Murtooki, ndaw nafooje !

2
2773

Murotooki (teyshot e safatoore, sekene e sooninke, sump e wolof), ina anndiraa kadi « tamaroowi moraande » ina heewi ɓure. Innde makki siyaas ko « Balanites aegyptiaca ». Ɓiɗɓe makki ina korsinaa e nder Fuuta, sibu sukaaɓe e mawɓe fof ina mura ɗum (mucca ɗum), woni murtooɗe. Ndeen, so ƴiiwoonde siltii tan, sukaaɓe mbaɗdata ko idaa hoccoyde murotooɗe.

Ko noon kadi, jawdi cewndi (haa arti e beyi) wayi horsinde ɗum. Hannde, heewɓe ina keewi muccude ɗum, yaakoraade won ko ɗum nafata e taasiyoŋ. Ko laaɓi heen tan, lekki kii ina safroree ko heewi. Yeru ɓiɗɓe ɓee so cabbinaama e ndiyam, rufaama e beeli, ɗuum ina wara guje ndiyam mbelɗam, mooftooje mborosaaji ɓuuɓri (caabotoondi coofgol ƴiiƴam) ; ina wara kadi buubi gaddooji buruuti (ver de guinée). Cabbinam ɗam alaa ko bonnanta neɗɗo e jawdi fof.

Kala ko woni e murotooki ina nafa : haako koo (soromtomo ina waawi waɗireede lacciri haako) ; kobje ɗee ina keewi ureede ngam riiwde ‘’geɗe ɗe moƴƴaani », ɓiɗɓe ɓee, en kaalii, alaa ko woppetee e mum en.

Haa arti noon e ngeeƴu murtoonde, ina korsinaa haa ɗoon waawi haaɗde, nde tawnoo fotde feccere maggu (40%) ko nebam keewɗam nafoore, ñaamotooɗam, mbaaw-ɗam huutoreede kadi e geɗe lallitorɗe (cosmétiques). Hay so tawii ngeeƴu nguu, hamaama ngam yaltinde nebam ɗam, ko heddotoo koo ina huutoree e nguurndam jawdi sibu ina neeni, ina moƴƴi e mum.

Anduɓe Muritaninaaɓe tato cunniima geɗe murotooki e murotoonde e ngeeƴu mum. Ɓe cifaama nafooje kii lekki keewɗe. Heen gooto wiyetee ko Muhammed Baaba Sayiid, porfeseer to Duɗal Simi to Clermont-Ferrand to Farayse, goɗɗo oo ko Ahmed Ammu wul Mustafa, gardiiɗo kabine rajooji to Beauvais, Farayse e tataɓo oo ko Seek Abdallaahi wul Sayiid aasiñoor toowɗo gonɗo ɗoo e Nuwaasoot.

Nafooje limtilimtinɗe

Nebam iwojam e ngeeƴu nguu ina huutoree ngam haɓde e mborosaaji e bakteriiji walla mbaalandiri cabbinoori e ɓalndu walla ñawanɗe (antifongique), ina huutoree kadi ngam saaynude ɓuutdi (anti-inflammatoire). Ɗamɗoo nebam kadi, won no gollortee ina waawi waɗdeede e nguura, tee ina haɗa kolesterol mo moƴƴaani oo, deeƴna taasiyoŋ. To oon bannge kañjam ɓuri nebam oliif (Olive). Leɗɗe makki ina coccoree, tee ina haɗa ñiiƴe yulde. Siro (kobje ɗee) mum ina safroree morsindorɗe, e ɗojjo becce e ñabbuuli bumsuɗe goɗɗi kam e yiiño. Ɗaɗi ɗii ina kuutoree ngam ustude nguleeki ɓalndu (paawngal). Haako koo (soromtomo), en kaaliino, ina ñaamee ; kono haaɗaani ɗoon tan, sibu e ko huutoree ngam safrude yookoode, walla ina haɗa ɗum, so neɗɗo duumiima e ƴakkude haako koo. Muccude murotooɗe kadi ina haɗa seero, kam e muuseeki nduŋam, walla muusreedu ɓuuto. Rewɓe muuyninooɓe ina mbasiyaa muccude murotooɗe, sibu ina ɓeyda soñtinde ɗum en, woni hebbinde enɗi mum en kosam.

Lallito : nebam geeƴi ɗii ina leppina, neyɓina, wuurtina nguru ɓalndu. Eɗam haɗa koomndi, ɗum noon haɗa nayeewu : ñormbolli e joorgol nguru, tee yooɗna ɗum.

Kono murtooki ɓurdi leɗɗe goɗɗe ɗee, baawɗe nawdeede e mum to bannge nafoore, ko kañum ; ko lekki puɗoowi e nokkuuji goɗɗuɗi nokkuuji ndema ngaadoraaka, ɗo puudareeje e geɗe goɗɗe battinooje e cellal mum (angareeji ekn) ; ɗum noon, terɗe makki kala (leɗɗe ɗee, haako koo, ɓiɗɓe ɓee, ɗaɗi ɗii) ina kisi e posoneeji. Dañde puɗi celluɗi e ɗuum ko huunde saɗnde e winndere ndee. Nokku ɗo ki fuɗata ɗoo (Saahal) ina hisi tawo kam e hoore mum e ɗiin tanaaji.

renndini ɗum ko Bookara Aamadu Bah

2 JOWE

  1. Murtooki

    Murtooki ko lekki ngowaaki; eɗen kuuotrooki ko heewi, a limti ko ɓuri heewde, kono won ɗo meeɗmi yiide, kobje ɗe ina nguppiree comci, etee ndiyam majje ƴufa no saabunnde ni, a jaaraama e ngoo humpito waɗ ngo faayiida,

    So en toppitono ko men en kuutortaako ko woɗɓe, ɗee nebameeje, caabune e safaruuji gitteteeɗi caggal leydi ine ngaddee e men, ko e leɗɗɗe goɗɗe tan ngittetee, ko haɗi men ummanaade yeeñcinde ko men, naftoroɗen?

    Mbiimi, hay giye murtooki ina mbaawi waɗeede e ndeer potooju ina yeeye, ko loŋtorɗe ñiiƴe.

    Ko saabi eɗen ngaña ko men ɓamten ko woɗɓe? 

    So en ngoorii nih, leyɗeele men mbaawataa ɓamtaade, wadde ko e baasal maayaten haa ndonnen taaniraaɓe men.

  2. Giye murtooki

    Hammadi a jaaraama. Sikke alaa ko kaal-ɗaa koo ina woodi. Ko ɗum tagi, yimɓe wiɗtooɓe haalaaɓe dow ɓee, nganniyii ko waɗande ɗum eɓɓaande ngam yeñtinde e naftoraade ko haalaa e kiiɗoo lekki koo.

    Ko wonaa ɗuum, miɗo teskii, ndeen, so jawdi fukkiima, maayii, teewu mum ñaametaake. So wonaa, mi yiyii, ñaamooɓe nguun teewu, kono, hade ɗuum ɓe ñiɓat e teewu hee giye kecce murotooki, ɓe ñaama : firti ko giye murtooki ina cammita posone gonnooɗo e teewu nguu, kaɗatnooɗo ngu ñaameede oo.

    A jaaraama

Comments are closed.