Won ko ƴeeŋataa, hiiɗɗataa, waɗde e kala sahaa, ko ko soccortee. Mi tawii miijiyankooɓe ɗiɗo ene njeewta ko fayti e dawrugol e pinal. Jeddondiral ngal yowitinoo ko e holi ko seerndi kelme ɗiɗi ɗee (Pinal e Dawrugol) ? Addunoo ɗum noon, ko heen gooto wiyde « tato potaani waɗde dawrugol : Neɗɗo pinal e Ganndo kanum e galo ». Daliiu makko ko nii o facciriri ɗum :
« Ganndo oo, luulndiiɗo e gonduɗo e laamu fof ene ndañi e mum haaju. Neɗɗo Pinal oo, so tawii naatii e luulndo, laamu ene waawi huutoraade ɗum ngam yoolde pinal leñol joomum jeyaa ngol. Galo oo, miskineeɓe e yiilotooɓe liggeyaaji fof ene katojini e mum. Kono so waɗtii waɗde dawrugol, geɗe ɗiɗi ene mbaawi heɓtaade ɗum :
- • So tawii o wondi ko e laamu, gonɗo e luulndo alaa e makko geɗal.
- • So tawii o wondi ko e luulndo, laamu ene waawi haɗde mo gollaade. Waɗde golle makko ene mbaawi aayaade ».
Haala kaa ɗeɓi ñaaɗde noon, ko nde oya wiyi mo : « mate a anndaa, dawrugol e pinal ko gootum »? Sikke alaa noon, jeddi keewi jibinde ko cooru-maa-mi coortu-maa-mi. Ɗuum ne heewi waɗtinde ko e duko. Waɗde ɓoorondiral comci jommbaani. Nde tawnoo ceerno am wiyiino mi « woto haɓete, hare ne kay, woto tawete », mi mooyti tan no gujjo kulɗo yiyteede, njah-mi, sabu hulde taweede woto womre filtude. Hakkille am rokki mi noon yahde mi wiɗtoya, holi ko seerndi Pinal e Dawrugol walla holi jokkondiral gonngal hakkunde ɗee kelme ɗiɗi ? Ɗuum noon, ko mbele ko wayi no ɗii jeddi mbaasa heɓtaade mi. Ɓe kawru-mi naamnii mi ɓee, gooto fof ene jogii no ene firda kelme ɗee. To bannge dawrugol, mi heɓii heen firooji tati :
- • Woodi wiyɓe « Dawrugol ko peeje pawiiɗe e golle juɓɓinaaɗe ngam ɓamtaare renndo (woni dental yimɓe), kañum e jokkondire mum nder-ndere e boowaliije ».
- • Woɗɓe mbiyi : « Dawrugol, ko denndaangal peeje ƴeftaaɗe e nanondiral ngam ɗowde e yiilde golle dental. Tawi ngaal dental ene waawi wonde fedde, ene wona kadi wuro, falnde, diiwaan walla leydi ».
- • Woodi kadi firdan ɓe mi dawrugol e mbaydi ngoɗndi. Ɓeen mbiyi ko: « dawrugol ko karallaagal ɗowngo laamu. Walla peeje ƴeftaaɗe ngam ɗowde kala gollal. So ngal faggudu, so gollal jowitiingal e pinal, so ko fayti e taariinde, ekn ».
Kamɓe fof noon e seertude firooji, eɓe kawri kam e miijo : « Fayndaare dawrugol ko yuɓɓinde ɗowngo golle dental, mbele kala jeyaaɗo e maggal ene waawa heen yiytaade hoyre mum ».
Ellee noon ko ɗo firo pinal ɗoo ɓur-mi dañde caɗeele. Nde tawnoo, pinal wonaa huunde memortoonde junngo, saka mi annda so yaaf, so tiiɗ, so ɗaat walla ñaaɗ. Wonaa kadi ko yiyortoo yitere saka mi annda goobu mum. Wonaa ko waawi metteede saka mi annda dakamme mum. Mi waawaa uurnaade ɗum kadi saka mi annda balngol ngol. Ko noon ne kadi, haalataa saka mi heɓtina dille walla sawtawol mum.
Kono kay, sikke alaa, pinal aadee ene heɓtiniree ngonka mum, haala mum, fakko walla jikkuuji mum. Ko ɗum waɗi annduɓe ɓee mbiyi: « Pinal ko denndaangal aadaaji, donaaɗi, goowaaɗi, deɓirooji (roni ronna), keɓtinirteeɗi koɗki, taariindi e sato kañum e renndooji koɗdaaɗi ». Ɓe ɓeydi heen « Pinal wayi tan ko no neɗɗo nii. Eno moƴƴa, ene bona ». Pinal moƴƴal ngal ene newna jaŋde wallita e kuɓindagol gannde. Waɗde e ngal wallita e ɓamtaare. Ko ngaal pinal yerondirtee e lekki ngubiiki. Sabu ɗaɗi ko ñiɓiiɗi e nder leydi, kono cate ko jaɓɓotooɗe ko ummii boowal.
Ɓe kolliti noon, ene waɗi ko wiyatee « Pinal dawrugol e ko wiyatee Dawrugol Pinal ». Pinal dawrugol ene addana neɗɗo baɗoowo dawrugol oo anndude, walla siftorde holi kañum, ngam waawa sakkude peeje ballooje ɗum e heɓde ko yiɗi koo tawa yaltaani pinal mum luulndaaki miijooji e aadaaji renndo mum.
Dawrugol Pinal noon, kañum, ko denndaangal peeje, miijooji e baɗe deewneteeɗe e dawrugol tawa fayndaare mumen ko ƴellitde walla warde pinal, ko ngal waawi wonde fof. Jokkondiral hakkunde dawrugol e pinal ene yiyee e no ngardiigu walla golle laamu ɗowirtee. Teskaama noon, leydi fof jogii ko renndooji mum. Won ɗo ɗiin renndooji kawritta e pinal gootal, kono haɗataa kadi renndo fof ene jogii pinal mum keeringal. Ɓe kolliti mi kadi, kelme ɗiɗi ɗee ene ceerndiree payndaale daraniiɓe ɗum en :
- • Daraniiɓe dawrugol ɓee, gooto fof yiilotoo ko laamaade e no laamortoo ;
- • Daraniiɓe pinal ɓee, gooto fof yiilotoo ko yo ngal mum hoono e dow pine keddiiɗe ɗee.
Tawde noon eɗen nana miijiyankooɓe e haaliyankooɓe men ene mbiya « ko ɗemngal woni daabaa pinal », ko ɗum waɗi mo woni fof daraade yo daabaa mum daɗ daabaaji keddiiɗi ɗii. « Woni yo ɗemngal mum ɓur haaleede e liggoreede ko nafata ». Teskaama noon, ko ɗemngal heewi haɓanaade hoyre mum, jeyɓe ngal ɓee mballitira golle mumen, ngonka mumen e baɗe mumen. Waɗde kaalen ngal men. Njanngen ngal, njanngiren ngal. Ɗuum noon gasata ko maa ngal waɗa loowdi moƴƴiri, mbelndi, ndakmundi, nafoori, mbaawndi wuurnude e humtireede haajuuji. Waɗde alaa e sago annduɓe fannuuji janngaaɗi e ɗemɗe goɗɗe ɓee mbiɗta, pula, njanngina min, minen ɓe njanngaano ɓee, ɓe kolla min kadi laabi, ɓe ɗowa min, haa min mbaawa tabitinde. Yo Alla wallitir cellal, kisal, nanondiral e kawral.
Malal Sammba GISE
