Duwaawu e Eeraango fayde e Leñol

0
2110

 

E deftere men nde mbinnduɗon e Nguurndam Tijjaani Aan, caggal sankaare mum, en keɓiino wiyde heen wonde ko e ndeen maayde gonɗi Leñol ngol fof ngardata. En cifinooma heen jaale mawɗe jahrunooɗe leñol ngol e darnde nde gootal heen fof darinoo e sahaa mum. Kono ndeke won bette mawɗe goɗɗe keddinoo, ngaraani:

Cankagol Yero Dooro Jallo, ñalnde alet, 5 lewru mbooy( mars) 2006, nattugol Mustafa Booli Kan lollirɗo Saydu Kan, ñalnde alkamisa 28 lewru siilto hitaande 2006 e birnagol Doktoor Umaar Kan e hitaande 2008.

Hannde ne, alkamisa 11 lewru korse (juin) hitaande 2009, ko Baaba Leñol, ko baaba mum Leñol fof hono Mammadu Sammba Joop lollirɗo Murtuɗo ruttanaa. Murtuɗo, sagata baɗɗo nguurndam mum fof e Leñol, yarlitanii Ɗemngal e Pinal e ko aldaa lohre e ngowaari. Murtuɗo mo, Leñol ɓurani ɓesngu, mo Ɗemngal foolani galle, mo Pinal ardanii golle, laatiiɗo lewru hakkunde koode ngenndiyankooje, ko ɓeto ngo Timmuɗo timmini, waɗaani Murtuɗo ɓurtuɗo. Murtuɗo, mo innde mum noddi ndimaagu leñol, ƴiiƴam mum yarni lekki ngootaagu leñol, mo warñeende mum laatii fittaandu ɓamtaare leñol artanaama hannde ngam tawtoyde Yero Dooro Jallo, Mustafa Booli lollirɗo Saydu Kan e Doktoor Umaar Kan, ɓeen e adinooɓe ɗumen, waɗnooɓe ñaam-golluuje tiiɗɗe, cuɗaari daartol Leñol, wayɓe no Teen Yuusuf Gey, gittanooɗo e men ñalnde aljumaa 2 lewru siilto 1988, Elimaan Puri Tabsiiru Jiggo, ñalnde 28 siilto 1988, Teen Aamadu Maalik Gay e hitaande 1989, Doktoor Umaar Bah, ñalnde 12 lewru colte( féɓrier) hitaande 1998, Kodda Elimaan Sammbooru Barka lollirɗo Tijjaani Aan, ñalnde aset 14 lewru seeɗto( aɓril) hitaande 2001, Aamadu Muktaar Ndonngo e Seek Faadel, ekn.

Ooɗoo kikiiɗe alkamisa mo Murtuɗo hirndi e Nuwaasot ena yahdi e duusooɓe, duusooɓe suniiɓe, ɓe fittaali owɗi, ɓerɗe mettuɗe, waaltoyi ko Mbaañ Cile e leydi Hammadi. Yiɗɓe, sehilaaɓe e renndanooɓe nguurndam ena nduusa giɗo mo njawaani, njawaaki, Mbaañ ena teeɗanoo ɓiɗɗo mo hersiraani, ɓesngu Sammba Budel ena woya afo mo dullaani. Goranam, Jasak naattaani wuro saka nannga mbeddaaji, feccita dingire, ñaaƴa e ngoowaandi. Jasak Dewo Takkonaaɓe geddi Mbaañ Hebbiya, geddi Mbaañ Siñtu, geddi Mbaañ Poongel, waali e poongel Gadeeji Dewo Kundo ena ndaara Mbayaar mo Yero Pennda, rewo Torja e barkeeje.

Alla waɗataa ko haani, waɗata ko ko haaji. Ko o haaji fof kadi ko ɗum tan laatotoo. Gawlo miskineeɓe wontii hannde miskiino. Bammbaaɗo waayeeɓe e roofolɓe, jahdigel majjuɓe e ɗawaaɓe, tinndatnooɗo, tintinatnooɗo, ciftinatnooɗo, coftinatnooɗo, baajotonooɗo hannde muumɗii. Yo Alla ɓuuɓnu yiƴe makko.

Duwaaw feewde e banndiraaɓe

Ko adii fof, eɗen nelda duwaaw feewde e leñol ngol e kuuɓal e denndaangal yiɗɓe Pinal maggol. Nde tawnoo nde Murtuɗo wuuri nde, wuurannoo ko leñol ngol fof, maayde mum laatiima baasal mawngal wonande leñol ngol. Eɗen njetta ngol noon njettoor keeriiɗo, njettoor bayniiɗo fittaandu sabu ngol yoɓii darnde Mammadu Sammba Joop haa timmi. Ngol waɗani mo ko ngol waɗannoo Elimaan Gamaaji, Yero Dooro Jallo e Mustafa Booli mo Teekaan, so duusde mo haa o yettoo hoɗorde makko sakkitere. Yo Alla lomto, lomtinana ngol ko hawrani ɓerɗe e hakkillaaji.

Eɗen ndennda sunaare e denndaangal wuro Mbaañ, teeŋti noon e ɓesngu Jasak Sammba Budel Joop e kuuɓal. Ko noon ne kadi njettinirten duwaaw e njettoor feewde e Muusaa Mammadu Jallo e ɓesngu mum to Tokomaaji sabu darnde tiiɗnde nde o darii e sara Murtuɗo. Eɗen mbiya ɓe yo Alla lomto, heedana en e ndeen yolnde. Eɗen nelda duwaaw feewde e denndaangal ngenndiyankooɓe yimiyankooɓe, haaliyankooɓe wiɗtiyankooɓe wuurnuɓe ɗemɗe, ɓamtuɓe Pine, ɗo ɓe mbaawi wonde fof e nder jookli nay winndere nde.

Eɗen nduwanoo denndaangal Pelle e Dente ndimaagu ɗo ngoni e nder jookli winndere nde,

– Fedde Ɓamtaare Pulaar Muritani

– ARP/Tabital Pulaagu mo Senegaal

– Fedde Tabital Pulaagu Muritani

– Fedde Pulaar Speaking to Dowlaaji Dentuɗi Amerik

– Fedde yoolti Leñol to Dowlaaji Dentuɗi Amerik

– e denndaangal pelle pine e magooji gonɗe hakkunde Senegaal e Muritani

 

Eeraango

Ɓamtaten ɗo ko eeraango ngo mbaɗno ɗen ñalnde 6 e 7 lewru morso hitaande 2001 e ñalɗi pinal Tijjaani Aan, baɗnooɗi to Ndakaaru e Dingiral Aamadu Bari. Ko ngoon eeraango kadi ɓamtuno-ɗen e maayde Yero Dooro Jallo.

Eeraango Feewde e Leñol

Banndiraaɓe, ko adii fof ko duwanaade on. Maayde Murtuɗo Joop ko baasal mawngal, ko ustaare mawnde wonande leñol ngol. Nde tawnoo hono Baaba Leñol en keewaani etee kadi mbeeɓaani, en cuniima, en ngoyii haa saɗti. Kono paamen noon aduna o dartaaki ɗo tan e ndeeɗoo maayde, ko ko jokkata. Ɗum firti ko leñol ngol ena hatojina e sagataaɓe yarlitiiɓe. E ngol sokla ngenndiyankooɓe saasɓe e kala sahaa e kala nokku. Haade noon ngenndiyankaagal ko huunde tiiɗnde, nde weeɓaani, etee wonaa mo woni kala rokketee ɗum, so en ndañii ngenndiyanke, tiiɗno ɗen e mum gila e nguurndam mum. Woto ɗalen haa maayde jola, heddoo eɗen ngoya mo, eɗen cunoo e maayde makko, eɗen kolla wonde eɗen njiɗnoo mo walla eɗen njotondirnoo e makko jotondiral tiiɗngal.

Enen ne hannde, foti wonde woondu men e Mammadu Sammba Joop lollirɗo Murtuɗo ko daranaade ko o daraninoo ko. Woondu men e makko, ko haɗde miijo makko maayde. Woondu men e makko ko salaade anniyaaji ɗi o joginoo ɗi mbaasa joofde. Yo Alla yurmo mo, yaafoo mo, kanko e denndaangal maayɓe juulɓe.

Hannde o faayre ena foti mawnude e jaalɗaade e nder fittaandu kala ngenndiyanke laaɓɗo. Fulɓe ena mbiyatnoo: Subaka fof baa maayii, beya ne kadi maayii, moƴƴaani e geddu beyi.

Enen ne sahaa fof woyde en jaalal, moƴƴaani e leñol ngol. So tawii kadi maamaaje janooje ɗe fof, alaa coɓoƴƴi guurɗi lomtotoo ɗe, jeereende bonnde jommbaani. Jeereende ne no wayi fof bonde e ladde, ɓuri bonde ko e leñol. So leñol ena waasa sagataaɓe mum yarlitiiɓe, so leñol ena waasa annduɓe mum sirŋiniiɓe, so leñol ena waasa alɗuɓe mum wakkiliiɓe, wontata ko leñol jowittongol, kuutortengol ɗo leƴƴi goɗɗi.

Gelongal Fuuta lollirɗo

Njaay Saydu Aamadu