Sankaare Mammaa Gay : Holi kanko ?

0
1462
Mammaa Gay gaacoo gitaar ŋanaa
Mammaa Gay gaacoo gitaar ŋanaa

En keɓii ko laaɓti ummoraade he ɓiy Mammadu Abuu Gay cawndiiɗo ina wiyee Aamadu Hammadi Gay, nokkuɗo e baaba mum Hammadi Abuu Gay (mawni mum Mamma). Mammadu Abuu Gay lollirɗo Mamma Gay yiyi aduna ko e hitaande 1950. Oon sahaa hawri ko e pusam, ilam ena fusi leegal Tantaaji Kayhayɗi ngal, yimɓe ena eggi, ena koɗoyi leegal Gataaga. Ko ɗaam ilam wiyaa “Amo 50”. Baaba makko wiyetee ko Abuu Aliw Abdullaay Sawa Galo. Yumma makko nootortoo ko he innde Halfi Aamadu Hammadi Maalik Sawa Galo kono ɓuri anndireede ko Halfi Diiye Gay. Jinnaaɓe makko ɗiɗo fof ndawi ko Duungel, too he Laaw Sammba.

Yumma makko noon saŋkiima law. Ko gorgol makko (jom-suudu baaba makko), ina wiyee Kummba Njaay waɗti mo e enndu. Yoga e yimɓe, so wonaa ɓurɓe ɓadtaade galle oo, nganndaa oon sirlu sabu ngol cañgol meeɗaani feeñde e nguurndam Mamma Gay. Maa o yahi haa o mawni nde o anndi Kummba Njaay jibinaani mo e reedu mum.

Caggal nde jokkondir-ɗen e gooto e musiɗɓe Mamma Gay, biyeteeɗo Jibi Muusaa Joob, en keɓii ko weɗɗaa e nguurndam oo gorko. Ko Jibi e Mamma ngondi ɓurii duuɓi capanɗe-joy. Usmaan Hammadi Joob jeyaa ko eɓe njokkondir-ɗen kadi haa keɓ-ɗen geɗe keewɗe he nguurndam oo gorko.

Ñootoowo masiŋ haa piyoowo moolo…

Mamma, no kala cukalel jibinangel e Fuuta fof, jannginaama Quraana e juuɗe kaaw mum, jiiduɗo e yumma makko yumma e baaba ena wiyee Abdullaay Aamadu Gay, baaba mum Ceerno Mohammadu Lamiin Gay, almaami raatib Tantaaji. O waɗii kadi kala ko o tawnoo, remde e awde. Omo laaɓanoo gawrigal mbaala sanne. O janngii ñootol masiŋ. Kono o dañaani jokkude ngaal meccal sabu rafi. O safiriima baŋ-yoo-baŋ kono o dañaani heen yiɗde makko. O fiɓi e hoore makko wonde ngalɗoo gollal, ngal o janngi haa o ɗiggini, o duwanaa, ma a taw ngal malaani mo, o woppi. Nii woni Mamma Gay waɗti fiyde moolo, o reftini heen hoɗdu kono o ɓooyaani heen. O naati e diɗɗal Tantaaji e lewru Morso 1974 kono o ɓurata ñiiɓde he maggal ko e maayirɗe hitaande 1975, kaŋko e Usmaan Hammadi Joob.

Hoodere makko waɗaa ko e gitaar…

Nde o woppi hoɗdu, o fayti ko e gitaar. Addani mo yiɗde gitaar ko Abdul Asiis Bookar Bah. Hawri e ɗeen kitaale 1972 fayde 1974, ko naange-e-hoore Abdul Asiis, diɗɗe naalaŋkooɓe ena cosaa e nder Kahayɗi. Leñol fof ena jogii diɗɗal mum keeringal. Abdul Asiis meeɗiino bismaade naalaŋke Malinaajo, baawɗo gitaar, belɗo daande, ena wiyee Kaliilu Jabaate e lewru jolal 1973. E oon sahaa, Hammadi Gafuree ko e naalaŋkooɓe fuɗɗiiɓe ƴuuñde jeyanoo, noddi Mamma Gay mbele ena tawtoree hiirde Kaliilu Jabaate, galle Abdul Asiis. Mamma Gay ari, gitaar naalaŋke oo weli mo. Mamma Gay dartinaani, wullitoyii to Gammbi Loh, yiɗde dañde Gitaar. Oon itti gitaar mum rokki mo. O rewi, o woppaani haa o ɗiggini tufɗe keewɗe. Nde wonnoo ko toon Geno waɗi hoodere ndee, o tampanii ɗum no feewi. Jamma, o hiirata ko daande maayo hoɗde haa jennga nde o fuɗɗa artude. Gammbi Loh naatni mo he diɗɗal tinndinooje Galle Sukaaɓe Kayhayɗi.

“Ko miin Usmaan Hammadi Joob naatni Mamma Gay e naalaŋkaagal…”

Mamma Gay ina welnoo gitaar kono alaano jimoowo mo o yahdi. Nde Usmaan Hammadi ari yo ɓe ngondu, o gantini, ngati o sarɗini ko jinnaaɗo gorko o jaɓa, tee kanko o waawaa haalande ɗum. Usmaan Hammadi haalanoyi baaba Abuu Gay, baɗtuɗo fof he juuɗe Hammadi Abuu Gay, afo mum. Kono Hammadi Abuu jaɓaani o naata he naalankaagal. Wattan fof ko jinnaaɗo gorko o saabii haa mawniraaɗo o jaɓti.

Naange Dimmbee haa Wanndaama e Daande Leñol…

Nde Mamma Gay e Naange Dimmbee puɗɗodii e hitaande 1977, ɓe njillodiima leyɗe e gure keewɗe nder Muritani e boowal mum. Ɓe njilliima Nuwaasot e Nuwaadibu e Suwoyraat. He hitaande 1979, ɓe mbaɗdi lappol haa Afrik Hakkundeejo (Santaraal), ɓe ndewi Bamako e Kodduwaar haa ɓe njettii Sayiir (RDC) e Barasawil e Poyte Nuwaar. Ɓe ndewri toon ɓe tiindii leydi Farayse. E oon sahaa, adiiɓe Farayse e naalaŋkooɓe men ko Sammba Diiye Sal e Sukka Hoore Soh. Muusaa Sala Gaajo tawi ɓe toon. Ɓe ngonii Farayse lebbi jeegom.

Ko e hitaande 1981 Usmaan Hammadi e Mamma Gay mbaɗi lappol daande-maayo haa Waali-Jantaŋ. E ndeen hitaande wootere, ɓe naatnaa he Diɗɗal Naalaŋkaagal Ngenndi (Orchestre National), ɓe mbaɗti yoɓeede.

E hitande 1983, Mamma Gay e Usmaan Hammadi e Maamuudu Dembel Gise njahi koolol Ndakaaru, ɓe ndewi Luga. Alhajji Njaay noddi ɓe, ɓe piili leppi maɓɓe ɗiɗi gadani, kamɓe ɓee tato. Ɓe etii tafde diɗɗal naalaŋkooɓe kuuɓtidinngal Muritani e Senegaal, ngal ɓe nginniri Wanndaama he wondude e Baaba Maal, e Maysuur Sek e Mbasu Ñaŋ. Ɗum laataaki no yiɗiranoo nih.

Ko caggal mum ɓe cosi Naange Dimmbee e lewru Morso 1984 e tawtoreede Jibi Muusaa Joob. Giɗli maɓɓe ena ngoɗɗoyi. Ɓe ngondii duuɓi e suudu wuuturu. Ɓe njahdii e nokkuuji keewɗi. ina e musiɗɓe makko Sammba Jah e woɗɓe heewɓe. Naange Dimmbee wuurii haa e hitaande 1986. Nder ndee hitaande Mamma Gay fayi Ndakaaru, o gollidoyii e biyeteeɗo Muusaa Jeŋ mo « studio » Piindi Pinal. Usmaan Hammadi yahi Kodduwaar to Sambayal Gay, ɓe nelani Mamma Gay yo ar Kodduwaar. Sambayal Gay soodani ɓe kaɓirɗe gaaci, soɗi e maɓɓe naalaŋkooɓe woɗɓe. Ɓe njahdi e Sambayal Gay Farayse, ɓe ngoni toon kadi fotde lebbi jeegom. Ko he hitaande 1992 ɓe cosi Ngatamaare. Mamma Gay tawtoyi Daande Leñol mo Baaba Maal he kitaale 1999. Gila ndeen ko maayde seerndi ɓe.

Gorko jaajɗo newiiɗo mo sehilaaɓe e yahdiiɓe …

Gaagaa Jibi Muusaa Joob, mo o wuurdi gila he kitaale 1972, ina he ɓadiiɓe Mamma Gay, Sammba Abuu Jah lollirɗo Sammba Keccel jeyaaɗo Bokke. Caggal ɗuum, gorko biyeteeɗo Njaay Saydu Aamadu lollirɗo Gelongal Fuuta mo Jiinge, ɓe jokkondirii no feewi. Haade kay ko yimiyaŋke jime Pulaar, Mamma Gay adii hoɗande ko Njaay Saydu Aamadu. Ko ɗuum waɗi kala ɗo nan-ɗaa Gelongal Fuuta ena haala, ena hasii tawata ko hoɗdu Mamma Gay sakkii. To bannge rewɓe, Maysoo Joob mo Juuwde-Jaaɓi ko e sehilaaɓe makko haa natti sikke. Finnde mum, Mamma Gay ena inniri mo ɓiyi mum debbo. Baaba Maal, Mansuur Sek, Mbasu Ñaŋ (yo Geno yurmo mo), Abuu Paam, Daande Leñol no woorunoo, ko musiɗɓe Mamma Gay.

Geñgol Mamma Gay…

E yettere Geno, Mamma Gay ko ɓesɗo, rewɓe e worɓe, maashaallah. Mamma Gay naati hoɗannde ko e lewru Jolal 1973. O adii resde ko ɓiyi baaba makko ena wiyee Keccel Gay. Ɓe ndañdi ɓinngel dewel ena wiyee Faamaa Mamma Gay. Ngeel juutaani balɗe. E darorɗe lewru Korse 1977, o hawri e Kajjaa Aliw Gay.  Caggal ɗuum, o resi Aminata Rooso Ñaŋ. Ñalnde 26 lewru Korse 1986, o hawri e biyeteeɗo Jaabalaas Ɓaas. Oon ko ɓiyi Baydi Ɓaas jirwinatnooɗo jeewte to Rajo Senegaal. Jaabalaas ko naalaŋke, gamoowo wonnoo e nder Diɗɗal Naange Dimmbee. O sakkitii hawrude caggal ɗuum ko e kundelnaajo mo en keɓaani innde mum ko e biyeteeɗo Rugi Saar ena jeyaa Ɓokki Saaraŋkooɓe. Mamma Gay ɗaccii ɓiyɓe 18 (worɓe 7 e rewɓe 11) e hesniiɓe tato : Kajjaa Gay, Aminata Rooso Ñaŋ e Rugi Saar.

Maayde woyaani, mantaani Mammooy Gay

No Maama Gay waynoo e galle mum en kam e ɓesngu mum, ɓiyiiko Aamadu Hammadi Gay haalii. Geno yettaama he ngal nuunɗal. Maayde woyaani Mamma Gay, maayde kadi mantaani Mamma Gay. Woyi Mamma ko wonnoode salndu galle, jaalal e nder leñol mum. Ko adii fof ko no Mamma woniri e les njiimaandi mawni mum Hammadi Abuu, reftii ɗum. Alaa ko ɓuri ɗum yooɗde e yurminaade. Mamma Gay alaa ko fotndi deede mum Hammadi Abuu. Finnde mum tan ko kaalanɗe cakkitte ɗe o neldunoo ɓesngu galle nguu. O waɗi ɗe ko e waktuuji cakkitti e nguurndam makko. Hay nde baaba maɓɓe saŋkii, o huccit e mawniraaɗo o, e hakkunde jamaanu fof, o wiyi ɗum ko kañum baaba mum maayi wonaa kaŋko. Kaŋko Mamma, haade mawniraaɗo oo ena wuuri, baaba makko maayaani. Kadi ɓesngu galle nguu e ɓesngu makko nguu, fof o fotndi, alaa ceeraagu. So yiɗii wona to bannge baɗal, so yiɗii wona to bannge ñaawoore. E nder galle oo, yimɓe fof noddirta mo ko “Mammooy”, hakke korsa yimɓe ɓe mawnude e makko. No Mamma wayi e nder galle o nii, ko noon kadi o wayi haa e nder wuro ngoo. Mamma faggiima yiɗɓe, hollii sehilaaɓe, fooɗtii enɗam dewol e gorol.

Aamadu Hammadi Gay seedtiima, yettii, duwaniima ɓesngu e sehilaaɓe, jaarii Baaba Maal, Daande Leñol e Alhajji Njaay e joom-suudu mum Mariyam Njaay. Darnde fof ɓe ndariima haa gooski Mamma Gay, heblaa gila Ndakaaru, artiraa haa Kayhayɗi, wirnaa, aduna fof yiyii, tinii ɗum. Yo Geno yoɓ ɓe moƴƴere. Njettoor ɗiɗmo oo fayi ko e Kayhayɗinaaɓe, no ngardi e keewal, nduusi Mamma Gay haa moofti ɗum. Yo Geno suur ɓe no ɓe cuurdi mo nii.

E tonngol Usmaan Hammadi Joob haalii. O wiyi Mamma Gay ko neɗɗo aadiyaŋke mo hono mum weeɓaani. Kala ko o aadondiraa ko e dow heen o tawetee. Mamma ko ŋelɗo, gannduɗo yimɓe no feewi, teskotooɗo. So o yiyii neɗɗo gootol, o wontaa ɗum faaytu. Mamma ko jaambuur, toñataa hay gooto. Mamma ena nuunɗi e ko resndaa. Neɗɗo ina waawi wiyde yiɗaa Mamma kono jikku mo o jikkii moƴƴaani, wonaa goonga. Mamma kadi waɗiraani naalaŋkaagal julorgal sabu hay gooto yiyaani omo sorsorta e kewuuji, omo ñaagoo. Mamma alaa haala mbonka, anndaa cekniika.

To gasnirde haala, ngoppirten konngol ko ɓiyiiko Aamadu Hammadi Gay:

“E innde jinnaaɗo amen Hammadi Abuu e innde galle oo e kuuɓal, emin nduwanoo ɓesngu baaba Mamma Abuu, gila e sukaaɓe haa e suddiiɓe, ɗo min ngoppaani yiɗɓe e wuurdiiɓe. Amin nduwanoo Usmaan Hammadi Joob, Daande Leñol e Baaba Maal, no nduwanorto-ɗen Alhajji Njaay e Mayram Njaay. Yo Geno yoɓ ɓe moƴƴere e golle maantiniiɗe ɗe ɓe ngollani en, ɗe ɓe ngollani denndaangal Kayhayɗinaaɓe. E wattan, min nduwaniima kayhayɗinaaɓe, min njettii ɗumen e duuso mumen haa njetti-ɗen baaba Mamma Gay qabri mum”.

Mamma Gay wuurii, waɗii fotde mum e leñol, waɗii fotde e renndo mum e ɓesngu mum e sehilaaɓe mum, ɓe renndunoo nguurndam. Yo Geno yurmo mo, yaafoo mo, kaŋko e denndaangal maayɓe juulɓe.

Njaay Saydu Aamadu, lollirɗo Gelongal Fuuta

Woppu jaabawol

Winndu yowre maa
Winndu ɗoo innde maa

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.