Heewnoo wiyeede nii ko golle ƴeftiraaɗe « cas », Njoɗɗiiniraa « ndeŋ ». Nde ƴamgol leppi dooki, kala no haala ene weliratnoo haaldete. So tabitii ko ƴametee heɓaama, wonta « alaa to yahnoo, artii ɗo wonnoo ». Aamadu Saar mo Rajo Muritani meeɗii daarde daarol jalningol, kono keewngol maanaa, ngol ko nanndi e loowdi mum heewi yiyeede e ngonkaaji hannde ɗii. O tooñatnoo ɗoon ko gorko ƴamoowo. O holli, e sahaa ƴamal, gorko ene yiɗa e Debbo mo ƴamata oo geɗe tati, kono so o heɓii haa o fandinii, ko ɗeen geɗe tati o ɓurata añde. O wiyi « so gorko ene ƴama, yiɗi ko ɗo heli koñ fof fotta e ƴamaaɗo mum. Nde gite makko e ɗe Debbo oo potti fof, suka Debbo oo moosa. Nde o haali fof, suka Debbo oo jaaboo ». O holli , so tawii gorko oo resii haa fandinii, kala nde fotti e debbo oo e mbedda, laawoto. Wiya « aan jahli maa ɗii ene keewi koy, ko ɗum ngaddirno maa mi »? Kala nde gite maɓɓe potti debbo oo moosi o wiya « ko moosataa, mbaar a araani e haangeede »? So o haalii debbo oo jaabiima, o laawoo, o wiya « jooni, mi haalat aɗa jaaboo »?
Ƴeew mi ƴeewtindii mi, taw mi ƴame fof ko noon mbayi. Sabu nde ƴamat mi lefol dipitee ndee, njiɗat mi tan ko ɗo njah mi fof mi fotta e ɓe njiɗ mi ngootana mi ɓee. Ɗo njooɗii mi fof, ɓe taaroo mi. So mi artii galle am, ɓe mbaɗa toon soppoo-joloo. So gite am potii e ɗe maɓɓe, ɓe mbaasa haaɗde tan e moosde, soko ɓe njala, ɓe poɓɓa. Kala ko kaal mi ɓe njaaboo, ɓe njaaboroo « seydi yettoode maa ». Kono gila Sammba Sal fiilaa dipitee, Demmba Soh fiilaa Meer, hay e telfon ɓe nattu heɓeede. Ko ɗum waɗi hay gooto nii enndaani yahde galleeji maɓɓe, sabu maɓɓe feñinde, ɓe njiɗaa naat-yaltu oo.
Ene gasa tawa ɓe ngondi ko ɓe nganndaa ko woni liggey maɓɓe e holi ko saabii ɓe toɗɗaa ɗo ɓe toɗɗaa ɗoo. Meer, ko kam lomtii hannde Joom wurooji men. Ko kam laatii hannde jaagaraf, bees, jarno, jaaltaaɓe, farba, kamalenku, ceerno daarel, jaarga, ekn… Firti ko o foti wonde ko keɓiiɗo, hay so o waawaa humtude haajuuji fof ne, o heɗoo ngoƴaaji toɗɗiiɓe mo ɓee, o fewjida e mumen no ɗi cafriraa. E ngaan sahnga, maa gooto fof tin omo tini ɗum, waɗde so won ko o htojini, adda ballal mum
Dipitee, kanum yahata ko to wiyatee « suudu sarɗiiji ». Waɗi nduu suudu wiyeede noon, ko ɗoon sarɗiiji ɗi laamu eɓɓata ɗii kiñetee. Dipitee fof jannga ko laamu eɓɓi koo, ƴeewa so tawii ene moƴƴi e nelɓe ɗum ɓee, jaɓa, so tawii moƴƴaani e mumen o saloo. Yanti heen, kala jaagorgal garngal toon, o haalana ɗum ngoƴaaji hoɗɓe e nokku makko, o dallina, mbele eɗi cafree. Kono dee, won ko haalaaka ɗoon. Anndata ngoƴaaji nokku ko jillotooɗo nokku sahaa e sahaa fof. Walla kam jaɓoowo yimɓe nokku oo ngara e mum ngam woytaade caɗeele mumen. So tawii noon mi waɗete dipitee, mi yahataa yiyoyde toɗɗiiɓe mi ɓee so wonaa nde woote yonti. So ɓe ngarii galle am mi wiya « hade maa arde noddu telefon tintinaa ». Te so mi noddaama e telefon mi ƴeftataa, holi no njgor mi safrirde caɗeele ɓeen yimɓe?
So neɗɗo arii ƴamde lefol, haala mbelka fof haalat. Podooje tiiɗɗe, fodat. Hunoo waɗde hay ko ɗaccaani galle baaba mum. Enen fof noon, caggal nde nduwani ɗen mo, pot ɗen ko wasiyaade nde o tiiɗnotoo. O annda « dimo, ko konngol mum ». Ko goonga, so tawii ko e luulndo kanko e wayɓe no makko ɓe njayaa, waalaare ɓe ngoni ndee ene waawi famdude doole to suudu sarɗiiji too.
Kono yoo ɓe paam, so miijo ɓenndii tan faamete. So ngo rewnaama e ɗemngal jumtungal e haala ndegiika ne kay, maa deeƴ e hakkille kisɗo. Tawa kadi ko haala kaaldaaka hakkille, wonaa ɓernde. E ngaan sahnga, maa kaalanteeɗo oo faam ko ɓural hay renndo ngo jeyaa ngoo. Waɗde ma terɗe ngollu ɗum tawa jilɓaani. Wonde e luulndo, firtaani ko laamu fewji fof yoo riiwte. Ene moƴƴi wayɓe no am kadi paama « jaagorɗe laamu e sarɗiyankooɓe wonduɓe e laamu ɓee ne ko e men njeyaa ». Waɗde ɓe pewjantaa en ko boni e men. Sabu maɓɓe yenaneede, ko e men kadi ɓe kuccitta ngam toɗɗiteede, so ƴamgol lefol laamu yontii. Haawnaaki, so Alla haajii, mi artoya e kaan haala, sabu haa jooni, won ɓe paamaani, « luulndo fotaani luulndaade neɗɗo, soko miijooji e peeje neɗɗo ɗi moƴƴaani ».
Malal Sammba GIS
