Kuraaje ngam laaɓeede ko annabi Yuunus addi caɗeele laana kaa
Ngam ɓe njenanee ko annabi Yuunus wiyi koo fof ko goonga, ɓe mbaɗti ko winndude e kaayitaaji walla e mbaramlefi e oon yonta, ɓe mbeddoo ɗum e nder maayo, ɓe mbiya : “kala mo baramlefol walla kaayit mum yoolii, ko kañum woni coklaaɗo oo”. Ɗum firti ko laana kaa so ronkaama yo ka yah, maa ɓe nganndu wonde jolɓe e laana kaa, won heen bakkodinɗo. So ɓe nganndii oon, ko ɓe werlotooɓe ɗum e ndiyam, ɓe ceerta e bone mum, so geno haajii. Ndeen ɓe puɗɗiima kuraaje ɗee tan, annabi Yuunus ummii darii, o ƴetti tagga makko o fiili ɗum e ɓalndu makko, o dadii haa tiiɗi, o ardii, o yaaɓani bannge e laana kaa omo wondi e heppere mawnde ngam yiɗde weddaade hoore makko e nder ndiyam ɗam. O yiyi bempeƴƴe maayo ngoo ina pinni no feewi, hankadi, kanko annabi Yuunus, o heddii e nder nguumu ngaama e fiyaako makko oo, haa geno neli maleyka kalfinaaɗo geɗe guurooje e maayo, yo duñ liingu nanngam, o anndina ɗum, Miin geno, mi waɗii reedu mum nduu yo won kasoo Yuunus ɓiy Mataa. Maleyka o yahi to liingu nguu, nde o yettii, o wiyi “ummo yah, ko yaaccii to Yuunus keɓto-ɗaa ɗum ko adii nde yanata e ndiyam ɗam. Ndeen liingu nguu nanii ɗuum tan, ngu seeki ndiyam, ngu yaaɓani Yuunus haa ngu ɓadii laana kaa tan, hawri Yuunus kañum ne werliima hoore mum e nder ndiyam, liingu nguu maɓɓi mo, moɗi mo.
Hono Kaaba El-ahbaari wiyi “laatiima Annabi Yuunus wonnoo ko sara bannge laana kaa, nde Yuunus heñii ngam yiɗde werlaade hoore mum e nder ndiyam, liingu nguu ne heñii ngam yiɗde moɗde mo, ndeen liingu nguu moɗii mo, o mo woni e nder niɓɓere reedu mum, geno tedduɗo Oo wiyi liingu nguu, ‘’aan liingu, mi waɗiraani Yuunus e nder reedu maa nduu haa wonan maa nguura, mbaɗir-moo-mi toon ko ngam haa ɗum wonana mo kasoo. Mbiɗo anndin maa kadi, hoto hay huunde ŋaacu nguru ɓalndu makko”. Nguun ɗoon liingu tinaani tan haa liingu ngoɗngu hirɓii ɗum, moɗi ɗum, refit heen, Yuunus ummii darii e koyɗe mum nder reedu liingu nguu, o wiyi “eehey maa Deweteeɗo, a waɗii kam cokaaɗo maa, a waɗii kam e nokku mo nganndu-ɗaa hay gooto meeɗaani sujjude heen, wonaa maleykaaji ɓadtiiɗi ma ɗii, wonaa annabaaɓe nelaaɓe ɓee”. Ndeen o wiyii nii, o waɗtindi ko sujjude e nder fulkuru liingu nguu.” Hono Kaaba Ell-ahbaari wiyi “Nde Annabi Yuunus woni nder reedu liingu nguu ndee, ɗum ɓeydi ko ɗaatnude nguru liingu nguu, haa ɗum haawi denndaangal kullon nguurkon nder ndiyam, e ɗum yooɗi hay Maleykaaji kalfinaaɗi ndiyam e ko wuuri e nder ndiyam, mbaɗti ko arde e liingu nguu Alla e kaawise, haa ɗi mbaɗti nande dille Annabi Yuunus to nder reedu liingu nguu, ɗi naamndii joom majji, ɗi mbiyi “aan joomi amen, ɗee dille ɗe min nanata nder reedu nguuɗoo liingu ko ngoni ?” Geno joom baawɗe Oo lonngini liɗɗi ɗii, o wiyi “ɗee dille ɗe nanaton dee ko maccuɗo am gooto ina wiyee Yuunus woofnoo mi, cok-mi ɗum e nder reedu liingu ngu njiyaton ngu”. Ndeen geno wiyii nii Maleykaaji ɗii tan, kañji fof ɗi cujjani geno toowɗo oo, e konngol geno toowɗo oo, “sinno wonaano kanko o laatinooma omo jeyaa e jaaratnooɓe geno, maa o ñiiɓatno e reedu maggu haa ummital”. Simoore Saafaati, kaawise: 143-144, e konngol geno kadi wiyi : “o noddi e nder niɓɓe deweteeɗo alaa so wonaa aan, miin mbiɗo laatii ko mi tooñɗo, min njaabii wonande mo, min ndaɗndi mo ummaade e niɓɓe, ko hono nii min ndaɗndirta goongɗinɓe”. Simmore Annabaaɓe, kaawise: 87—88. Eɗen pira, o noddi e nder niɓɓe, holi nodduɗo ? Noddi ko Annabi Yuunus e nder niɓɓere ndiyam, niɓɓere nder reedu liingu. Nguun liingu moɗnoongu Annabi Yuunus wiyetee ko Nuun, caggal ɗuum yimɓe mbaɗti noddirde Annabi Yuunus Jom Nuun.
Kaaba El-abaari wiyi : “caggal nde Annabi Yuunus noddi joom mum ndee, omo woni nder reedu liingu, o yaafnii joom makko, Geno jom baawɗe oo yamiri liingu nguu yo tuutoy Yuunus to ngu ƴettunoo ɗum too, e oon waktu nde ngu ƴettunoo mo ndee. Liingu nguu fokkiti fayi to ngu ƴettunoo Annabi Yuunus too. Ndeen ngu ɓadiima nokku oo, Jibiriil, (MJK) ari haa yettii hunuko liingu nguu, wiyi “yo jam e kisal ngon e maa aan Yuunus, ko joomiraaɗo tedduɗo ina janngin maa ndeeɗoo helmere kisal, aan liingu yaltin Yuunus e dow sakkitoore geno.” Ko ndeen liingu nguu looƴii Yuunus yaltini ɗum no cofel yaltirta e ɓoccoonde nii, o ari ko o ɓolo, hay huunde alaa ko gaañii e makko.
Hono Saabi e Mujaahid mbiyi : “Annabi Yuunus ñiiɓi e nder reedu liingu nguu ko balɗe capanɗe nay. Hono kaaba El-ahbaari wiyi : “nde Yuunus yalti maayo nde geno hokki ɗum, o arii ko o kolɗo, Geno fuɗni sara makko lekki, ki mawni law, ki ɓesni law ɓesnooje ɗe njiydaa ciirol, ko heen o ñaamata. Geno toowɗo oo kadi hokki mo lella keewba kosam, ko e mabba o muynata subaka kala haa o haara”. Kaaba El-ahbaari wiyi : “waɗii dumunna gooto Yuunus ina jooɗinoo tan, haa o ɗaanii les lekki kii. Nde o fini o lemii baŋ-yoo-baŋ o yiyaani lekki kii, o yiyaani lella baa, sewnde ina wonnoo ɗoon ko heen o yaratnoo, o yiyaani sewnde ndee. Ɗum nanngi mo kaawise, o fuɗɗii sunaade. O ummii o darii, o sooynii, hay huunde o yiyaani, haa geno lonngini mo wiyi mo : “aan Yuunus hoto suno, ummo yah to koreeji Neenowi, kamɓe fof jooni ɓe ngoongɗinii kam ; fay to maɓɓe, ko ɗum woni ɓural. So tawii a ruttiima toon, njamiraa ko moƴƴi kaɗaa ko boni.” Ko ɗoo Annabi Yuunus dañi hoolaare mawnde, o ummii o fayi to Ninonawaa omo yahatnoo tan, haa o hawri e gaynaako ina jogii ndammiri, o wiyi ɗum: “aɗa jogii kosam ko ina yaree ?” Gaynaako wiyi : “wallaahi”. O wiyi : “tiiɗno wallu am heen.” gaynaako oo wiyi mo, “sago ko sago maa”. Gaynaako ɓirani mo kosam addani mo, o yari haa reedu makko heewi, o jooɗii sara gaynaako omo yeewta. Yuunus wiyi mo “gaynaako, aan kam to ummi-ɗaa ?” Gaynaako wiyi : “ummii-mi ko to Neenawaa”. O wiyi : “hol fiyaaku maɓɓe jooni ?” O wiyi e ɓeen ɗoon eɓe ndewa geno, eɓe njamira ko moƴƴi eɓe kaɗa ko boni. Annabi Yuunus weltii heen sanne, wiyi mo : “aɗa yiɗi dañde toon to koɗ-ɗaa ?” Gaynaako wiyi : “eey”. O wiyi “yah to maɓɓe mbeltinaa ɓe hono Annabi maɓɓe Yuunus ɓiy Mataa ina wuuri, nani nokku nanngam.” Gaynaako o wiyi : “so mi wiyii ɓe noon, ɓe pennat am.” Annabi Yuunus wiyi mo : “ƴettu baaɗoo mbeewa e beyi maa ɗii. So a yahii, maa ba seedtono mi wonde ko kaal-ɗaa koo, ko goonga.” Gaynaako waɗi gid, haftii darii, yaaɓani to Niinawa. O yettii wuro ngoo, o fayi to laamɗo too, omo ɗowi mbeewa baa. O ari haa o yettii galle laamɗo leydi ndii, o wiyi reenooɓe ngenndi ɓee omo yiɗi yiyde laamɗo oo ko yaaccii. ɓe mbiyi mo, yo o fad seeɗa. Ɓe kaalani laamɗo oo “won garɗo ɗoo ina ɗowi mbeewa ina yiɗi yiyde ma ko yaaccii”. O yamiri yo ɓe naatnu mo, ɓe naatni mo. O wiyi laamɗo oo, “ko weltaare tan. laamɗo oo wiyi mo: “ko ndeen weltaare woni ?” O Wiyi ɗum “mbiɗo yiɗi anndin ma Annabi Yuunus ɓiy Mataa ina wuuri, ina selli, ina e jam. O woni ko nokku nanngam.” Laamɗo oo waɗi wulaango yo yimɓe ɓee fof ngar, won garɗo ɗoo ina addi fenaande mawnde. Nde wonata hojom, tawi bannge e leydi ndii fof ngarii e maɓɓe, ɓe ngoni e wiyde “oo ko penoowo”. Gaynaako wiyi laamɗo oo : “wiy yimɓe ɓee yo ndeƴƴu, miin mbiɗo jogii seede am”. Laamɗo wiyi mo : “hol seede maa ?” O wiyi “seede am ko baaɗoo mbeewa.” Laamɗo wiyi yimɓe ɓee yo ndeƴƴu, kamɓe fof ɓe ndeƴƴi. Laamɗo oo naamndii mbeewa baa hol ko anndi e ko gaynaako oo haali koo ? Geno haalni mbeewa e kattanɗe mum, wiyi ɓe “ooɗoo gaynaako ko haali koo ina selli, Annabi Yuunus ina wuuri ina e jam, haadi mi ɓiraama, o yarii kosam am. Omona nokku nanngam.” Ndeen mbeewa deƴƴii tan, leydi fof naji najoore mawnde. Ɗoon e ɗoon kamɓe fof ɓe mbaɗi gir, ɓe pokkiti, ɓe payi to Annabi Yuunus. Nde ɓe njettii toon ɓe tawi omo juula, ɓe ndarii haa o silmini, ɓe taarii mo. Heewɓe e maɓɓe ngoni e ƴettude juuɗe mum en, ina mema mo, ina mooma e jeese mum en, caggal ɗuum laamɗo wiyi yo o ummo ɓe njaha to leydi Niinawa, Annabi Yuunus ummii yahdi e maɓɓe, ɓe ngari haa ɓe njettii, Annabi Yuunus ndaari baŋ-yoo-baŋ, o anndii hankadi kamɓe fof ɓe ngoongɗinii Geno ko gooto, Yuunus ko nelaaɗo geno. O jokki ko o waajotonoo ɓe ngam timminde nelal makko e hesɗitinde jebbilaare maɓɓe, o darii omo seerndana ɓe ko dagii e ko harmi.
Ko ɗum waɗi yimɓe ina poti anndude neɗɗo ina waawi jebbilaadee diine tawa waawaa seerndude ko dagii e ko harmi. So tawii neɗɗo baawɗo wonde fof, jebbiliima e diine baawɗo wonde fof o anndaa ko diina o haɗi e ko dagni, ndeen ɗoon njebbilaare hay huunde alaa ko firti.
Caggal ɗumɗoon won ɗo Annabi Yuunus jooɗinoo tan, haa gorko baañoowo gooto ari e makko wiyi mo : “eehey maa Annabi, Miin dee waɗii ñalngu ngootu mbiɗo wertunoo saakitam tan, haa nanngu-mi heen cukalel gorel moƴƴungel ŋari”. Annabi Yuunus wiyi mo : “oon ko ɓiy am, tiiɗno addanan mo”. Oon gawoowo dogi yahi addani mo. Kanko Annabi, o tinaani omo jooɗii laawol ɗiɗmol haa gorko gorko goɗɗo ari e makko wiyi mo : “ee annabi, miin ne dee mi yiyii ko haawnii seeɗa, ngam meeɗii mbiɗo yaha e jeereende tan, haa njiy-mi boy gooto ina dow keeci mum cukalel tokosel. Ɗum haawi mi sanne, etee ko cukalel jooɗngel no feewi”. Annabi Yuunus wiyi “ngeel ko ɓiyam, tiiɗno wallam heen, ngaddaa mo ɗoo”. Oon ne kadi addi ngelɗoon cukalel. Gorko tataɓo kadi ari e makko wiyi mo : “mi yahii mbiɗo ƴeewoya laana am to ŋoral maayo Dijla, ngar-mi tan haa njiy-mi debbo gooto ina jooɗii dow ŋoral, kolɗo, o wiyi mi ko o joolinooɗo, kono geno wallii mo haa o ƴeeŋi, ni woni ƴettu-moo-mi naw-moo-mi to galle am, mbaɗtu-mi e makko comci.” Annabi Yuunus wiyi : “jettooɗe ngoodanii geno, oon ne kadi ko jom suudu am.” O addanaa jom suudu makko. Ko nii Annabi Yuunus (JKM) yiytiri ɓesngu mum kala majjunoongu, renndini ɗum en ɗo gootel. Caggal ɗuum, Annabi Yuunus jooɗtii ɗo Niinawa ɗoo ko dumunna juutɗo ina waajoo ina yamira ko moƴƴi ina haɗa ko boni. Caggal ɗuum, ɓe ummitii ɗoon ɓe payi to nokku ina wiyee Kuufa, ko ɗoon ɓe ngoni haa o maayi ɗoon, o ubbaa ɗoon, e wiyde maɓɓe. Wiyaama kadi o ubbaa ko e sara wuro ina wiyee Saydaa, sara maayo haaɗngo, ɓe mahi ɗo yanaande makko ɗoo jamaa ina juuree gila ndeen haa jooni. Ko Geno noon anndi. Ko ɗoo daartol Annabi Yuunus haaɗi e jubbannde.
Jibril Muusaa joob
Tel : 00222 46 56 51 10 / 22 23 13 19
WhatsApp: 00222 34 46 64 47
