Mawɗo gooto meeɗii wiyde, « moƴƴinde njoorto ko e dewal Alla jeyaa ». Ngol konngol ene waawi dallinireede ɗo Pulaar wiynoo « soodde wutte ɓoornoo, sooda goɗɗo moofta, ko ɗaminaade moƴƴere Alla» sabu hakkunde fewjude e tabitinde, huunde fof ene heƴi ɗoon. Waɗde kay, won konngi kaalaten, eɗen mbaawi wiyde ngonaa goonga. Yeru: « Fulɓe ndonkaama yo ndentu ». Eɗen keewi nande ɗum. Walla mbiyen : « hay so fulɓe ndentii ne duumotaako ». Won nii, ɓe mbiyat-mi bonɓe njoortooji kadi, yahooɓe haa mbiya « fulɓe ndentataa tan ». Woɗɓe kadi ene keewi wiyde, « Dente men fof, keew-ɗen ko ƴeftirde ɗumen CAS, njoƴƴiniren NDEŊ ».
Sikka alaa, ko konngi keewɗi artude e jeewte men. Kono alaa e haalooɓe ɗi ɓee meeɗɗo addude daliilu deeƴoowo he hakkille. Nde tawnoo nii kadi eɗen njaawi jebbilaade e tuumde jananinkooɓe, won wiyooɓe « fulɓe ko liggaaɓe mbele woto ndentu ». Yoo Alla daɗndu en e ɗii miijooji, daɗnda heen kala leñol daraningol waɗde ko moƴƴi. Sikke alaa, ene anndaa, hay so aadee kam timmataa, ko wonataa kam alaa, so tawii pellital ardiima, nuunɗal e nanondiral cawndiima.
Caggal noon nde kiñ-mi konngi nanat-mi, ngetii-mi faamde no ɗi kaldetee nii e no haalooɓe ɓee miijortoo nii, taw-mi, fulɓe ndonkaani rentude, tee calaaki ɗum. Ngam dallinde ɗuum, ngartat-mi ko e kelme ɗiɗi « mi » e « en ». Mi teskiima, heewɓe, so ene kaala, nattii huutoraade « mi », haa e dow hoyre am. So mi rokkii yeru, won kabratnooɗo jahgol mum nootoyaade ɗo bismanoo yoo ar yuɓɓina yeewtere, o wiyaani « mboɗo yiɗnoo anndinde on ko miin toɗɗaa ngam yeewtude yeewtere ndee », o wiyi ko « eɗen njiɗnoo habrude banndiraaɓe, wonde ko enen toɗɗaa yo en njuɓɓin yeewtere ndee ». Mi wonaa karallo to bannge celluka, kono mi yiyii, e haala makko, wayi ko no kanko e ɓe o haalanta ɓee fof mbismaa nii. Sabu o waɗtii ɓe heen, nde o salii wiyde « mbiɗo », o wiyi « eɗen ».
Ngadii-mi nande ene huutoroo ngoo lelngo haala ko Tijjaani Aan (Yoo yurmeende Alla won e mum). Waɗti noon, mo nan-mi ene wiya noon fof, mi sikka ko kanko ñeemtinta. Sabu teskaade, Tijjaani ko joom ɓayre, mo heewɓe njiɗata innitoraade, ñeemtinde e nannditineede. (ko ɓeen ngoni heppuɓe naneede, ɓe nganndaa ɓayre fawaaki e golle, ko Alla rokkata. Ene anndaa kay, won golliiɓe nanaaka. Kono kadi won nanaaɓe tawi hay dara ngollaaki. Ko hakkunde lañe wonnoo. Maa en ngartu e ndee lowre ko fayi arde, so Joomiraaɗo hoddirii. Njahratnoo-mi ko hakkunde « miin » e « enen ». Hakkunde « mbiɗo » e « eɗen ». Caggal nde miijtii-mi, miin fof e waasde huɓindaade ganndal fittiyaagal, taw-mi, waɗi fulɓe huutoraade « enen », ko hay gooto e maɓɓe yiɗaa yahde ɗo wondaani e banndum en.
Ɗum anndini mi tan, ndeke, en calaaki rentude, tawde gooto fof duumii ko e fooɗtude banndum. Yanti heen, kala ɗo yimɓe rennduɓe wuro koɗdi e nokku gooto, miijotoo ko waɗde fedde. Kala ɗo nannduɓe ngoƴaaji njiyondiri, sago mumen ko waɗde fedde. Kala ɗo fulɓe jogiiɓe caɗeele potti, miijotoo safrirde ɗeen caɗeele ko rentude mbaɗa fedde. Hay e dente watsApp, waɗti ko yeewtidɓe hakke lewru fof miijotoo ko waɗtude ɗum fedde. Waɗde kay, so neɗɗo wiyii « fulɓe ndentataa ». Ma a taw haali tan ko ko weli ɗum. Fulɓe kay ene njiɗi rentude, te ene mbaawi rentude. Firtaani noon, caɗeele ngalaa. So mi ruttiima e miijo ngoo, luɓotoo-mi ko konngol nannoo-mi e jimol sukaaɓe Catal El Mina ngal Fedde Ɓamtaare Pulaar. He jimol hee, ɓe mbiyi, so en mbaɗii pelle « won heen, so ngardaaki tan, mbiyata ko yoo bon…». Waɗde kay, caɗeele men, wonaa en njiɗaa dente, wonaa en mbaawaa rentude, wonaa en nganndaa no dental yiilirtee, wonaa en nganndaa nafoore dental e cafrugol caɗeele kuuɓtidinɗe e keeriiɗe.
Caɗeele men ko « NGARDIIGU ». Bayɗo no am fof, wiyata ko so tawii wonii e fedde, « so ardaaki ne, kala ko haali yo waɗe, kala ko yiɗi yo golle, kala no yiɗiri yo waɗire, kala kadi mo jaɓaani miijo mum, walla kala lojoowo konngol mum, yoo yaltine. Sabu mum jooɗtoraade kala mo jaɓaani miijo mum ko gaño ». Yeruuji mum ene keewi. Tawde ko ɗoo e Muritani ngon-ɗen, nduttinen miijooji cagal, maa en taw, won pelle walla dente cosanooɗe ɗoo, puɗɗii gollaade, yaakaare mawnde waɗaa e mumen, tinaaka maataaka tan haa ƴiiwoonde majatnoonde boobo loongel feccii, wonti ƴiiwolon tokoson, kon ngalaa ndiyam. Heddii gootel fof ene majira bannge, ene digoroo bannge. Nde hiiñaa, tawaa, alaa ko saabii ɗum, so wonaa ndeke ko kalhali mbiynoo ene njarnidee e tufnde wootere, e sahaa gooto. Won wiyooɓe, kalhahali jarnidaaɗi e mbalka ngoota. Ene waawi ngarten e winndande dabiyaagal, mbele ngannden, walla ciftoren : « neɗɗo ene waawi ligganaade fedde, feeña heen, mantee heen, yontee heen, yiɗee heen, darja heen, tawa ardaaki ɗum ».
Eɗen nganndi kay, leñol wumaani, faaɗaani. Kala golliiɗo, engol yiya hay so joom mum holliraani. Engol nana hay so joom mum haalaani. Wune ko Alla rokkata, tee o rokkataa mo haandaani heen. Ko ɗum waɗi, diwde ene denkoo ndee, wullude ene luuka ndee, fiytaade becce, nodditoraade ko wonaani, fof ko tampinde hoyre mum tan. Aamadu Sammba Demmbele wiy « huunde kala, ko maa yonta waɗa. Ko waɗi kala maa ɓennu yahaa. Maa jibinii neema e manooje, walla jibina nimsa e pelooje, so ɗum alaa, kala ko Alla haaji ». Ndowirten ko duwaawu « Yoo Alla waɗan en ko ene mbaawaa waɗande koye men. Yoo Joomiraaɗo daɗndu en e mawu-mawu, koongu e jarabi ɓayre ».
Malal Sammba GISE
