Eɗen keewi huutoraade konngol «inta aanniinde». Won meeɗɗo wiyde helmere « inta » ndee wonaa Pulaar, ko jiggaande. Kono ɗum fof e wayde noon, hankadi nde dolaama. So wiyaama huunde wontii « inta aanniinde » noon, heewi yerondireede tan ko e ngolɗoo konngol « ɗum wontii feggere boolel. Seŋaa, ronkaa yoo seŋto ». Nde tawnoo aadee timmaani, heewii ko o haali ɗii konngi, sabu makko heewde ko o waɗi tawa o ardinaani hakkille. O tawa feewaani, o yiɗa firtude tawa firtotaako. Ko pulaar heewi wiyde « taƴii fiɓotaako ». Aduna noon, waɗi ko wutteeji. Ene wela hannde, metta letta janngo, walla ko luulndii ɗum. ɗum fof e wayde noon, humpitooji kollirii «welirtaa no mettirtaa, kono kadi mettirtaa no welirtaa». Mettere noon ɓuraani yiyde hakke mum walla hakke aadee tan ene yaɓɓee, tawa alaa ko waawi heen.
Ngam siftinde, mbiyen, hakhe aadee ene firdee « denndaangal ko aadee oo foti heɓde, wonde e dañde, tawa so ɗum laatiima ene addana mo wuurde nguurndam moƴƴam, ngonduɗam e ndimaagu ». Waɗde firti ko kala kaɗɗo aadee hakke mum, haɗii ɗum wuurde nguurndam ɗam haandi ɗam. Ciftoren kadi, hawraande adunayankoore siifanoonde 1948 ndee hollirii « Mo woni fof, ko e hakkeeji mum jibidintee, ko heen maaydata. Te hakkeeji mbayi ko no kine gaccungol nii. Ko ɗi jokkondirɗi, timmitinondirooji ». Firti ko kala heen hakke mo neɗɗo oo haɗaa, ene jogoo baɗte e hakkeeji keddiiɗi ɗii. Njerondirten ɗum tan ko e ko mbiyaten « baalel Manna ».
Ndeen hawraande Winndereyankoore hollirii kadi « alaa jogiiɗo hattan haɗde neɗɗo hakke mum, ɗoon ɗo ñaawooɓe njenanaaka o luulndiima kuule ». Hay sinno wonko o tuumaa ne, alaa e sago ñaawirdu jooɗo, ñaawa mo ñaawoore rewnde laawol. So en ngetiima waɗde doggol hakkeeji, heƴdataa e ndee winndannde. Kono ene anndaa kam, ko «wuurde» woni mawngal hakkeeji. Sabu mo wuuraani miijantaake goɗɗum, ko wonaa « yoo Alla yurmo mo yaafoo mo ». Waɗde kay, en paamii, yaɓɓude hakke neɗɗo, ɓuraani warde ɗum bonde.
Siftintee noon ko mo anndanoo. Waɗde ciftinen. Waɗii sahaa e duuɓi ɓennuɗi, hakkeeji njaɓɓaama no feewi e nder ndii ndenndaani Lislaamiyankoori. Sabu waɗii waraaɓe. Gila ndeen, daraniiɓe yooltude hakkeeji aadee nana ngulla «yoo goonga feeññine. Tawde baraaɗo ene anndaa, yoo barɗo annde, rewnee e laawol».
Ko ɗoo noon woni « Inta aanniinde ». Daraniiɓe yooltude hakeeji mbiyi ko « yoo ñaawoore waɗ ». Won e waranaaɓe, kanum en « miijii, walla miijnaa ko yaafaade, mbele haala kaa ubbee ». So goonga noon, Diine men Lislaam tedduɗo oo ene wasiyii en muñal e yaafaade ko kala ko mbaɗa ɗen, hay sinno yaafnaani. Pulaar kadi won ko haali, wiyi: « so welii maayɗo, welii maayraaɗo, fotaani mettude garɗo duwaade ». Ɗum fof e wayde noon, juulɗo, dewoowo Alla e Nulaaɗo, tuugniiɗo e deftere Ɓuraana teddunde ndee, ene foti yiɗde goonga, ene foti haalde goonga e gollirde goonga. Waɗde ɓe o wuurdi ɓee, o foti haaldude e mumen ko goonga. Nde tawnoo « fenaande ene roƴa, goonga hirnda heɓtoo ɗum haa daɗtoo ».
E oo yeru dokkaaɗo noon, goonga kaa ene waawi tabitineede e fannuuji ɗiɗi ɓurɗi teeŋtude:
• Heen fannu, ko looyndo waɗetee. Warɓe nganndee, ñaawee. Kuule, e dow mumen, pawee.
• Fannu goɗɗo oo, ko waɗeede hono no Ruwanndaanaaɓe mbaɗnoo nii.
E ndiin leydi wonndi finnaange Afrik, warngooji muusɗi mbaɗaama toon. Ngam lawƴude ɓerɗe haa guutondiral iwa e artirde hakkillaaji haa kulondiral natta, laami nguu yuɓɓini ko pottite hakkunde tuumanooɓe bonannde e tuumnooɓe ɗumen. Nii woni, «tuumaaɓe e tuumɓe fof njooɗoo, kuccondira. Tuumaaɗo jaɓa waɗii ko tuumaa koo, yaafnoo. Tuumɗo yaafoo».
Naamnal ene ara ɗoo. Hannde, e nder ndii leydi mbiyateendu Muritani, ɗo laatii saɓɓittooɓe gila ko ɓuri hannde duuɓi cappanɗe tati sabu ronkude anndude to aññeere jinnaaɗo walla joom galle mum woni saka juuroyoo, So KAARI huccitii e MAANI wiyi ɗum « ko miin waɗnoo baabooy maa yarga, tiiɗno yaafo mi ». Mbele maa MAANI jaɓ yaafaade KAARI ? ɗoo ko naamnal.
Peeleelo ene waawi wiyde « Ene waawi o yaafoo, sabu yaafo, ko miin tooñ maa, ene heewi warde ɓanndu tooñaaɗo guutaninooɗo tooñɗo ɗum oo. Ene waawi noon, waasa yejjiteede, hay so ene wonta njurum e nimsa, walla nii yano ». E ndii mbadi, to Leydi Ruwanndaa too, ko yooɗi ruttii kadi yurminii waɗii toon. Nde tuumaaɓe e tuumɓe fof njooɗodii, suka gorko gooto hucciti e suka debbo wiyi « oo suka debbo, ko miin taƴnoo sammeere junngo mum. Mboɗo ɗaɓɓi nde o yaafotoo mi ». Nde oon wiyi yaafiima, o ɓeydi heen « ndokkee kam mi resa mo, mi toppitoroo mo no omo yejjitira mette pawnoo mi e makko ɗee ». Ko nii ngal dewgal ne humiraa.
Sikke alaa, eɗen nana annduɓe e mawɓe ene kaala ko nafata. Eɓe mbiya « so hakkille waawii ɓernde, alaa ko terɗe ndonki gollude. Kono nde tawnoo ko ɓernde woni hoɗorde seyɗaane, o weeɓaani ɗoon egginde ». Ko ɗum waɗi, hay so hakkille jaɓii yaafaade, ɓernde saloo haa mema leydi. Kono tan alaa ko Alla ronki. En mballiniima mo, nde o rokkata en waɗde ko ɓuri moƴƴude e men koo.
Malal Sammba GISE
