Mbele eɗen nganndi ko njiɗ-ɗen? Walla tawa ko won e men ɓe nganndaa ko njiɗi. So mi wiyii enen noon, ko enen wiyooɓe mbiy mi, wiy mi e wiymaa mi. Haa teeŋti e enen jeyaaɓe e leydi Mauritani. Mboɗo anndi, ngal naamnal ene addana ɓe paamaani ɓee wiyde «mbaar kaalɗo kaa haala oo kam ene selli». Omo wiyi keŋ. Pulaar ene wiya, «addi haalde ko haalataano ko nande ko nanataano, yiyde ko yiyataano, walla tinde ko sikkaano, ko ɗaminanooki». Ɓeen, ɗeɓi wayde ko no haalooɓe tan cikka ko goonga, nduttoo njedditoo koye mumen. Ɗo njooɗii fof ko ena piytoo becce, «ko en fulɓe rimɓe, fullaaɓe lamɗam haa safi tawi ɓurtaani. Walla ko en yiɗɓe koye mumen». So ɗuum alaa, ɗo ɓe njooɗii fof, eɓena ñiŋa, eɓena ceyfita, eɓena mbiya ɗemngal maɓɓe yaɓɓaama, haɗaama janngeede, rokkaaka hakke mum haa timmi.
Duuɓi cappanɗe jeegom e goo, hannde ko Muritani heɓi hoyre mum. Duuɓi cappanɗe jeegom ko eɗen nduka ɗemɗe men njaɓɓaama. Jaambareeɓe, suusɓe, ƴoƴɓe fellitɓe ndarii cosi alkule Pulaar, laawɗini ɗumen. E ballondiral ardiiɓe ɗemngal Sooninke e ngal Wolof, ɓe cosni laamu duɗal ɗemɗe ngenndiiji. Wiɗtooji mbaɗaa. Annduɓe puli gannde. Winndiyankooɓe mballifii defte. Wiɗtooji ene njokki ndartaaki, jaambareeɓe kadi ndarii kaaldi e laamu haa jaɓi nattnude jaŋde ɗemɗe Pulaar, Sooninke e Wolof e nder tippudi nehdi e jaŋde. Nde ɓeto waɗaa, ko njeñtudi moƴƴiri dañaa heen.
Tinaaka maataaka tan, haa ngaari ferii faandu nebam. Fedannde fawanooonde dow kaggu haa fuɗɗii ɗaanaade yowtaa rufaa. ƴiiwoonde feŋnoonde saayi toɓaani, heddii eɗen nginna Alla eɗen moɗa.
Kono tan dee, nde tawnoo Alla ko moƴƴo mo sooynataa jikke e golle moƴƴe, gila e ngaan sahnga, golle ndartaaki. Nde tawnoo, annduɓe men e hatanteeɓe men ene paami konngol Pulaar biyngol «en tampii, alaa e hare». Kadi «so tawii aɗa doga a dartaaki tan, meeɗat nde njaggu ɗaa ko ndiddataa koo». Kono ellee, en nganndidaa ko njiɗ ɗen. Wonaa en nganndidaani ko njiɗ ɗen koo fof, alaa, ko won e men, ndeke, njiɗi ko ko luulndii yiɗde keewal men. Walla tawa, ndeke won wonɓe e nder men, kiilnii tan ko nafooje mumen keeriiɗe. Ɗeen ngoni «yoo jeyba heew, mi wuura, keddiiɗo, ɗo yiɗi fof yoo hucci».
So tawii wonaa ɗuum kay, koko Tijjaani Aan heewnoo haalde koo tan « alaa ko fusi hoyre saka noppi ene piya bawɗi ». Gila e gila eɗena ndarii yoo ɗemɗe men njannge, yoo laawɗine, yoo naatne e tippudi nehdi e jaŋde. Jooni laamu noddii ɓiɓɓe leydi fof ngam njeewtida heen, ƴeewa no ɗum tabitinirtee, holi ko waɗi ene wooda hannde yooɓiiɓe daaɗe mumen, ene mbiya woto ɗum laato? Tawi kadi ko ɓiɓɓe mbiy mi, fotnooɓe haɓeede haa wutteeji mumen ceeko, so woodii caliiɗo ɗum.
Ɗum dee ene yurminii, ene haaɓnii, ene aannii, ene metti. Mbele so leñol waayii nii ene jogori ƴellitaade. Ñalnde fof eɗen mbiya « leñol meeɗaani ɓamtaade e ɗemngal jananal », ndaro ɗen e yoo ngal men jannge, laawɗinee, njaɓane ɗen, wooda yaltuɓe e men mbiya njiɗi ko Farayse ? Ko ɗum dee addi naamnal « mbele eɗen nganndi ko njiɗ ɗen ». Yoo Alla rokku en nande e faamde ko nafata en, rokka en noppi nanooji ko moƴƴi ko kaalante ɗen, rokka en terɗe gollooje kala ko ene ɓamta en, rokka en cellal, mbaawka e kattanɗe jettininooje en payndaale men.
Malal Sammba GISE
