Tabital Pulaagu hakkunde leyɗeele yuɓɓinii ñalɗi pinal to wuro Ngaawandere e nder leydi Kameruun, tuggude e ñalnde 18 haa ñalnde 22 bowte hitaande 2013. Tiitoonde ndee yowitii ko e jotondiral Pullo e Nagge. Sappo e joy leydi e nder Duunde Afrik ɗo Fulɓe ena tawee, mbismaama e koolol ngol ko jiidaa e ɗanniyankooɓe sariiɓe to Orop, Amerik haa to Asii.
Tabital Pulaagu hakkunde leyɗeele yuɓɓinii ñalɗi pinal to wuro Ngaawandere e nder leydi Kameruun, tuggude e ñalnde 18 haa ñalnde 22 bowte hitaande 2013. Tiitoonde ndee yowitii ko e jotondiral Pullo e Nagge. Sappo e joy leydi e nder Duunde Afrik ɗo Fulɓe ena tawee, mbismaama e koolol ngol ko jiidaa e ɗanniyankooɓe sariiɓe to Orop, Amerik haa to Asii.
Kala leydi, Tabital ena gaddanii ɗum njoldi yimɓe ɗiɗo tuggude e leydi ɗo ngummorii ɗoo haa njettoo Ñaamee, laamorgo leydi Niiseer. So leydi ena jogii doole noon ena waawi addude ko yiɗi fof e yimɓe haa Ñaamee, ɓeen ngonta e defaare Tabital haa Ngaawandere.
Ngam nootitoyaade koolol ngol, catal Muritani neldi ko koolaaɗo kuuɓal Fedde ndee hono sokna Tabara Hammaat Bah. Oon ne bismii Gelongal Fuuta lollirɗo Njaay Saydu Aamadu, ɗaɓɓiri ɗum nde hebotoo ngam yahdude e lappol muritaninaaɓe hikka, so Geno newnii. Ndeen ɗaɓɓaande wonanoo ko gila e garal Alhajji Baaba Baydi Maal to Ñaabina, ñalnde 23 lewru jolal 2013.
Ñalnde alet, 8 lewru bowte hitaande 2013, seto Muritani, heedde 7w45h subaka, soodi yolnde feewde Mali. Njoldi ndii ko 17.000 mbuuɗu e ceede Ugiya, neɗɗo fof. Hakkunde laamorgo leydi Muritani e laamorgo dowla Mali, Bamako, en mbaɗii puɗe ɗiɗi e mute ɗiɗi naange. Nde mbayni-ɗen Nuwaasot, en ndewii Butelmiina, Eeleega, Muktaar Lajaar, Ashram, Haayre, Kaamuur, ɗoo haayre tiimti e sahre, toowi, majjiti e duule, Geru, lelnde Abdul Bookar Aali Dunndu e Kiifa. Ko ɗoon e Kiifa taw-ɗen almuudo men Cannoraajo Boɗeejo ganndiraaɗo Muusaa Bohum Soh ena fadndii en. Njuul-ɗen tiisubaar, njawtu-ɗen Ayyuun e Kobonni hade jamma surde en e Googi Muritani heedde 23w25hojom.
Ñalnde aaɓnde, 9 lewru bowte, ndawan-ɗen bannge Mali. Mbayni-ɗen Googi Mali heedde 10w05h, caggal nde polis Mali feestii e gooto e men fof 1000 seefaa, naatirde leydi. E wiyde maɓɓe kala koɗo dewɗo ɗoon ko maa yoɓa hay so tawii kaayitaaji mum ngellinaani. Ngoomi-ɗen gure sooninkooɓe Seeno Waali e Jannjume, soowiraango Waasinton (Washington). Ɓe mbiyi ngoon wuro innetaako so neɗɗo suwaa hacitaade. Ngar-ɗen e Korkaƴel heedde 10w37h, Kamanne e Jam Weli. Naat-ɗen e Ñooro laamiiɗo Juulɓe 10w50h ena njona. Ko ɗoon taw-ɗen Aali Mammadu Soh, gorko Maadoŋaa, boolumbal dow jeeri e wondiiɓe mum ena padndii en to joofnde Sonef. Calmondir-ɗen e maɓɓe ko juutaani, ɓe nawi en to Rajo Pinal. Calmondir-ɗen e ɓe tawno-ɗen ɗoon haa saɗi hempi. Ngartu-ɗen, njoltu-ɗen, Sonef runnji ena yooɓii uumaango. Ñaltoy-ɗen e wuro Jeema, ko ɗoon kadi ngotti-ɗen, njoltu-ɗen, njuuloy-ɗen tiisubaar e laawol. Naange ena daay-daayna, eɗen naata e wuro Kati. Ɗoon ne kadi gooto fof yoɓi 200 seefaa e posto polis. Ɓooytaani naat-ɗen e Bammba Koole walla Weendu Noodi, soowaandu wiyaa Bamako e ɗemngal Bamarankoore. Sonef naati e mbeddaaji, joofoyi to Joofnde Bajala (Garaas Bajala). E oon tuma tawi ko Sokna Tabara Hammaat jokkondirii e Bookar Alfaa Bah to leegal Sebeninkoro, taƴre Keyrabugu. Bookar, to bannge asli mum, dawi ko to wiyetee Semme e Ndelu Ceene, sara Ɓokkal-bona-laalo e nder diiwaan Damga Senegaal, kono o ari e aduna ko to wiyetee Kolomina e nder diiwaan Ñooro Laamiiɗo Juulɓe. O waɗi sahaa makko ko e Bamako e fannu njulaagu. Ko kanko woni hannde njaatigi Pulaagu keptinaaɗo e nder Bammba Koole. Bookar ari e werlaa mum, nawi en galle mum, teddini en teddungal ngal pullo heewi teddinirde pullo hono mum walla giɗo mum mo hooɗanoo yiyde.
Ñalnde talaata, 10 lewru bowte, ñallu-ɗen ko fooftaade e jokkondirde e lappol Malinaaɓe potngol yahde to Ngaawandere e fadndaade lappi Gammbinaaɓe e Senegaalnaaɓe.
Ñalnde alarba, 11 lewru bowte, mbayni-ɗen Bamako feewde Wagadugu, rewrude laawol Sikaaso. Njoldi ndeen yolnde ko 3200 mbuuɗu e kaalis e seefaa wonande gooto fof. Njol-ɗen ko 7w00h subaka ɗo Gaaraas CMT (Compagnie Malienne de Transport). E oon sahaa ko en yimɓe njoyo:
– Muritaninaaɓe ɗiɗo(Tabara Hammaat Bah e Gelongal Fuuta)
– Malinaajo gooto ena wiyee Hamma Siisee
– Gammbanaaɓe ɗiɗo ɓe en keɓaani anndude inɗe mumen(tesko-ɗen ko ɗoon e joofnde ndee gammbinaaɓe ɓee tawi en, ena ngummorii leydi mumen).
Mbirti-ɗen Sanankoroba, Buguni, ngar-ɗen e Sikaaso 12w30h. Hakkunde ɗoon e Bamako ko 380 km. Ko ɗoon kadi ngotti-ɗen caggal ɗum njaaɓan-ɗen Heremakono, wuro sakkitto wonande Mali, heerondirngo e Burkina Faso, Leydi Rimɓe. Sikaaso e Heremakono ko 50 km. Ngar-ɗen ɗoon ko 14w05h. Njoɓ-ɗen ɗoon kadi gooto fof 600 mbuuɗu e ceede seefaa hade men yawtude e Koloko to bannge Burkina Faso. Polis Koloko holliti en wonde en mbaawataa taƴtude leydi Burkina Faso ndii hay so e wirtungo so tawii en ngalaa wiisaa. Peeje fof joganooɗe kuutoraa kono tan alaa ko nafi. Feere tan ko ruttitaade haa Bamako, ɗaɓɓitoya wiisaa to Ammbasaad Burkina Faso, yanta e bolol, arta. Ɗuum ko e jamirooje gummoriiɗe ɓe dow, ɗe laawol rokkaani ɓe waylude walla waɗde heen goɗɗum. Nii woni ɓe keɓi paaspooruuji men, ɓe mbaɗti en e werlaa, ɓe njoldi e men haa to posto Heremakono too, ɓe kabri poliseeɓe ɓee no geɗe ɗee mbayi nii. Ɓeen mbaɗti en e werlaa, addi en haa wuro Sikaaso, tawi ko ɓennatnooɗo, njoɓ-ɗen dognoowo oo gooto e men fof 1000 seefaa, addi en haa Bamako. Taw-ɗen ko galle njaatigi men fuɗɗiima deeƴtude haa heddii Usmaan Sabbaar Bah gooto ena fadndii garal men.
Ñalnde 12/12/2013, hawri ko alkamisa. Ñalnde heen kimmiran-ɗen tan ko heɓde wiisaa. Tabara Hammaat Bah noddi Seneraal Ismayla Siisee habri ɗum caɗeele puɗɗi-ɗen dañde ɗee, ɗaɓɓitori e mum ballal mbele wiisaa oo ena newoo. Nde Seneraal yettotoo Ammbasaad Burkina tawi ko en mbaɗii daɓɓaande wiisaa ndee, heddinoo tan ko fadndaade haa midi yona, ngartanen. Nde o ari, o hirjinii geɗe ɗee. En ndañii hollitde mo kadi wonde posto polis walla sanndarmori fof mo ngar-ɗen ko maa njoɓen nde ɓennen. Ɗum noon ko gila nde naat-ɗen e leydi Mali ndii. O ƴettii tonngooɗe paaspooruuji men e ɓataake bismaango mo njogino-ɗen, o fodi wonde maa wood ko o waɗi heen, so en tawndiroyii to wuro Ngaawandere. Kono noon ko ɗoon mbaynondir-ɗen, mbayrondir-ɗen e makko sabu enen en ndañaani yettoyaade Ngaawandere. Tabara noddi goɗɗo ena wiyee Asmaawu Bari. Ko oon nawti en to Ammbasaad Burkina ngam ƴeftoyde paaspooruuji men, ɓennini en to joofnde Sonef ngam ƴeewde oto kirndoowo feewde Burkina. Taw-ɗen oto kirndoowo woodaani, paytu-ɗen Gaaraas Gana caggal nde ngottitoyi-ɗen to galle njaatigi men. Ndeke alaa oto ummotoo ɗoon e joofnde Gana ndee e oonɗoon kikiiɗe. Ɓe mbaɗirnoo noon tan ko haa ɓe keɓa ceede men. Sermittooɓe njoldudi Gana mbaɗtidi en ko e kompaññi goɗɗo (une autre compagnie de transport) ena wiyee Jallo taraspoor. Oon ne addi en kadi haa e Sikaaso wallini etee ko ɗoon kadi haaɗata, ɓennoytaa Burkina Faso. Oon jamma, Bahbahɓe mbaali ko ƴattaade Jalluɓe haa weeti.
Joofnde kala ena jogii heedooɓe mum. Ɓeen mbaali gaabaade ɗannotooɓe haa fajiri feeri, njoltu-ɗen e werlaa kakindiiɗo feewde Boobo Julaso.
Ñalnde heen ko ñalawma aljumaa ñalli, 13 lewru bowte hitaande 2013. Sofeer oo ko yette Taroore kono ko neɗɗo newiiɗo, kellifaaɗo, gannduɗo haaju mum. Ngartu-ɗen e Koloko ko heedde 7w25h subaka, njawtu-ɗen e Maawo, Ñampedugu, Bakkaribugu, naat-ɗen e falnde Orodaara e nder diiwaan Kenedugu 8w45h, ngaroy-ɗen e Boobo Julaso 9w50h. Ko ɗoon kadi e Boobo, oto gittunooɗo en Sikaaso oo haaɗata. Njaltu-ɗen e Boobo Julaso ko 11w05h subaka e werlaa goɗɗo mo tonngoode 11H8132 Telmani. Nde njoɓatno-ɗen paasuuji ndee, cermittooɗo njoldudi oo wiynoo en ko oto keso, jaawɗo, ɓuuɓɗo, o addani en kono ndeke ko haala meelannga tan. Ngar-ɗen e Jeebugu 12w40h, ɓennu-ɗen e Wolsaama, naat-ɗen e wuro Boromo 14w10h. Naatgol men e Wagadugu hawri ko e 18w00h. Jettagol men e Garaas Rimmbo, caggal nde njaltu-ɗen to Garaas Sonef, montoor men tonngi ko 19w25h. Ko ɗoon waaltaa.
Ñalnde aset 14 lewru bowte hitaande 2013, nde mbayni-ɗen e Wagadugu fayde Ñaamee, laamorgo Niiseer, njol-ɗen ko e biis Rimmbo. Oto oo fokkiti ko 5w10h subaka, o yaltiri ko bannge funnaange Wagadugu, o nanngi laawol Kañcaari. Hakkunde Wagadugu e Ñaamee ko 524km.
Ndew-ɗen e Kuppeela. Ɗoon ko laabi celi. Heen gootol tiindii ko bannge worgo feewde keerol hakkunde Burkina e leydi Gana. Keddingol ngol fayi ko bannge funnaange, ko ngool woni ngol ndew-ɗen. Ɓooytaani ngar-ɗen e wuro Japanngu heedde 7w40h. Naat-ɗen e Faada Ngurmaa ko 8w00h. Ko diiwaan oo wiyetee Faada kono hoɗi e makko ko leñol Ngurmañcenaaɓe. Ko ɗuum woni sabaabu wiyeede Faada Ngurmaa. Ɓennu-ɗen e Tamalgu e Maccakuwali. Ngar-ɗen e Kañcaari, keerol hakkunde Burkina e Niiseer, 10w05h subaka. Taƴtude men keerol haa e yettaade en wuro Makalondi hawri ko e 11w30h. Hakkunde Muritani e Niiseer, wiisaa alaa kono en njoɓii ɗoon e posto polis hee gooto fof 100 mbuuɗu. Njawtu-ɗen e Kellol, Toroodi e Arabannda, ngaroy-ɗen e Ñaamee, laamorgo leydi Niiseer 13w10h. Mbayni-ɗen gaaraas Ñaamee ko 16w45h. En ndewii e gure Dooso, Boolbool, kore e Dogannduñci, ngaroy-ɗen e Konni 2w30h subaka. Ko ɗoon lelti-ɗen ko heedii e jamma koo. Werlaa men dawi e Konni ko 7w25h, rewi e Kanndusa, Tammbarawa, Kumballa, yettii Maraadi, ñalnde 15 lewru bowte 2013, heedde 13w55h. Tabara Hammaat Bah, Joom Ngaari Oole, jokkondiri e biyeteeɗo Abduwa Maynasara, gootal e terɗe Tabital Pulaagu, njaatigi lappi dewrooji ɗoon e Maraadi. E oon sahaa noon tawi Maynasara alaa ɗoon e wuro ngoo, waɗtidi mo e goɗɗo ena wiyee Alhajji Mohammadu Ibraahiima. Tabara Hammaat noddi oon, ɓe njeewtidi ko juutaani. Ɓooytaani Alhajji Mohammadu Ibraahiima ari, ena ardi e Alhajji Mammadu Tooli, mawɗo Fedde Lappol Baali e wondude e goɗɗo ena wiyee Looli Jahili. O jaɓɓii seto ngoo to joofnde werlaaji sahre ndee, o teddini ngo kaaɗtudi, o walli ngo haa ngo weccitii ceede ɗe ngo marnoo e dañde werlaa fayde Kanu to leydi Niiseeriya. Njol-ɗen e Maraadi ko 17w25h, njaltir-ɗen ko bannge funnaange sahre ndee. Ngar-ɗen e Dan Idiriisa heedde 17w50h. Ɗoon ko posto polis cakkitto feewde Niiseeriya. Mawɗo seto ngoo haalani poliseeɓe ɓee ko woni laawol men. Gooto e dadiiɓe posto ngoo habri mo wonde wiisaa alaa hakkunde Muritani e Niiseer kono tan eɗen poti waɗde hakke uppoode (cachet). Ɗum waɗaa wondude e newunde. Oto dilli fayde posto naatirde Niiseeriya. Eɗen njoldunoo e yimɓe leyɗeele CEDEAO, ɓeen kala heen jogiiɗo kartal njuɓɓudi ndii, waɗanaa tan ko uppoode e kartal mum, yawti. Nde yimɓe seto Tabital Pulaagu Muritani ngari, nganndinaa wonde hakkunde Muritani e Niiseeriya ko maa wiisee tawee. Seto ngoo ñaagii, holliri ko joginoo e kaayitaaji, naamndii so won peeje goɗɗe ngoodi, siri dow, sammi les, alaa ko nafi. Mawɗo posto ngoo anndini ngo woodi tan ko ruttitaade haa Ñaamee, laamorgo leydi Niiseer, jooɗaniiɗo leydi Niiseeriya nana toon, heɓa wiisaa, yanta e laawol, arta. Ko wonaa ɗuum, kala ko gooto e maɓɓe waɗi heen ko booreede e ɓooreede. Ko hono ɗuum heptinoo seto ngoo e naatirde leydi Burkina Faso haa ɗeɓi fawondirde cukuñaagu. Kono tan hay so tawii wonaa hono noon yiɗiranoo, caɗeele cakkitte ɗee laɓɓitinii niɓɓere adannde ndee. Seto yahnoongo ena feefi, arti e Maraadi ena leefi. Mawɗo seto ngoo noddi Alhajji Mohammadu Ibraahiima, arani en e werlaa, nawi en galle mum, waɗi e nokku lakkitiiɗo sabu faamde mo ngon-ɗen ko e nattude lakkitaade. Sokna Tabara Bah waaldi e jeew-deesto cinndo ngam jokkondirde e terɗe yiilirde siynoore Tabital Pulaaku hakkunde leyɗeele, Gelongal Fuuta waaldi e kuɗol ngam tonngude ciimtol laawol ngol, mbelemma e caɗeele maggol.
Ñalnde altine, 16 lewru bowte hitaande 2013, miijooji kawri yo en nduttito Ñaamee, ɗaɓɓitoyen wiisaa, ngarten sabu eɗen keddoraa fartaŋŋe seeɗa. Tesko-ɗen, hakkunde Maraadi e Ñaamee ko 660km. Tobannge ceede joldaaɗe ne, gooto e men fof yoɓi ko 2000 mb. Nii woni kirndu-ɗon e Maraadi e werlaa boɗeejo dimnduɗo saakuuji anndoonde jeeri (tenke joorɗe), mbaal-ɗen e laawol.
Ñalnde talaata, 17 lewru bowte hitaande 2013, naattu-ɗen sahre Ñaamee heedde 10w50h subaka. Nde njetti-ɗen Ñaamee, mawɗo lappol ngol hono Tabara Hammaat Bah jokkondiri e Hammaa Aamadu lollirɗo Sheefu Aamadu ko fayti e alhaali gartirɗo en oo. Oon ko tergal e Tabital Pulaaku kadi woni Mawɗo Suudu Sarɗiiji leydi Niiseer. Sheefu Aamadu alaano ɗoon e sahre Ñaamee ndee kono jokkondiri e jeew-deesto e jooɗaniiɗo leydi Niiseeriya e Niiseer, ɗum woni ammbasadeer Niiseeriya e leydi Niiseer. Oon holliti wonde haade ko en Muritaninaaɓe alaa e sago ngadden mo kaayit gummoriiɗo e jooɗaniiɗo Muritani e Ñaamee, ɗum woni e farayse une lettre de recommandation du Consulat Général de Mauritanie au Niger. Njiili-ɗen nokku oo haa njiytu-ɗen. En padndiima ɗoon ko juuti seeɗa nde tawnoo en tawaano ɗoon mawɗo oo (consul). Ko o jahnooɗo to boowal laaɗe diwooje jaɓɓoyaade hooreeɓe leyɗeele 4 ena ngarnoo ɗoon e wuro Ñaamee: Kodduwaar, Burkina Faso, Togo e Bene. Nde o arti, o waɗani en kaayit mo ɗaɓɓittuno-ɗen oo, kuccu-ɗen to Ammbasaad Niiseeriya. Gooto e gollooɓe ɗoon e galle Muritani oo duusi en, sifanii en to ammbasaad oo woniri. O anndini en wonde o woɗɗaani, omo yahroo koyɗe kono ndeke ko woɗɗaani denɗiraaɓe men subalɓe. E laawol feewde ammbasaad, kawru-ɗen e jiyaaɗo Alla moƴƴo, waɗdi e suka yo holloy en nokku oo. Oon ne ardi e goɗɗo, ɓe ngaddi en haa damal ammbasaad oo, ɓe nduttii. Njetti-ɗen ɗo jaɓɓorde ɗoo, mbaɗ-ɗen ɗaɓɓaande wiisaa, tottu-ɗen keedɗo heen oo, tottor-ɗen mo paaspooruuji men, cabbi-ɗen. Faandaare men wonnoo ko heɓde wiisaa e nder ñalawma oo ndutto-ɗen Maraadi ngam jokkude laawol men feewde Ngaawandere kono yahraani noon. Neɗɗo waawi tan ko eɓɓude walla fewjude kono ko Geno tami hoddiro mum. Ammbasadeer oo, no konsil Muritani oo nii ko kaljuɗo e garal hooreeɓe leyɗeele ɓee, gila e jaɓɓagol haa e duusgol kono fodani Sheefu Aamadu wonde nde arti e gollordu mum fof maa waɗan en wiisaaji ɗii. Sheefu Aamadu noddi Tabara Hammaat, habri ɗum. Tuggude e 15w20h haa 22w 45h njooɗi-ɗen ko ɗo damal ammbasaab ɗoo eɗen padndii wiisaa. Sahaa fof Sokna Tabara rutta noddaango e Sheefu Aamadu haa hankadi ɗo terɗe ɓalli muñtori, ngokkani fooftaade. E oon sahaa, tawi ko adii ɗum seeɗa, no geɗe ɗee mbayti ñigaade nii en peccondirii golle:
– Sokna Tabara heedti e nawde bagasuuji men to Gaaraas Rimmbo jahoowo nder leydi (lignes nationales).
– Enen, njokku-ɗen e fadndaade to Ammbasaad Niiseeriya jaltugol wiisaaji cabbaaɗo ɗii.
Nde tampere, heege e ɗamtindaare pooltii en, tawtoy-ɗen Tabara to Gaaraas Rimmbo. Caggal hiraande, njooɗti-ɗen, miijti-ɗen, mbaɗtu-ɗen fiyaako ɗanngal ngal e tame hakkille. Ko ɗoon piɓ-ɗen waasde jokkude laawol sabu hay so en keɓii wiisaa ne, en mbaawataa hawritoyde e ñalɗi ɗii sabu jolɗe tolnoyiiɗe e 2225 km mbeeɓaani taƴtde e nder balɗe ɗiɗi etee kadi ko janngo mum tan golle ñalɗi ɗii puɗɗotoo, ñalnde 18 bowte 2013:
– Ñaamee- Maraadi: 660 km
– Maraadi- Kanu: 275 km
– Kanu- Yoolaa: 1000 km
– Yoolaa- Ngaawandere: 290 km
Tabara noddi Sheefu Aamadu, habri ɗum feere men sakkitiinde ndee. E oon sahaa, tawi nii wiisaaji ɗii mbaɗaama kono paaspooruuji ɗii ngartaani tawo e juuɗe men. Sheefu Aamadu noddi ammbasadeer Niiseeriya, anndini ɗum nattugol jojjude wiisaaji ɗii sabu ko en haaytuɓe jokkude ɗanngal e ko addani en haaytude jokkude ɗanngal ngal. O waɗi kadi koolaaɗo makko yo toppito paaspooruuji ɗii, addana en to galle njaatigi men. Tawi ko adii ɗum seeɗa, Tabara Hammaat Bah jokkondirii e Alhajji Aali Jallo ngam tintinde ɗum garal men ɗoon e nokku hee e dañde ɗo ngon-ɗen haa ngasnen haaju men e wuro ngoo. Alhajji Aali ko diiniyanke laaɓtuɗo, kaaraysire dowrowo, jaɓɓii en, teddini en haa mbayni-ɗen to leegal Jehre Hesere (Nouveau Marché).
Ñalnde alarba 18, ko ɗoon e Ñaamee ñaltu-ɗen fooftaade. Ñalnde heen kadi ena hawriti e ñalawma mo golletaake kono tawi koolaaɗo keeriiɗo Sheefu Aamadu addaniino en paaspooruuji men gila subaka. Kikiiɗe, nduttiti-ɗen to Gaaraas Rimmbo jahoowo nder leydi (Niiseer) ngam waylude biyeeji, paytu-ɗen e Gaaraas Rimmbo jahoowo hakkunde leyɗeele (lignes internationales). Addannoo en taƴde biyeeji e Rimmbo jahoowo nder leydi ko hulnoode so en keɓii wiisaaji law woto en tardude sabu biis jahoowo Maraadi oo fokkitta ko 5w00h subaka.
Nii woni leli-ɗen haa 3w30h subaka, hawri e Aali, sofeer mo kaalduno-ɗen oo arii nawde en to joofnde werlaaji Rimmbo. Taw-ɗen ko yimɓe ena puɗɗii jolde. Oto heewii haa yimɓe mum ngustaa, baafe nguddaa, bajal yaltiri ummaango, nanngi laawol feewde Makalondi. Ɗo Makalondi ɗoo, en njoɓii gooto fof 200 mbuuɗu e ceede seefaa hade men taƴtitoyde to leydi Burkina Faso. Tuggude e Kañcaari haa ngartu-ɗen e Koloko, keerol hakkunde Burkina e Mali, alaa heen ɗo naamnda-ɗen mbuuɗu, woorti wiisaa mo mbaɗno-ɗen e jahol oo. E leyɗeele Mali e Niiseer noon, kala e posto ngo ngarno-ɗen woodii ko saamani en ɗoon, heddotoo ko ɓurondira, so yiɗii noon wona jahol maa gartol walla nii tawa ko jooni-jooni ndewno-ɗen ɗoon.
Ñalnde alkamisa 19 lewru bowte, fajiri ena feera eɗen naatta e Gaaraas Rimmbo to Bamako, laamorgo leydi Mali. Ƴettu-ɗen werlaa, werloyii en leegal Sebeninkoro to galle njaatigi men Bookar Alfaa Bah. Taw-ɗen ɗoon ko Siraajo Bah e Fada Soh ena padi en, njaɓɓii en. Bookar Alfaa Bah e Usmaan Sabbaar Bah ngartoyi ko caggal futuro. Kabru-ɗen ɓe no laawol ngol siforinoo.
Weeti woni aljumaa, 20 lewru bowte, ndawru-ɗen juuroyaade banndiraaɓe anndondiranooɓe e feewnitanaade laawol feewde Muritani. Kikiiɗe, Buubakar Siisee, kalfinaaɗo ñeeñal e pinal Tabital Pulaaku Mali ari juuraade en ɗo galle njaatigi men. Janngo e mum njuuroyi-ɗen Abdul Ajiiju Jallo mo Gaawi Nanee to gollordu mum. Ko oon woni hooreejo Tabital Pulaaku Mali.
Ñalnde alet 22, mbaɗdu-ɗen joɗnde e jirwinooɓe rajooji wonɓe e Bamako e saraaji mum sabu aadi mo mbaɗduno-ɗen e mumen. Ko ɓe ɗaɓɓirnooɓe en yeewtere gila eɗen njaha, so Alla jaaƴtiniino en Ngaawandere. Yeewtere ndee lajanoo ko ñalnde 29 bowte 2013. Haade ngantu faliima ɗoon, alaa e sago kollit-ɗen ɓe wonde en mbaawataa jooɗtaade ɗoon fotde balɗe sappo eɗen padndoo. Jamma, njuuroyi-ɗen Xayra Arbi, naalanke mawɗo jeyaaɗo to Tummbuktu. Nganndondirno-ɗen e makko ko wuro maɓɓe tawi eɗen njahi tawtoroyeede koolol jeereende to Tummbuktu. Ɗiiɗoo duuɓi ɗiɗi noon o woni ko Bamako sabu dillere waɗnoonde to rewo Mali ndee. Ko kanko artiri en e werlaa makko haa galle njaatigi men to leegal Sebeninkoro.
Ñalnde talaata 24, kirndu-ɗen e Sonef faytude Muritani. Ndew-ɗen e Kati, pay-ɗen Jeema, ngar-ɗen Ñooro Laamiiɗo Juulɓe 4w15h subaka. Ko heddii e jamma koo, leltoyi-ɗen ko Googi bannge Mali. Nde pin-ɗen, en tardii no feewi to posto polis ɗoo. Ɓe ŋatnoo tan ko maa mbaɗen gooto fof 1000 mbuuɗu. Ñaagunde e duko fof ngardii heen haa nde ɓe njaɓtoynoo gooto fof 500 mb. Nde njawtu-ɗen bannge Muritani, taw-ɗen ko Sonef heppii, yahii. Keptoyi-ɗen mo ko hakkunde Googi e wuro Kobonni. Naat-ɗen Nuwaasot ko 2w15h subaka.
Laawol Ngaawandere waɗii caɗeele teskinɗe. Waasde en yettaade Kameruun tolƴinii ko heewi e faayiida laawol ngol walla e njoorto joganooɗo oo. Ɗeen caɗeele noon, sabaabu mumen teeŋtuɗo ko waasde jeyeede en e Fedde CEDEAO walla e waasde en nanondirde e leyɗeele keewɗe to bannge wellitaare hoɗiiɓe maa yilliiɓe. E dow ɗuum kadi, leydi ndii ena tuumaa wonde sabbundu walla mooltorde taƴ-ɓeriiɓe.
Laawol ngol fof noon e waɗde caɗeele e tampere, waɗanii en kadi ngartam e ɓure keewɗe to bannge binndanɗe aduna. En njiyii yimɓe seertuɓe pine, en ndewii e leyɗeele ceertuɗe neesuuji e aadaaji, en kumpitiima caɗeele tumarankaagal e teppi mum. Fulɓe mbiyi:”so wumnooɗo wumtii, anndii ko yitere nafata”
En mbaawaa joofnude ciimtol men ngol tawa en neldaani njettoor keeriiɗo feewde e koolaaɗo kuuɓal Tabital Pulaagu Muritani hono Sokna Tabara Hammaat Bah jokkondirɗo en e mawɓe Tabital Pulaaku hakkunde leyɗeele haa mbaawi teskaade en e waɗande en bismaango heeriingo. Maa en njettu mo kadi laawol ɗimmol sabu huutoraade mo humpitooji makko e dingiral gonangal ngal, peeje makko juumtuɗe e ganndondire paayodinɗe, ɗe o mari woto en tinnde caɗeele ɗanngal.
En njettii denndaangal terɗe Yiilirde Siynoore Tabital Pulaaku hakkunde Leyɗeele e hooreejo mum hono Alhajji Alfaa Aamadu Jallo sabu woƴeede en e himmirde wallu en e ngol laawol caɗtungol woto en toobde walla teppaade. E yettere Geno, so wonaa caɗeele dañaaɗe e keeri hakkunde leyɗeele, en tinaani caɗeele goɗɗe, wonaa to bannge cellal ɓalli men, wonaa kadi to bannge ngalu.
En njettii musiɗɓe men e njaatigeeɓe men to Mali, Burkina Faso haa to Niiseer sabu tampande en e innde Pulaagu. So liingu yarii kodde ena haani yetta Alla, yetta lawƴunooɓe kore.
En njettii denndaangal banndiraaɓe, woɗɗuɓe maa ɓadtiiɓe tawi ko kañumen mbaɗi, mbaɗiri ngaluuji mumen e peeje mumen yo en lomto Fulɓe Muritani e kuuɓal to njah-ɗen too. Eɗen mbiya ɓe, kamɓe fof ɓe njaaraama.
Gelongal Fuuta lollirɗo, Njaay Saydu Aamadu
