Tomaas Sankara ko almuudo belɗo hakkille, laaɓtuɗo kaaɗtudi. Hitaande fawtii heen, caggal nde o heɓi berwe makko, o wayli tufnde, o waɗi kawgel ngam faytude e konunkaagal. Alla walli mo, hoddiro e fartaŋŋe ngonani mo, o jaɓɓaa e duɗal konunkaagal, ngal ɓe mbiyata ‘’Piritanee konunkooɓe kajogo’’ to sahre Wagadugu. Nde baaba makko nani ɗum, haawaa. Ko adii fof o tintinaani ɗum e ko refti heen, o jooɗtoranooki, kanko baabiraaɗo o wonde Tomaa Sankara ena weliri noon fof hakkille.
Tomaas Sankara ko almuudo belɗo hakkille, laaɓtuɗo kaaɗtudi. Hitaande fawtii heen, caggal nde o heɓi berwe makko, o wayli tufnde, o waɗi kawgel ngam faytude e konunkaagal. Alla walli mo, hoddiro e fartaŋŋe ngonani mo, o jaɓɓaa e duɗal konunkaagal, ngal ɓe mbiyata ‘’Piritanee konunkooɓe kajogo’’ to sahre Wagadugu. Nde baaba makko nani ɗum, haawaa. Ko adii fof o tintinaani ɗum e ko refti heen, o jooɗtoranooki, kanko baabiraaɗo o wonde Tomaa Sankara ena weliri noon fof hakkille.
Ko e ngaal duɗal, o nanata jippineede Moriis Yame-oogo e jappeere yiilirde ngenndi.
Ɗum woni gargol konunkooɓe e laamu ñalnde 3 siilo walla samwiyee hitaande 1966. Etee oonɗoon liɓaaɗo e nguunɗoon ñalngu ko ko toɗɗitanoo yo o ardo laamu ngu wonaani hay lebbi tati. Liyetnaa-kolonel Sanngulee Lamisanaa, gonnooɗo mawɗo ‘’ Etaa Masoor ‘’ konunkooɓe, arditii laamu ngu. Ciftinen banndiraaɓe wonde ooɗoo gorko ko ‘’aaseen kommbataa ‘’ wonnoo e konunkaagu tuubakiri. O tawtoraama golwole baɗnooɗe to Enndo Siin e to leydi Alaseri.
Heblo duɗal konunkooɓe ɗo Sankara woni ɗo ena himmiri haa ko foti alaa: subaka ko jaŋde huuɓtidinnde , so kikiiɗe arii ko coftal ɓalli e refto konunkaagu. Sankara ena yahra e duuɓi noogaas, fooɗi ‘’ bakkaalori ‘’ mum fiyi e jiifa tawi alanaa ɗum tanaa. Nii woni o suɓaa yo o jokkoy jaŋde ofiseeji to duɗal konunkaagal Antasiraab to leydi Madagaskaar. Dumunna mo o waɗi e ndii leydi ko duuɓi tati. O yahnoo ko e hitaande 1970, o arti ko e hitaande 1973. Nde o arti e leydi maɓɓe nde, oon sahaa ko o ‘’ suu-liyetnaa’’, omo yahra e duuɓi noogaas e nay. Hakkille o yahraano to bannge dawrugol e oon tuma. Yahi haa ɓooyi seeɗa kadi, e hitaande nde wootere, o neldaa leydi Farayse yo o janngoy diwgol to duɗal Poo, ngal ɓe mbiyata e ɗemngal farayse: Ecole des Parachutistes de Pau. Ko njillu makko to leydi Farayse, hakkunde jotondire makko e sanɗaaji jaaɓi-haaɗtirde e ardiiɓe pelle dawriyankeeje leydi makko tawi ko wonɓe toon, nguddatani mo damal feewde e nguurndam dawriyankeejam. Gila ndeen o seeraani e sorsortude e maɓɓe e wasiyaade ɓe yo ɓe tiiɗno ɓe ndeena ngootaagu. Gila ndeen kadi o seeraani e tawde ɓe e nokkuuji maɓɓe e rentinde ɓe ngam wostondirde e maɓɓe miijooji.
Nde yahnoo haa ɓooyi won e yimɓe he mbaɗti ko sikkitaade mo, yo taw o wonaa ñukkintooɗo mo laamu Sanngulee neldi toon. Nde o arti e hitaande 1974, hay miñiiko, kanko Tomaa Sankara, ena wiyee Paskaal Sankara, nde wonnoo gollotonoo ko e pelle cuuɗiiɗe, seeraani e tuumde mo. Kono nde yahnoo haa miijo ngo Tomaa joginoo ngo laaɓtani mo woni fof, Paskaal faami wonde ndeke ena woɗɗunoo faamde mawni mum o.
Ko kanko Tomaa Sankara haalnoo ɗiiɗoo konnguɗi: So neɗɗo ɓuraani baaba mum yo anndu won ko heddoraa walla mbiyen kadi: kacce ngoodanii ngel mo waɗaani haa ɓuri ko baaba mum waɗnoo. E ɗemngal farayse: a honte celui ŋuine fait pas mieuƴ ŋue son père. Ngooɗoo miijo o dañnoo ɗum ko Madagaskaar. Omo wiya kadi: Konunke mo aldaa e heblo dawriyankeewo ko ceddeejo doolnuɗo ( un militaire sans formation politiŋue est un criminel puissant). Ngoo miijo kadi, o dañnoo ngo ko nde o yahnoo Farayse.
Ɗum waɗi, nde o arti, o jokkondirii e yoga e pelle dariiɗe ɗe o tawtunoo ɗoon. O seeraani kadi e tawtoreede batuuji majje. Goonga nii pelle dawriyankeeje ko ko caltanoo e leydi he gila e garal Sanngulee Lamisanaa e jappeere kono ɗuum fof e wayde noon, haɗaani ɗe golloraade nder, dillude e sarde kaayiton kollitoowon mette majje, kannje pelle ɗe. Heen gootol yumma Tomaa nde wonnoo ko yeeyoowo ñamako etee yiyataa binndi, dañii heen subaka mettuɗo. Oɗon nganndi jeeyoowo ñamako, simme walla caaf no wayi hatojinde e kaayit. Kanko ne o hawri heen ena weɗoo, o anndaa ko winndaa heen, o waɗi horde makko haa heewi, ngam soomroyde njeeygu makko. Ndeen alkateeɓe njiyii mo, ñalnde heen o ñalli ko polis. Fayndaare nde ko anndude hol to o heɓi ɗiiɗoo kaayitaaji? Mbele o itti ɗi ko e nder galle maɓɓe walla o hocci ɗi ko caggal galle? Nde tawnoo e oon sahaa, eɓe cikkitii Tomaa Sankara e miñi mum Paskaal Sankara.
Nokku ɗo darnde Tomaa Sankara fuɗɗii fof ɓurde feeñde ko e hare hakkunde Mali e Hot Woltaa e maayirɗe hitaande 1974 fayde darorɗe hitaande 1975. Oɗon nganndi tuggude e hitaande 1972, yooro ena tampini leyɗeele men ɗe. Bannge yo bannge ko kasaara ndariindi. Sabu kulhuli e yiɗde daɗndude ko heddorinoo, aynaaɓe rewonaaɓe, ɓe Muritani e ɓe Mali ndaayani Hot Woltaa sabu ko toon keccol ɓuri wonde. Ndeen ɓe ngarii, hawri e ndiyam ena saɗti, ko kaŋŋe e oon sahaa, aynaaɓe malinaaɓe e hot woltaanaaɓe piyndiri bone yaraano. Haalooɓe Pulaar mbiyi: haayre weddaande, wiyetaake ko ɗoo haaɗata walla ko ɗo nde yanata.
Hare nde ɓurti juuɗe aynaaɓe haa jibini luural hakkunde laamuuji ɗee leyɗeele ɗiɗi. Nde wonnoo nokku o woni ko e sara keerol, to Mali e to Hot Woltaa, gooto fof woni e teeɗanaade mo. Nii woni, ɓe ndewi ɓe ngoppaani haa conndi duki hakkunde maɓɓe. Ndeen jeynge huɓɓii hakkunde ɗee leyɗeele ɗiɗi, no yoga heen mbiyri, Sankara ñaagii nde nawetee toon. Ko goonga o teskinii toon to bannge jaambaraagal kono ɓuri feeñninde mo ko hurum mo o joganii kala aadee. Sahaa gooto, kanko e taƴre nde o ardinoo nde, ɓe njuuki konunkooɓe malinaaɓe, kono o wiyi ko hay gooto oto fellu neɗɗo. Yo ɓe kuccin cerɗi maɓɓe dow tan. Ɓe mbaɗi noon haa ɓe njaggi kamɓe fof tawi hay toɓɓere ƴiiƴam rufaani. Ko kanko fof adii ñiŋde hare nde: ko adii fof ko nde hare nde jaraani sabu ko woni sabaabu ko, haanaani addude hare hakkunde leyɗeele haa teeŋti noon e ɓiɓɓe yumma hoɗdiiɓe. Ko refti heen kadi, hare nde yani ko hakkunde waasɓe. Kala ko fotnoo waɗeede e geɗe nafooje ngam naftude leyɗeele ɗe, huccintee ko e kaɓirɗe boomooje, mbooma leyɗeele ɗe.
O yiydi, kanko Tomaa sankara, ko adii fof e Haari Sonngo, caggal ɗuum e won e ofiseeji, ɓe cari kaayiton ceyfitoowon hare nde. Oon sahaa o anndondiraani tawo e Belees Kompaawore.
Ganndondiral hakkunde Tomaa Sankara e Belees Kompaawore fuɗɗii ko e wuro Rabaa laamorgo leydi Marok to ɓe ngarnoo ɓeydude jaŋde kon fayti e diwgol. Ɓe kawriti e wuro Rabaa ngo ko e hitaande 1978. Ɓe ngondii e suudu wooturu lebbi joy haa ndawdi e naange: siilo haa duujal( samwiyee haa mee).
Ko kamɓe njahdata, ñaamdata kadi leldotoo ɗo gootel. Gila ndeen ɓe ceertaani so wonaa ñalnde…
Ciftinen banndiraaɓe wonde Belees Kompawoore ko miñi mum Sankara to bannge duuɓi. Ko gorko jeeɓatnooɗo Tomaa, jiɗnooɗo ɗum kaaɗtudi. O heɓi bakkaalori makko ko e hitaande 1973 e wuro Wagadugu. Caggal ɗuum, o yahi ɓeydoyde jaŋde to duɗal ofiseeji wuro Yaawunnde, laamorgo leydi Kameruun. O arti ko e hitaande 1975.
Caggal gummitagol Tomaa e Belees to Maruk, Alla waɗtidi ɓe, kamɓe ɗiɗo fof, e nokku gooto, eɓe njanngina ɗoon ko fayti e diwgol. Ngoon wuro wiyetee ko Poo. Ngo woni ko bannge worgo, 147 kilomeeteer wonande Wagadugu, 18 km wonande keerol maɓɓe e leydi Gaana. Ko duɗal konunkooɓe woni ɗoon. Ardinoo ngal ko Tomaa, gila ɓe njahaani tawo Maruk. Nde ɓe ngarti nde ne, ko kanko kadi woni mawɗo, Belees sukki mo. Belees wonaano neɗɗo dawriyanke. Ko Sankara naatni mo heen.
Poo ko nokku toɓeteeɗo kaaɗtudi. E nder hitaande, eɓe tonnga fotde 900 millimeeteer ndiyam. Ko nokku kadi ɗo kullon njeñata: ñiibi, barooɗe, cewɗi, pobbi, ekn…
Ɗuum fof e wayde noon so ceeɗu naatii, wuro Poo ngo ena saɗa ndiyam. Wonaa nde njiɗɗaa fof njarataa, wonaa kadi nde njiɗɗaa fof loototoɗaa. Wurankooɓe ɓe, ko maa taƴa subaka fof e Alla jolɗe, nde ndaña ndiyam. Konunkooɓe ɓe e koye mumen ena tini rafi ndiyam ɗam. Waɗi sahaa gooto, hay ko filtatnoo e ndiyam natti yiyeede. Hay ko ena sooɗee ko maa ɓulnee.
Liyetnaa Sankara haaɓi no ɓe nguurdi nii, joli e werlaa mum, yooɓii yimɓe e kaɓirɗe, fayi Wagadugu. Ndeen o yettiima, o fayi to yeeyirde masiŋaaji pooɗooji ndiyam. O yeeytii heen gooto, o wiyi yo o tonngane njaru mum e kaayit. O yalti. Hol to o tiindii ? O tiindii ko to gollordu mawɗo leydi ndi hono Seneraal Sanngulee Lamisanaa. Nde o ari haa o fayndii, kanko gooto o tellii, o yahri koyɗe haa o yettii. O tawi deenoowo ena darii e damal, o haalani ɗum haaju makko. Oon haɗi mo ɓennude sabu o aldaa e yamiroore.Sankara finni haa ɓurti, wiyi mo: so a woppaani mi naat mi, kala ko waawi arde heen ko aan roondi.
Oon waynitii mawɗo mum, telefoŋaaji njokkondiri haa yettoyii to mawɗo leydi. Seneraal Sanngulee Lamisanaa yamiri yo ɓe ngoppu mo, o ɓenna. Nii woni o woppi Tomaa ɓenni. Sankara yettii, wiyi e gollordu he corok ! O hanngaani baafal kadi o salminaani, o liɓi ngol konngol e noppi mawɗo leydi ndi: Ko a Seneraal, miin ko mi liyetnaa. Ɗum firti enen ɗiɗo fof ko en ofiseeji.
Mboɗo wondi e yimɓe ngalaa hay toɓɓere ndiyam ko njari. Mboɗo yiɗi masiŋ pooɗoowo ndiyam, njaru mum nani, yoɓ.
Sanngulee Lamisanaa yoɓi haa ɓurti haa ɓe ndañti heen coodgu jamɗe lomtinirɗe( pièces de rechange), caggal nde naamndii mo so tawii alaa ko heddii. Tomaa wiyi mo ko ɗuum tan wonnoo koyɗe mum. Ko nii Poonaaɓe, konunkooɓe e siwil en jeyaaɓe ɗoon ɓe, keɓiri masiŋ. Ɓe ngasanaa boyli, ɓe ndañi ndiyam nduumiɗam.
Belees Kompaawore, nde lomtii mo e duɗal Poo ngal e hitaande 1981, yamiri yo konunkooɓe ɓe mooftat e njoɓdi mumen hay so ko seeɗa. O ɗaɓɓiri gooto fof nde udditta faawru to booñ ngowaari ‘’ caisse d’épargne ‘’, mbele ɗoon e duuɓi ɗiɗi, gooto fof ena daña soodde hay so daabayel, ko wayi o moto walla e ko nanndi heen. Ndeen ɓe mbaɗii noon, konunkooɓe heddiiɓe ɓe mbaɗti miijaade wonde konunkooɓe Poo ko ko pawaa e dow mumen to batte njoɓdi.
E oon sahaa, Burkinaa Fasoo woodaani tawo. Ɗum woni leydi ndi wiyetee tawo ko Hot Woltaa kono pelle dawriyankooje jowanooɗe ɗe, mbellitaama gila e lewru deesaamburu hitaande 1977. Addunoo ɗum ko toɗɗiteede Sanngulee Lamisanaa e ardorde laamu he. O toɗɗitaama kono booñuuji ɗi hay ɗigo-ɗigo walla uurngol kaalis alaa e mumen. Lewre yooro kadi to bannge mum nana ɓeydii yaha yaajde. O laamiima ko ena abboyoo e duuɓi sappo e joy daal kono alaa fof ko waylii e ngonka leydi ndi. Ko ɗuum addani konunkooɓe ɓe e gardagol Saay Serboo liɓde laamu makko, ñalnde 25 lewru noowaamburu hitaande 1980. Ko ɗoo woni peeñgol Tomaa Sankara.
Nde Kolonel Say Serboo heɓti laamu, tafi goomu konunkooɓe ngam heɓɓitaade e ƴellitde ngenndi ndi. Nguun goomu noon toɗɗii tan ko huunde e konunkooɓe. Ofiseeji tokoosi ɗi fof ena ɗeɓi ɗaweede heen. Caggal ɗuum, Kolonel Say Serboo yuurnitii, sosti goomu ngoɗngu ngu Diisnondiral Konunkaagu Ngenndi. Nguun noon noddi ko kala gardiiɗo konunkooɓe. Tomaa Sankara e Haari Sonngo ko e goomu he njeyaa.
Daraaki, Tomaa Sankara, sabu peertugol mum hakkille e juumtugol mum miijo, suɓaa koolaaɗo goomu to ardorde leydi, halfinaa kadi caaktirɗe kabaaru.
Sankara alaa ɓurnaare. Ko kanko e konunkoɓe makko ñaamdata, pijdata karte walla fuku. Ko kanko kadi hoɗanta diɗɗal naalankooɓe wuro Poo ngo. Won e sahaaji, so luural yanii hakkunde makko e mo les makko, ko semmbeeji maɓɓe ɓe ñaawirta kono wonaa to bannge nehdi konunkaagu. Omo nanondiri e ɓe o ardii ɓe haa ko foti alaa. Ko ɗuum saabii nde o toɗɗaa yo o won koolaaɗo laamu, o salinooma ko juuti. O wiyi: Miin ko mi konunke. Alaa ko mbaawmi wonde so wonaa konunke. Hay dara alaa ko nganndu mi e laamu, hay dara alaa ko nganndu mi e dawrugol.
Kolonel Say Serboo wiyi yawii ooɗoon hujja sabu garal makko e laamu he jogii ko mbaydi konunkeeri, ndi laawol rokkaani mo riiwtude walla wappaade. Nii woni Tomaa Sankara ɗooftii, ari e hoolordu laamu e lewru colte maa mbiyen feebiriyee e hitaande 1981. Ko nii addani Belees Kompaawore lomtaade mo e ɗowgol duɗal konunkooɓe Poo.
E batu maɓɓe ngadanu, kanko Tomaa Sankara, o holliri wutte mo o ɓoornii. Batu ngu noon, ciftinen banndiraaɓe, ko batu jaagorɗe wonnoo. Ñalnde heen o ardi ko welo. O rokkaa hoɗorde fotnde e jimme makko, o salii, o ƴeewi nde les mum, o hoɗi heen. O yaltinanaa oto keso pul mo jaagorgal fotnoo jogaade hono no jaagorɗe leydi ndi fof, o salii oon kadi. O wiyi kanta mo o joginoo o, tawi so ena huɓɓee ko maa yerƴee, ɓurani mo. yoga heen ñiŋi mo, ñiŋri mo kaanɗoon ngonka, nde tawnoo naŋtoraaki e laamu he so wonaa mbele ena ndoolna walla mbele ena keewa kaalis.
E dow njoɓdi makko kapitenaagal, kanko Tomaa Sankara, omo heɓa kadi 60.000 mbuuɗu hakke ko o woni jaagorgal ko. So o yaltii kadi leydi, tawi ko e haaju laamu, ñalawma fof omo jogii 4000 mbuuɗu, ko jiidaa e kaalis mo o rokketee yo o reentoro. Sankara, ɗum ena heewri ɗum, haa ena wiya ko bonannde, jaagorɗe keddiiɗe ɗe, kañumen njondinaaki, ena njawa nde tawnoo woni e miijooji mumen ko faggaade gila sawru mbawgu waklitaaki tawra ɗumen juuɗe ɓole. Ɗum nanngi Sankara kaawisi e mettere no ɓiyi leydi darortoo jamma e ñalawma, ena nodda ɓamtaare leydi tawa miijo mum ko bonnude ngalu leydi. Gooto fof ena wasoo ɓurii heddiiɓe ɓe heewde galleeji walla geɗe goɗɗe paggorɗe maa naattinooje ngalu tawi nguun ngalu keɓraangu ɗiin galleeji walla ɗeen geɗe hesaa ko e keeceeje miskineeɓe walla leñol ngol no diidorinoo.
Ko ɗum waɗi hono maayo Muhum eɓɓanoongo golleede haa yettoyoo Kuudugu e Wagadugu, laŋde. Huufatnoo golle ɗe to bannge ngalu ko Almaañnaaɓe e yantondirde e Booñ Winndereyanke, mo ɓe mbiyata e ɗemngal farayse ‘’BanŋueMondiale “.
Ngalu ɗaminanoongu maa gasnu golle ɗe fof ko miliyaaruuji tati mbuuɗu doŋ.
Kono goomu ngardinoongu golle ɗe, Alla e huuñɗude e yiɗde sirde heen, ɓetoyi haa woni miliyaaruuji 14. Nde wonnoo ko diwi heewde fof rufat, ɗum ɓurtii no feewi, eɓɓoore nde haayti wonde. Ko noon kadi uddo eɓɓanooongo e diiwaan Sanematennga bullorinoo. Kaalis yaltinaama, huutoraama kono uddo haa jooni yiyaaka tawo. Ko hono noon balle nguura gumminooɗe to leydi Kanadaa e to Makka, njahri. Balle ɗe taƴaa ko hakkunde kaggu-laaɗe Lome to leydi Togo e to ɗe paynoo to: Wagadugu walla Boobo Julasoo. Ɗe njiytoyaa ko to jehre laggu-laggu.
Kaan ngonka no waynoo haaɓnaade nii fof, Kolonel Say Serboo yantini heen mawnikinaare. O natti diisnondirde e pelle dawriyankeeje, o haɗti geroo, o lanki laamu ngu. Tomaa Sankara ne, ɓernde nde feɗɗi, o sunii heen no feewi. Ngam saaktude ɗee geɗe cewɗe baɗeteeɗe, o tonngiti jaaynirɗe, o welliti saaktooɓe kabaruuji, o yamiri ɗumen yo cunno, caakta ko njiyti ko. No o yiɗirnoo nii kadi yahraani noon. Nii woni e lewru duujal walla mbiyen mee e hitaande 1982, o felliti ɓooraade e golle makko, caggal nde o waɗi ɓataake e mawɗo leydi ndi. Ɓataake o, ko ngam tintinde mawɗo leydi ndi e Goomu Diisnondiral Konunkooɓe Ngenndi, miijo makko ngo. Caggal nde o ɓoorii e golle makko, Haari Sonngo e kapiteen Belees Kompaawore njalti kañumen ne. Haalooɓe Pulaar mbiyi: So neɗɗo yiɗii warde rawaandu mum, fawa e dow mum sayo.
Say Serboo nde yiɗnoo heɓde mo, wiyi ɓooragol makko ngol rewaani laawol sabu kañum tinaani, tawi ena anndaa ɓataake huccinaama e mum. Sankara nanngaa, galaŋuuji mum fof keɓtaa ngam yamminde ɗum, caggal ɗuum o sokoyaa to wuro wiyeteengo Deedugu. O sokaama e ngooɗoo wuro fotde lebbi jeegom. Caggal nde o nanngaa sehilaaɓe makko ne nanngaa: Linngani e Kompaawore.
Njaay Saydu Aamadu
