Meeɗi waɗde e sahaa gooto, gorko gooto, laamɗo jom laamanteeri njaajndi. Alla rokki mo juutde balɗe e neemaade e laamu makko e yiɗeede, kono Alla rokkaani mbo ɓesngu keewngu, sabu o dañi tan ko ɓiyngel gorel gootel, na wiyee Hammadi ɓiy laamɗo. O dañi ɓiɗɗo ko tawi o naywii no feewi, tawi o ɗamtindiima accude dono e Aduna. Waɗi sahaa gooto, o noddi ɓinngel makko, hono Hamamdi ɓiy laamɗo, omo ɓeta hakkille mum ɗo tolnii, 

E winndannde ɓennunde, en kaaliino ko fayti e Wolde Ɗacce. Eɗen njokka.  

Wolde sompoor Foor Podoor wufti e gardagol kapiteen Federba caggal hare hakkunde makko e fuutankooɓe. Hitaande 1855 Federba (tawi lomtiima Protet e settaambar 1854) ummanii fandinde kalifaandi Waalo hade yande e juuɗe añɓe tuubakooɓe, hono Taraarsa en. Nde o nani fuutankooɓe ndeftiima Al Hajji Umar, miijo makko ɓeydii tiiɗde mo.

Ñalnde 25 feebariyee 1855, Federba fooli konu Waalo Waalo en e safalɓe, o boomi Ndeer, Dakaligu, Nayeere e Temi; o heɓti 2 000 ngaari, gelooɗi 3, 50 mbabba, o dahi 50 neɗɗo, o duppi gure 25. 

Faandaare men  ɗo ko daɗɗude miijooji, ngam wallude Fedde yiɗɓe Usmaan Gannge e golle mum, hono huufde naalanke men oo, Usmaan Gannge. Sifaa renndo Fulɓe, e no naalanke yiyraa heen. E raɓɓiɗinaade eɗen mbaawi wiyde wonde geɗe 4 ene maantini e nder renndooji Afrik fof, haa arti noon e renndo Ful ɓe Muritani :
- Renndo ngo tuugii ko e lawaakaagal, gila hanko haa hannde ;
- Renndo ngo mahii ko e woon kinɗe ;
- Renndo ngo mahii ko e diine lislaam ;
- Kaalis e njulaagu naatii e renndo ngo, gila e dumunna tuubakiri.

Koorka ko salndu nayaɓiiru e calɗi lislaam joy tammbiiɗi diine ɗii. Woni koorko, to ñaawooje lislaam, ko ɗaccude dakamme paytuɗo e reedu (ñaamde) e dakamme paytuɗo e farji (jotindiral debbo e gorko) gila fajiri feeri haa naange muta, tawa ene wondi e anniya hoorde. Alla tooɗo o wiyi: «ñaamee njaree haa laaɓtana on gaarawol danewol e gaarawol ɓalawol, to fajiri to, caggal ɗuum timminon koorka mon haa jamma». Gaarawol ɓalewol ko ɓaleeri jamma, gaarawol danawol ngol ko ndaneeri fajiri.

Banndiraaɓe, haalde ko fayti e Professeur Usmaan Muusaa Jagana wonaa huunde weeɓnde saɗne. Nde tawnoo, o wonaa maayel coorowel demminaare, juuwnowel ceeɗu. O wonaa kadi caanngel ilowel ndunngu, ɓeeɓowel kawle. Usmaan ko geec mawɗo, jaajɗo, luggiɗɗo, mo taarotaako, juuwotaako, lummbotaako. Kala garɗo, wiɗtata e makko tan ko hakke hattan mum, ɗacca ɓure ena keddii, ndillaani.

En ndardoraaki ɗoo hannde e yeeso nguuɗoo jamaanu sabu ɓurde anndude ooɗoo gorko. Alaa ! ena woodi ɗoo e ngalɗoo dental, ɓe o fijdunoo, o mawnidnoo e nder mbeddaaji e dingire leegal Gataaga e nder Kayhayɗi, kay timmbee-jooroo, kay sammee-naayoo.

Damien Glez, ko natoowo, natanoowo jaayɗe. Iwdi makko ko Burkinaa, kono o jeyaa ko Farayse. Ko kanko nati natal njiyaton ɗoo ngal. Natal ngal hollitaa ko junngo maayɗo ina yalti e aññeere, ina waɗa amwoloŋ e kees woote, ɗum woni ina woota. Kono o faccirii winndannde makko. O idii ko hokkude Biraago Joop goonga. Ko Biraago Joop haalnoo koo, ko goonga, wonde :

«Maayɓe ɓee maayaani
Aɓe na nder lekki coññoowi
Aɓe na nder cukkel uumowel».

Hoto paayee, ndii leydi diraani ɓosaani ɗo wonnoo. Ko toon naange waɗtintonoo mutirde. Tawi noon nge idotoo fuɗirde fof ko e leyɗe ɓe cawndondiri ɗee, hono Ostaraali, Nuwel Seanndaa, Siin ekn … woni waktuuji 20 haa 23 ina ɓilii hakkunde ɗii nokkuuji keerondirɗi!!! Haawnaaki ? Ina haawnii kay, so en tuugiima e faamamuya men, hol ɓurɗo ɓallaade walla woɗɗude fuɗnaange. 

Sifaa no binnditagol yimɓe ngam keɓgol kaayitaaji keɓtinirɗi tuugiiɗi e ɓetonguurki (biométrie) waɗirtee nii, ina faayni mi. Ina saɗi e men jogorɗo daɗde e tame sarɗiiji lelnaaɗi ngam seerndude Muritaninaaɓe e lasli e ndoomndoomki leƴƴi tumarankooji.

Halfinaaɓe etaa siwil, e gardagol Juɓɓinoowo Gardiiɗo Kuftodinɗo hono Mrabih ciftinii ɗum yontere ɓennunde ndee e tele, wondude e pellital ŋeerngal : sahaa raddo arani en yontii, tee maa ƴiiƴam siiwoo ! So tawii gooto e jiknaaɓe maa ko arani walla so tawii yeeso maa welaani terɗe goomuuji binndittooɗi ɗii, so tawii a anndaa Bah Siley walla Maggat, e yeru, alaa fof ɗo ndewataa haa mbinndito-ɗaa.

Konngi kaŋŋe keɓaaɗi e Abdullaay Al Hajji Umar Deh, yo yurmeende Alla won e mum, wona e maayɓe juulɓe kala, konngi ɗi o ronti e jinnaaɓe makko. Al Hajji Umar Deh oo ne yo yurmeende Alla won e mum. 

Sifaa hanki pinal hannde, ko fedde nde wonaa laamuyankoore hirjinoore, siftinoore, tintinoore, rewrude e tinndinooje, daraniinde siftinnde leňol e famminnde ngol caɗeele dookɗe renndo, e reentinnde ɗum en, e weytinnde, e yejjitinnde ɗum en mette walla siftinnde ɗum  en nguurndam haŋki. Ko yimɓe fof ndenndi, njeydi Sifaa.

• 1. Introduction.

Depuis quelques semaines, on assiste à une campagne médiatique sans précédent qui a fait et fait encore couler beaucoup d’encre et de salive au sujet du statut des langues dans notre pays. Tous les vecteurs ont été utilisés au service de cette ‘question nationale’ (articles de journaux ou sur le web, émissions à la radio et à la télé, conférences, communiqués, etc.)

Fedde Ɓamtaare Pulaar e Muritani yuɓɓinii ñalɗi miijagol ko fayti e kuccam mum, ñalnde aljumaa 15 e aset 16 e aljumaa 22 e aset 23 sulyee 2011 e aljumaa 29 sulyee 2011. Faandaare majji ko ferande Fedde ndee laabi kesi jahduɗi e yonta hannde oo.

Ina wayi no daawal gadanal ñalɗi miijagol ɗii njoofii hannde, aljumaa 29/07/11. Ɗi njoofirii coftal mawngal sibu, e ɗee balɗe joy, yimɓe ɓee njokkii arde heen e keewal.