Pulaar ene wiya, « ko mawɓe ngoni alluuje sukaaɓe ». E kaa haala, ene faamee tan wonde sukaaɓe ñeemtinta ko mawɓe. Saabii ɗum noon, ko joorngal anndande keccal, tawi keccal anndaa ko yoorni joorngal. Sikke alaa, ko sukaaɓe ɓadotonoo mawɓe ngam heɗaade tinndi, daari, caki e cifti. Kono kadi geɗe e ngonka gooto fof foti wonde ngam waawa ɓadondirde e koɗdiiɗo mum, e wuurdude e banndum, e jokkondirde e caɗtidiiɗo mum. Ndeen, hay rewo e worgo ceeraano. Koɗdigal ene yooɗnoo haa, so a tawii jeydaaɓe e nokku ene njeewta, nganndirtaa ɓe ngonaa gootum tan ko njiyaa boɗeejo, nganndaa ko capaato, walla wooda kaalɗo keɓtinaa sawtawol Pullo, Sooninke walla Jolfo.
Kono nde yahi haa aduna oo waylii, « mi yiɗaa tinaa, mi yiɗaa pinaa » jaalii. enɗe taƴi, ɓiɓɓe yumma ceerndi kiraaɗe, ɓiɓɓe baaba ceerndi galleeji, hoɗdiiɓe nduŋtondiri damuɗe galleeji. Kono añam-leñaagu fuɗɗii ko nde polotogi naati e men, mo woni fof heddii ene hoomta banndiraaɓe mum, ene fooɗta ɗumen ngam yiilaade weddantooɓe ɗum karte. Ko ɗoon mbaɗtu-ɗen nande konnguɗi bayɗi no « Woppu capaato, wonaa paso ». « Woto gollodo e Sooninke sabu renndotaako jawdi ». « Jolfo alaa sehil ». « Pullo ko janfante ». Tawa noon, so goonga haalaama, ɗii ellaaji ene njiytee e leƴƴi ɗii fof. Waɗde ɗi potaani addande hay heen leñol gootol añde ngola.
Ko haawnii, e ko njiyaten hannde, ko sukaaɓe hoɗdiiɓe nganndaa Capaato, Pullo, Sooninke e Jolfo. Ɓee sukaaɓe ɓe taw-mi ene pijda, nde naamnii-mi ɗumen, taw-mi ko ene nana ɗemɗe kaalateeɗe e leydi ndii fof. Ko kamɓe koɗdi e leegal gootal, njahdata, pijdata. Haa teeŋti e ko ekkalaaji ɗii nguddi koo. Caggal nde ɓe kaalani mi inɗe maɓɓe, Lamin, Bakari, Samba e Moor kolli ko hay so kaɓii sahaaji, ko kañum ene keewi hawridinde koye mumen. Mbiy-mi noon, ko goonga konngol « mawɓe ko alluuji sukaaɓe » ene yaaji, kono e ngol foti ƴeewteede. Sabu ko mawɓe potnoo jokkondirde enɗam, lonngina ɗum sukaaɓe mbele ene ngona gootum, kono ellee ko sukaaɓe ngoni gootum, e sahaa nde mawɓe ceerti.
Won mo naamnii-mi, salii nateede e innde mum feññineede wiyi « Nde min ngoni sukaaɓe ndee, ko nii min mbaydunoo hakkunde amen. Emin mawna tan, gootot fof, so hootii galle mumen, jinnaaɓe ngona e loowde e hakkillaaji mumen ko ene ceerndira Capaato, Pullo, Sooninke e Jolfo. Haa min ceerti kisa, gooto fof woni e wiyde ene reena pinal mum woto wayleede ». Ɗii konngi ngaddanii kam miijaade e naamnaade, « holi ko haɗi sukaaɓe ɓe leƴƴi ɗi njiidaa woppeede njahondira, pijda, njokkondira, ɗemɗe mumen fof kaalda, pine mumen naat-naattondira, mbele ndañen e leydi hee pinal ngal mo woni fof yiytotoo hoyre mum » ? E ngaan sahnga, maa gooto fof heddo e jeyde ko jeyi, kono kadi maa wood ko ndenndu-ɗen, ko waawi laataade gaarawol ñootowol hakkunde leƴƴi men. Mboɗo yenanaa, so ɗum laatiima, maa miijo « yiy ko njii-mi, nan ko nan-mi, ndah e ko njogii-mi koo » wonan ɓiɓɓe leydi ndii fof jimol belngol, ngol yejjittaake, sabu gooto nanngirde no « so bonii, ko kañum boniraa, so moƴƴii ko kañum naftortoo ».
Malal Sammba GISE
