Fuutaaji e keeri mum en

4
3962
Kartal Fuuta Tooro. Ittaa ko e deftere
Kartal Fuuta Tooro. Ittaa ko e deftere "Florilège au jardin de l'histoire des Noirs Zuhur al Basatin" SHAYKH MUUSAA KAMARA

Hol no diiwanuuji Fuuta poti ? Fuutaaji ɗii ko nay (4) : – Fuuta Tooro ; – Fuuta kiiɗndi walla Kiinngi ;  – Fuuta Maasina e – Fuuta Jaloŋ. Tesko-ɗen noon ina woodi Fuuta Jeeri. Oon nokku wonnoo ko to diiwaan Haayre Ngaal feewde to wiyetee Rgeyba en nder leydi Muritani.

Hol no diiwanuuji Fuuta poti ?

Fuutaaji ɗii ko nay (4) :
– Fuuta Tooro ;
– Fuuta kiiɗndi walla Kiinngi ;
– Fuuta Maasina e
– Fuuta Jaloŋ
Tesko-ɗen noon ina woodi Fuuta Jeeri. Oon nokku wonnoo ko to diiwaan Haayre Ngaal feewde to wiyetee Rgeyba en nder leydi Muritani.

Nokku mo koɗ-en oo hol e Fuutaaji ko o woni  ? Hol diiwanuuji muuɗum e keeri ɗo o haaɗdi e leppi piiletenooɗi e mum hanki ?

Nokku mo koɗ-ɗen oo wiyetee ko Fuuta Tooro, diiwanuuji makko ko jeenay (9)

Diiwaan Demmbankaani to bannge fuɗnaange haa diiwaan Dagana to bannge hirnaange.

Diiwanuuji Fuuta Tooro ɗii ko ɗiiɗoo : 1. Damga; 2. Ngenaar ; 3. Booseya ; 4. Hebbiyaaɓe ; 5. Yirlaaɓe; 6. Laaw; 7. Halayɓe ; 8. Tooro ; 9. Dimat ;

Keeri diiwanuuji ɗii ko nii lelorii :

1. Keeri Damga : To bannge Muritani, Damga tuggi ko e Saŋe Loobaali to fuɗnaange e to Siiwre to bannge hirnaange. Kala gure gonɗe e ooɗoo nokku njeyaa ko e Damga ;
To daande maayo bannge Senegaal, Damga tuggi ko e Njorol, innde caaɗngol hakkunde Demmbankaaji e Seeruga haa ɗo wiyetee Cempeŋ.
To bannge Senegaal jeeri worgo, Damga ko ɗo wiyetee Boñnjiiji, (Boñnjiiɗi ɗii ko tati) haa yettii caaɗngol Siñcaan Siñtu Garba, haa fayi lewe Damga, bannge worgo.
Tesko-ɗen ina woodi e diiwaan Damga hee ɗo wiyetee Lowre. Ndeen taƴre tuggi ko e Boñnjiti fuɗnaange haa ari e Ɓokkal bona laalo, hakkunde Haawre e Semme to bannge hirnaange. To bannge worgo, Lowre yehii haa Duɗe bagge, Lowre seerti e Damga ko hedde hitaande 1920. Ko njeslaari Abdul Salaam to bannge lempoo wonnoo. Won wiyɓe kadi haa hannde, Lowre ko njeenaari ɓiy Abdul Salaam Kan ina wiyee Buuna Kan nde heɓi Certificat d’Etudes Primaires ndee.

2. Keeri Ngenaar ko nii ciforii : To Bannge Muritani, Diiwaan Ngenaar tuggi bannge fuɗnaange ko « Yuman Yire », ari haa e Jowol rewo, haaɗi ɗoon.  To bannge Senegaal, daande maayo, Ngenaar ƴetti ko e Cempeŋ haa ari e Wuro Gaawol.
To bannge Senegaal Jeeri worgo, o tuggi ko e Caaɗngol Siñcaan Siñcu Garba faade Lewe Ngenaar haa ari e wuro Ɓokki Jawe to bannge hirnaange.

3. So tawii ko keeri Booseya : To bannge Muritani tuggi ko e Giray rewo haa Neereyel, hakkunde Woolum Neere e Woolum Haataar. To bannge Senegaal daande maayo, Booseya tuggi ko e Siñcu Jam Jooro haa bannge worgo Neere Waalo. To bannge Senegaal jeeri worgo, diiwaan oo tuggi ko e Duga sara Ɓokki Jawe haa ɗo wiyetee Koylel Tekke sara Jaaba.

4. Keeri Hebbiyaaɓe : Tesko-ɗen ooɗoo diiwaan Hebbiyaaɓe ɓuri famɗude e diiwanuuji Fuuta Tooro fof.
To bannge Muritani, diiwaan Hebbiyaaɓe tuggi ko e Woolum Haataar, o haaɗi ko e Bagodin, so tawii nanngu-ɗaa ko kallu tan hakkunde Kayhayɗi e Ɓoggee. To bannge daande maayo Hebbiyaaɓe tuggi ko e Rufi Aawdi o haaɗi ko caaɗngol Sawo Taato hakkunde Daawalel e Mbaañ. Tesko-ɗen haa hannde won e cuuɗi Mbaañ ngaskitinortoo ko Hebbiyaaɓe kono wuro ngoo kam woni e leydi Yirlaaɓe.
To bannge Senegaal jeeri, Hebbiyaaɓe tuggi ko e Jaaba Mawngo, oo haaɗi ko ɗo wiyetee Jammel Hebbiyaaɓe.

5. So tawii ko to keeri Yiralaaɓe : Tesko-ɗen Yirlaaɓe waɗi ko cuuɗi tati : Yirlaaɓe jeeri, Yirlaaɓe Alla yiɗi, waɗi ko Petenaaɓe. Heɓe njogii ɗoon taƴre tokosere ina wiyee Pende Njuru (Pende njurunaaɓe noon ko dewol yirlaaɓe) :
To bannge Muritani, so tawii ndew-ɗen ko e kallu hakkunde Kayhayɗi e Ɓoggee, Yirlaaɓe tuggi ko e Ñaabina haa addan maa e Garlol.
To bannge daande maayo, o tuggi ko e Mbaañ haa yettii « Wallaa Bele Ndeeni ». To bannge Senegaal jeeri worgo, Yirlaaɓe tuggi ko e Mboolo Aali Siidi haa ari e caaɗngol gonnongol hakkunde Siñcu Jonnge e ɗo wiyetee Mbummba

6. Keeri Laaw : To bannge Muritani, Laaw tuggi ko e Abdalla Jeeri haa Wabbunde sara Wocci. To bannge Senegaal daande maayo, Laaw tuggi ko e Abdalla Waalo haa Ɓokki.To bannge Senegaal Jeeri worgo, ko Mbummba haa Siñcaan Kogga walla Jeeri Kogga sara Jeeri Yugga (ɗoon noon ko wuro Sihsihɓe).

7. Keeri Halayɓe : To bannge Muritani, Halayɓe tuggi ko Ganki Baaba Duunde walla Ganki Jeeri haa Njorol ;
To bannge Senegaal daande maayo, ko Wusalaŋ haa  Daara Halayɓe.To bannge Senegaal Jeeri worgo, Halayɓe njettoyaaki toon e humpito meeɗen ellee ko Laaw e Tooro keerondiri toon, woni Kogga e Doɗel.

8. Keeri Tooro : To bannge Muritani, Tooro tuggi ko Ŋoral Gidaala haa Ŋawle rewo ;To bannge Senegaal daande maayo, ko tuggude e Paate Galo haa Duwee ; To bannge Senegaal Jeeri worgo, tuggi ko e wuro Doɗel.

9. Keeri Dimat : Diiwan Dimat tuggi ko e caaɗngol Duyee haa jumaa Dagana. Calɗi fuɗnaange ɗii ngoni ko diiwaan Dimat, heen ɗi njeyaa, ɗi hirnaange ɗii ngoni ko e Waalo Barak.

Njaay Saydu Aamadu
Jangtii ɗum ko Dono Sam Paate

Kartal Fuuta Tooro. Ittaa ko e deftere "Florilège au jardin de l'histoire des Noirs Zuhur al Basatin"

Kartal Fuuta Tooro. Ittaa ko e deftere “Florilège au jardin de l’histoire des Noirs Zuhur al Basatin” SHAYKH MUUSAA KAMARA

4 JOWE

Répondre à Youssouf Sy Haaytu jaabaade

Winndu yowre maa
Winndu ɗoo innde maa

Ce site utilise Akismet pour réduire les indésirables. En savoir plus sur comment les données de vos commentaires sont utilisées.