorɗe ɗe ɓeen mahantunoo Moritani to Jidrel Mohgen (e nannalla ɗum dartinaama). Hay so tawii darnde leydi Senegaal ina hakkindii, hay so faamnanaaki won e yimɓe sabu Senegaal nodditii jooɗaninooɗo ɗum toon, darnde Moritani e Komoor ɗee ko ɓurtuɗe.
Baɗte ndeen darnde fuɗɗiima feeñande leyɗeele ɗee sabu leydi Kataar ƴettii kuulal wonde kala ummotooɓe e ɗeen leyɗeele “ndokketaake yamiroore naatde leydi Kataar” hay so tawii ɓe mbiyii kam “ɓe ndiiwataa hay gooto” wonande wonnooɓe toon ɓee, Senegaal kam maa ɗum lor ɗum no feewi (so tawii kay ɓe njettiima taƴondiral) sabu yoga e jom jawɗeele mum ina njotondiraa toon tawi heddiiɓe ɓee kam kaalaaka.
Yoga e ɓesngu Moritani ina mettini no feewi e taƴondiral e Kataar ngal sabu ɗum yahdaani e nafoore leydi ndii, ɗum yahdaani e hakkille jotondire moƴƴe ndi leydi ndii jogii gila nde sosaa. Jotondire hakkunde dowlaaji foti tuugaade ko e nafooje ɓesnguuji mum en e jokkere enɗam fotnde wonde hakkunde leyɗeele juulɓe waasa wonde jotondiral “heɓi dawnaagu” tawa joomum hiisotoo tan ko dañal keɓeteengal heen ngal.
Gelaajo
