Go’o ko kippu fuku bal Muritani ina jeytoreyee e daawal cakkital kawgel e nder duunde Afrik, gila Muritani sosaa. Ko huunde fanndanoonde ko ɓooyi, kono ko jooni ɗum yettii. 

Ɓooyii fanndeede, fotii nde waɗi. Kippu Muritani fuku Bal dañii fartaŋŋeji ɗiɗi, so hawde kippu Senegaal e loowde laawol feewde Afrik worgo ngam tawtoreede kawgel joofnirgel CHAN 2014. 

Gila ko ɓooyi annduɓe ina njiɗi anndude nguleeki ɓernde leydi ɗo tolnii. « Ɓernde leydi » woni aaludere mum : hakkunde 3 000 e 5 000 km nder leydi, so a asii ɗo ndari-ɗaa e mayri ɗoo. Toon, e oon nokku, leydi ko haayre yoornde, walla mbiyen ko njamndi tamiindi, tawi ɓernde mum ko « ngeeƴu » tamiingu, ngu nganndu-ɗaa, leydi ina ɓeydoo ɓuuɓde tan ina ɓeydoo mawnude.

Salamatou Sow, sociolinguiste, spécialiste de langue, culture et sociétés peules, est enseignant-chercheure à l'Université Abdou Moumouni de Niamey (Niger), et Membre-Associée du Département Langue-Culture-Environnement du LACITO (Laboratoire de Langues et Civilisations à Tradition Orale) du CNRS.

Leydi Muritani mawninii, ñalnde talaata 21 lewru mee 2013, ñalngu winndereewu Paabi Jaatiiji e dow tiitoonde « faawru jaatiiji, nokku ciftinorɗo e fento ko nehaande ɓamtagol renndo ». Wejo alɗungo, feeñninngo ŋari finaa-tawaa men waɗaama. Wejo ngoo hollirii gila e goobuuji tawanooɗi e nder wimmbalooji kaaƴe jeereende Sahara, kuutorɗe gila e jamaanu kaaƴe kecce haa e geɗe kesam-hesaagu kollirooje hakkilantaagal e hattan Muritaninaaɓe 

Cikku-ɗon noon, alaa ko ɓuri taarorde walla sutura heewde mboros ? So neɗɗo naamndiima ngalɗoo naamnal, eɗen njenanaa yimɓe fof njaabotoo ko « hol ko naamndii ɗum ne ? Ɗum kay sikke alaa heen ! »… Iwee e ɗuum hannde! Sibu ina woodi ko ɓuri ɗuum heewde mborosaaji e ñoŋkoto, tee, so wontiino ko ciftol, hay gooto yiytataa ! Waɗi ɗum, oon nokku ɓurɗo sutura heewde mboros, ko huunde horsunde, nde rewɓe korsini no feewi. Ndeen huunde ko saakuuji rewɓe 

Ɓe mbaɗaani ‘’hannde haa janngo’’ nii, ɓe taƴii : binndol kofol nattii waɗɗaade e jaŋde leslesre e nder 45 dowla leydi ndii. Ndiin leydi woni Dental leyɗe Amerik (USA). Ɓe mbiyi, ɗi ƴeeŋii, sibu ɗi katojinaaka e nder kaɓirɗe karallaagal kesal, fannu ɓurɗo dowlude hannde e nder nguurndam yimɓe. 

Kalifu kalfinaaɗo momtude batte njiyaagu e riiwde baasal e heƴnude riiwanooɓe artiraaɓe e Muritani, hono Hamdi wul Mahjuub, yilliima nder leydi ndii, noddi halfinaaɓe konnguɗi gure artiraaɓe ɓee, to Kayhayɗi ñalnde 24 abriil 2013. 25 wuro (tuddunde = sit) cuɓaaɗo mum en nootiima e oon ñalnde. Joɗnde ndee fuɗɗaa ko w10ɓo subaka to meeri Kayhayɗi, e tawtoreede guwerneer oo e terɗe laamu diiwaan oo. 

Hay to leydi Farayse, humambinnaagu ina heddii e wonde ngoƴa mawɗo ; ko ɗum nii addani laamu Farayse waɗde hitaande 2013 ndee, hitaande hare humaminnaagu. Kono, caɗeele goɗɗe ina keti sibu peeñgol tonngol kesol pinal, tawtungol waawde winndude, waawde tarde e waawde hiisaade, so baasgol waawde huutoraade karalleeji kese kumpital, 

Lalla Mint Sheriif, jaagorgal kalfinangal pinal, jaɓɓaama ñalnde 18/07/ 2013 e nder wuro Jiinge, ngalluure Ligisayba, falnde Kayhayɗi, diiwaan Gorgol. Addunoo mo ɗoon ko mawninde geɗe Sammba Gelaajo Jeegi e wuurtinde daartol Wagadu. Nde o yettii e wuro Jiinge, o tawi ko ɓesngu nguu fof ena sabbii mo to duɗal wuro, hakkunde leeɗe too.

Haa hannde kewkewe 1989, mbayi e yimɓe ko no hanki nii, sabu majje muusde e waasde ɗe safreede. Addi ɗe ko hare hakkunde gaynaako pullo e demoowo sooninke too to nokku ina wiyee Jaawara, nder Gidimaka. Kono saabinoo ɗe ko caɗeele koɗdigal joowondirɗe, kuɓtodingol miijooji ceerndooji e nder Muritani, pooɗondire politik to Senegaal e politik añamnguraagu ƴoogɗo miijanteendi mum to Irak (baasisma) e Libi (Naseerisma). 

Catal Fedde Ɓamtaare Pulaar to Baabaaɓe yuɓɓinii hiirde pinal ñalnde aset 8 suwee  2013 ɗo dingiral Jibiriil Bah. Caggal jonte ɗiɗi deftagol, sukaabe laaɓa juuɗe ɓee mbaɗanii Bahbahbenaaɓe jamma mo yejjittaake.  Bismaanoo  e hiirde hee ko perfee bahbahɓe, meer, juurnittooɗo jaŋnde diiwan oo, cafroowo opitaal oo; mawɗo fedde jiknaaɓe elewaaji, mawɓe pelle ɗe ngonaa laamuyaŋkooje e koope. Kono heɓi tawtoreede hiirde ndee ko 

Ko adii fof, occitannde mum adannde ko reentaade, sibu Alla Toowɗo wiyi: “mi takkanii wonande yurmeende koorka.” En mbiyii ndeen reentaare noon, ko reentaare hoto wonndude e dewbo mum, walla dewbo bawɗo wonde fof. Walla reentaade waɗde ko boni, walla haalde ko boni tuggi nde naange fuɗi haa nde nge muti.

Ɓural koorka Ramadaan:

Abuu Hurayrata (YMAM) wiyi: