John Atta-Mills, toɗɗaaɗo hooreejo leydi Ganaa ñalnde 3 saawiyee 2009, ƴettii golle ñalnde alarba 7 saawiyee. O woondii e tawtoreede ujunnaaji keewɗi Ganaanaaɓe kam e hooreeɓe leyɗe Afrik keewɗe. O lomtii ko John Kuofor. Ko ngolɗoo woni ɗiɗmol, e nder duuɓi sappo jawtuɗi ɗi, ko luulndo ina heɓta laamu rewrude e woote.

Ko ina tolnoo jooni e e ko ɓadii jonte tati hakkilaaji fof kucci ko to  diwaan fuɗnaange hakkundeejo sabu wolde feeñnde hakkunde Israyiil e fedde wiyeteende Hamaas, wonnde to leydi Palestiin, walla noon mbiyen ko boomaare nde Israyiil en kuccini e leñol Palestiin.  Waɗi en siforaade ndee hare no boomaare leñol nii, sabu so tawii woytoraandu Israyiil ko wiyde wonde «fedde Hamaas ina weddoo misilaaji e nder leydi mum, ina owna hakkilaaji ɓesngu mum», hakkile nanngaani wonde njoftiigu mum foti wonde ko waɗde abiyonaaji ina berloo bommbooji e koɗorɗe, gollirɗe (duɗal ONU) haa ko ina booma siwil en (rewɓe e sukaaɓe) ɓe nganndu-ɗaa alaa ko jotondiri ɗum en e konuyankaagal.

Mbeɗe yiɗi mi yimat ngenndi am

Hoore am teddaani balabe am

Mi wuurtinat pinal am

Muritani mi yiɗii ma mi añtataa

Ko e maa nokki jayngol ngenndiyankaagal

Nde yaynii jaambareeɓe ndimaagu leydi am.

Lomto Ammbasadeer Amerik e Muritani, hono biyeteeɗo «Dennis Hankins »  jaabiima naamne jaaynde wiyeteende El Emel El Jedid, jowitiiɗe e iiñcuru politik wonndu e Muritani hannde ndu. Ɗum waɗnoo ko ñalnde Alet 7 desammbar 2008. Fooyre Ɓamtaare firanii on yeewtere nde no diidorinoo.

- 22 sulyee 1994, to Gammbi, Yaayaa Jaamee liɓi laamu Daawuuda Jaawara gardinooɗi leydi ndi gila 1965.

E gooto e tonngooɗe men ɓennuɗe en mbiyii no maa en njokkondire e Aamadu Bah ngam waɗde winndannde faytunde e makko:

F.Ɓ: Aamadu Bah,holi wuro ngo njeya-ɗaa?

A.B: Feeralla

F.Ɓ: Holi hitaande pellit-ɗaa wonde naalanke?

A.B: Hitaande 1998.

F.Ɓ: Holi yiɗde maa e naalankaagal?

A.B: Ko idii fof wallitde lenyol ngol no ɓamtorii caggal ɗum ko ƴeewde no ƴellitorii-mi banngeeji ɗi kala.

Ñalnde 3 lewru Abiril, to saare Memphis, Martin Luther King wiyii : « Mbeɗe ni ŋabbi e dow haayre, njonngii-mi oya bannge mayre, cooynii-mi leydi podaandi. Kono mbeɗe sikki mi waawataa yahdude e mon toon… ». Jaŋgo mum tan, neɗɗo añamleñamo felli mo kural e goddol, o wari oo ceernaajo ɓaleejo daraninooɗo wellitaare Ɓaleeɓe Dowlaaji Dentuɗi Amerik USA). Nguurndam caggal maayde, tiimgal Luther King yiynoo e koyɗol wonti goonga nder leydi makko : leydi Amerik nayeeri.  Duuɓi capanɗe-nay-e-joy (45) caggal ɗuum, Barack Obama, jahroowo hannde e duuɓi 47, udditii poofaali Baleeɓe, wayi ko no toɓo ubbiti kuɗooli, leppini leydi eeɓindoondi caggal duuɓi e kitaale yooro bongo.

Ko ina tolnoo e yimɓe ujunere e teemedde jeenay e capanɗe joy e tati (1.953) mboomiima oo jamma 26 Settaamburu 2002. Hay ɗum ne ko ko sikkaa tan, won wiyooɓe ɓurii ɗoon. Wonii heen haa jooni njiytaaka. Laana « Le Joolaa » inan feŋŋinii e ɓakkere geec, reedu mum ina suuri haa hannde yimɓe roŋkunooɓe yaltude. Hikka waɗata duuɓi jeegom haa hiɓɓi.

Laana mbiyateeka « Joolaa » dogatnoo ko hakkunde Ndakaaru e wuro Cikicoor. Ka rewatnoo ko duunde Karabaan ko adii nde ka yettotoo Cikicoor, ka ruttoo kadi Ndakaaru. Ka inniranoo ko gootol e leñƴi ɓurɗi yaajde nder diiwaan Kasamaas. Hakkunde ɗee gure ɗiɗi ka waɗatnoo ko wakituuji 15.

Ko kaŋka ittatnoo diiwaan Kaasamaas e lommbere ngati ko wonaa ɗuum, laawol ummaade Ndakaaru alaa-e-sago rewa nder leydi Gammbi (ƴeewee kartal ngal).

Daartiyankooɓe limtilimtinɓe mballifiima defte jowitiiɗe e daartol Muritani,  kono ina saɗi heen (maa woodaani heen) huɓtodinɓe leñƴi ɗii fof.  Ɓe keewi tan ko jaŋtaade daartol heen leñol gootol.  Won heen nii millataa daartol ɓaleeɓe Muritani jeyaa ko e daartol Muritani.  Muritani ina jogii kadi ko heerorii ko ina ɓeyda saɗtinde daartol mum : leydi ndi waɗi ko Ɓaleeɓe e Woɗeeɓe.  Ndeke Muritani woni Muritani ko e naatnaattondiral leñƴi mum,  luure e dente hakkunde majji,  tafngo e pirtagol e mahtagol ngenndiiji majji. 

Ñokkaan Jibi Amar lollirɗo Ñokkaan Jibi Selli mo Siñtu  Bummaka ɗaldii. en yeeleende e yeeweende. Ñokkaan Jibi Selli jibinaa ko hirnaange Kayhayaɗi, to  Gorgol. Nde o yonti naatde jaŋde ko jinnaaɗo makko Amar Demmba winndani mo ‘ba’. Caggal ɗuum o fayti e junngo Ceerno Saydu Tafsiiru to wuro Goŋŋan. O ummii ɗoon o fayi wuro Daabiya Hoyre Foonde e junngo Ceerno Maamaadu Omar Kan.

Leydi, teeŋti noon e ndi swaalo ndi, ko e ngaluuji tago ɓurɗi himmude ɗi yimɓe hoɗɓe daande maayo njeɗaa, ɗum wonani ɗumen sewnde wuurnoore,  ñawndana ɓe saqqaaji maɓɓe kala kamɓe e ɓesnguuli maɓɓe. Ko ɗum waɗi faggudu daande maayo, gila e waalo ngo haa e jejogol ngol, ko ndema e ngaynaaka, sabu ko e ɗiin nokkuuji  ndema golletee, so tawii ko caggal toɓo walla duttugol  ilameeje.