Oo kabaaru kam, ɓurata weltaade e mum fof ko yimɓe dowri, woni wonɓe e nokkuuji ɗo kuuraa alaa. Ko woni ɗuum ? Ko suka debbo gooto, jahroowo e duuɓi 18 fat, yiyti feere yaawnde carsugol batiraaji. Ko feere yaawnde, yaawnde no feewi, sibu so batiri portaabal maa gasii, aɗa waawi sarsude mo e nder feccere hojom, woni leƴƴanɗe capanɗe tati fat !

Yonaaɓe gure jeyaaɗe e komin Wul Birom Oolo oolooga e Daarel Barka e Ajuweer ndiinnii ñalnde alkamiisa 22 ut 2013 damal biro perfee Ɓoggee ngam salaade dokkal 31 000 ha ngal laamu rokki soyitee Sawuudnaajo gooto biyeteeɗo Al Rajihi. Ɓe mbeeɗi cukko waali oo bayyinaango ɗo ɓe mbiyata dokkal ngal joopii ko « ko nokkuuji mawɗi ndema e durngo, tee alaa ko jogori so wonaa ɓeydude baasal e heege e yimɓe wuurɓe e nokku hee».  

Ko saabii mbiy-ɗen hoolnaaki, ko lekki bitik alaa dat (ñalngu), alaa kaayit mbo mbaaw-ɗaa janngude haa paamaa no mbaɗirtaa. Jeeyoowo oo ne, anndaa saka haalan maa, hol no mbaɗirtaa; o anndaa “limit” mum, o anndaa happu mum, ɗuum ko go’o. Ɗiɗi, poɗɗe ɗee, na waawi tawo ko ɗe beddaaɗe, ɗe koccee, ɗe mbaɗta yeeyeede e bitikaaji, e wakkotooɓe na njeeya e mbeddaaji. 

Ciftinen: "Demminaare aarabeeɓe", fulo "Printemps arabe", ko dillere yerɓinnde yoga e leyɗeele aarabeeɓe gila e maayirɗe hitaande 2010, fuɗɗorinoonde e leydi «Tuunus» e nder wuro wiyeteengo Siidi Busiid, ñalnde 17 deesamburu 2010. Ko ɗum geɗal gaadooraangal, so ƴeewaama, sabu ko suka joofnuɗo jaŋde mum e duɗe jaaɓi haaɗtirde TINIS, ina roŋki dañde golle, kono, sabu yiɗde haɓaade baasal e wuurnude ɓesngu mum, waɗi ko taabal ina yeeya heen legimaaji e ɓesnooje; 

Anndanoo e ɓuraa, ko ɓuraa yooɗde, walla waawde (huunde), kono ɓuraa soofde ! Ɗum kay wonaa huunde woowaande. Kono, ko ɗum dey woni ko Simmbaabuwenaaɓe mbaɗata hitaande kala, e lewru ut, caggal nde kawgelaaji njuɓɓinaa e nder leydi hee, ngam toɗɗaade ɓurɓe bonde ŋari. Ko ɗiin kawgelaaji jeeyngal waɗetee, kaalis kadi renndinee. Ɗum toɗɗii kadi ko worɓe, kono, ko ɓuri heewde e ñaawooɓe ɓee, ko rewɓe. 

So wuro woodi e Muritani, ngo yimɓe fof kawri yahrii caggal, ko Kayhayɗi. Ƴeewaa tan, wuro ɓurngo mawnude to worgo leydi ndii, « wonnoongo kapitaal Fuuta, kapitaal ndema Muritani hannde » (Teen Yuusuf Gey) ina jogii daartol mawngol e kattanɗe keewɗe. Ko e maggo ekkol idii sompeede e Muritani e hitaande 1898, ekkol kebluɗo jagge garwaniije leydi ndii, kam e njuɓɓudi tafiindi 

E oon sahaa gooto mo laamu Basaar el Asad yooɓtoraa warhoore ɓesngu mum, ina ƴetta puudareeje ina posna yimɓe mum, huunde e Muritaninaaɓe kersataa darodaade e makko e fotodaade e makko. Ɓeen, lowre internet wiyeteende ‘’taquadoumy’’ wiyi (ñalnde 18 ut 2013) ko ɓeeɗoo : Mahfuud wul Asiis, Muhammed wul Tolba, Isselku wul Ahmed Umar, e Abdallaahi wul Siriif.

Njuɓɓudi heedooɓe ñaawoore (ONA) Muritani wiyi yo hooreejo leydi oo, hono Muhammed wul Abdel Asiis yaafnoo, sibu e yeewtere makko Neema, o naamndanooma ko faati e ciimtol Ahmed Saalem wul Buuhubeyni, gardiiɗo njuɓɓudi ndii waɗi hikka ngol. Hooreejo leydi oo jaabtorii cekedele wiyi « hol jamirɗo mo haalde ɗuum… ». ONA jaabtiima, holliti wonde kaaɗoo haala « haanaani » tee,

Kooli ko suukara weli ! Ko suukara moƴƴi. Ko haaletee e suukara koo ina heewi. Hol ko foti teskeede heen ?  Ko adii fof, yimɓe ina cikka wonde suukara ina weeɓi heɓtinde sibu ko peñ, walla bek, walla ko conndi, walla tawetee ko e tanngal e sokkolaa e sirooji ekn…
Kono, annduɓe ɓee mbiyi « ko ɓuri heewde e ñaamdu men ina waɗi suukara », so yimɓe mbaawaa woppude ɗum ne, ina mbaawi hakindaade heen. 

Murotooki (teyshot e safatoore, sekene e sooninke, sump e wolof), ina anndiraa kadi « tamaroowi moraande » ina heewi ɓure. Innde makki siyaas ko « Balanites aegyptiaca ». Ɓiɗɓe makki ina korsinaa e nder Fuuta, sibu sukaaɓe e mawɓe fof ina mura ɗum (mucca ɗum), woni murtooɗe. Ndeen, so ƴiiwoonde siltii tan, sukaaɓe mbaɗdata ko idaa hoccoyde murotooɗe. 

Sukaaɓe ceppii to Ɓoggee ngam haɗde dokkitgol boowal leydi nder wuro ngoo ñalnde 14 mee 2013. Ko gooto e perfeeji Ɓoggee rokkunoo boowal ngal sosiyatee biyeteeɗo TIVISKI, toppitiiɗo njeeygu kocce, mo nganndu-ɗaa jeyi ɗum ko Nansi Abeydarahmaan. Sukaaɓe ɓee ko laawinooɓe no feewi : ko ɗum waɗi ɓe keli “birikaaji joowanooɗi ɗoon ɗii”. Nokku oo noon, haa e ooɗoo sahaa ko nokku ɗo ɓe pettatnoo bal. 

Duuɓi makko : 68.
Laabi o birgi gardagol leydi Mali : 3 (2002, 2007 e 2013).
IBK, woni Ibraahim Bubakar Koytaa, ko neɗɗo ɓooyɗo waɗde politik, sibu o woniino kalifu caggal leydi e hitaande 1993, hade makko wonde gardiiɗo hilifaaɓe leydi Mali tuggi 1994 haa 2000, o woniino hooreejo suudu sarɗi, hakkunde 2002 e 2007. Ɗum ko hade makko sosde parti makko ganndiraaɗo RPM (Rassemblement pour le Mali : Dental wonande Mali).