Ndenndaani lislameeri Muritani jeyaa ko e hirnaange ceeɓtam Afrik. Wertaango mayri ko hedde 1 030 700 km2. Limoore ɓesngu leydi ndi ina qiimee hedde 3 129 486 aadee. Heedi ndi fuɗnaange-rewo ko ndenndaandi Alaseri (Njuuteendi keerol ngol ko 465 km), hirnaange-rewo ko ndenndaandi Arab Saharawi Demokaraasiijo (1 561 km), Maali  to fuɗnaange-worgo (2 237 km, heen 310 km ko mayo Karakoro) kam e leydi Senegaal (1 750 km). 

Ɗii keeri fof ko koloñaal en ndiidi ɗum en, so wonaa mayo Senegaal ngo (1 750 km), seekngo reedu Fuuta, woni keerol hakkunde Senegaal e Muritani.

Ngamri e neɗɗaagu : so mi yiyii aɗa ama, mi annda neɗɗaagu maa

Wiɗtooɓe Finlanndenaaɓe njiytii jotondiral hakkunde ngamri e neɗɗaagu gamoowo o, e fawaade e dille ngamri mum. Njeñtudi wiɗto maɓɓe ngo ina haawnii sanne, sibu ɓe tuugotoo ko e beesaali gamoowo o, ngam anndude mbele neɗɗo ko teeyɗo, walla ko dafaaɗo hakkille ekn ….

Ngenndi ɓuri ngoowaandi, jatti ɓuri koɗnaandi (ko ladde weli fof ngenndi mum ɓuri). So tawii ɓe paamaani ɗii konnguɗi ina ngoondi, sikki alaa Usmaan Gaŋnge kam jeyaaka heen, caggal nde o wiɗti jatte makko, gannde e aadaaji renndo makko, o oolini ɗum e daande sernde, haa tacci maaje, diwni kelewaaji jamma, o weltiniri ɗum pittaali ɓiɗɓe mbiy-mi, wiy-mi e mbiy-maa-mi, o weeyi fayde doŋre Orop ngam saroyde toon pinal Pulaar, no ɓuri yooɗirde.

Fooyre Ɓamtaare heɓii jokkondirde e gooto e ngenndiyankooɓe leñol, e sahaa nde yillii Likseyba Gorgol, njillu musidal makko e ngenndiyankooɓe terɗe catal F.Ɓ.P.M. to Likseyba e Fedde Tiimtimaare e pelle pine daraniiɗe ɓamtaare. 

Fooyre Bamtaare : hol to njeye-ɗaa e gure men Fuuta ?

Fedde Muritaninaare ko fayti e ɓernde ariino ɗo e Nuwaasoot ñalnde 11 oktoobar 2010. Nde joofni golle mayre ko 17 oktoobar 2010 : ina eɓɓaanoo  e makko, waɗde operaaji 10 ɓernde e golle 20 cukkitgol ɗaɗi ƴiiƴam. Ardii golle ɗe ko Doktoor Muhammadu Lih, karallo ko fayti e oppeer ɓernde e ɗaɗi ƴiiƴam, hooreejo Fedde nde. Ina jeyaa e lappol ngolɗoo, doktoor Nuureddiin Ramadaan, karallo ñawbuuli ɓernde e ɗaɗi (Tunisi) e A. Bertrand, karallo ko fayti e «ɗanningol» (anesthésie) e ɗiftingol (réanimation), wonde e safrooɓe (infirmier) rewɓe nayo tuubakooɓe Faraysenaaɓe

Leyyannde to bannge ganndal nokku.

Sorimalee, Jammal e duunde walla Sori-malee, jammal e ndenndoori woni ko e taƴre Pete e nder diiwaan Yirlaaɓe. Ciftinen wonde diiwaan Yirlaaɓe oo waɗi ko cuuɗi tati : Yirlaaɓe Jeeri, Yirlaaɓe Alla-yiɗi e Pete. Pene Njuru ena ɗoon kono ko dewol Petenaaɓe. Koɗdi e maggo ko Toorodɓe Pete e subalɓe Sahre Buubu. Heedti ngo to bannge funnaange ko Cengelel.

AQMI jibinaa ko caggal naatgol GSPC  e nder Al Kayda mo Ben Laaden. GSPC ko fedde jihaadi Alaserinaare sosaande e hitaande 1998, e sahaa nde GIA (Goomu Lislaam njogitiingu, hono Groupe Islamique armé). Caggal nde ngu naati les wimmbo Al Kayda, ngu sarii e nder diiwaan Saahal oo kala, gila Muritani haa Niiseriyaa, ƴaaŋan maa Mali e Niiseer. Ina wiyee wonnoo fayndaare Ben Laaden nde AQMI sosaatee nde ko Orop, kono, nde tawnoo  toon ina metti heɓde, ɓe ngarti e Saharaa.

• Ñalnde 26 mars 2007, konu Alaseri ummini wolde mawnde feewde e fedde nde e nder diiwaan biyeteeɗo Bejaya ngam muumtude terɗe GSPC. Ɓe kuutorii diwooje e saaruuji. Hade ɗum tawi ɓe tampinii leydi ndi. Tuggi Abriil haa desammbar ndeen hitaande, fedde nde gunndiima laabi keewɗi joɗnde guwarnama Alaseri e lappol persidaa Butefliika, Diiso Doosɗe, joɗnde HCR to Alaseri : ko ina ɓura teemedere neɗɗo maayii heen, heewɓe kadi gañii heen. l Ñalnde 11 abriil 2007, fedde nde innitiima gunndooji wartaare ɗiɗi (attentats suicides) : 30 maayɗo e 220 gaañiiɗo.

Almaami Abdul Kadeer Kan haɗii njeeygu ɓaleeɓe e leydi mum, duuɓi 13 ko idii waklito Farayseejo 1789.  Almaami Abdul Kadeer Kan ardiima Fuuta tuggi 1776 haa 1806 walla 1807, caggal nde liɓi laamu deeniyankooɓe, heli muudo horma …

Ko ina ɓura duuɓi 250 caggal sankaare makko, nguurndam Abdul Kadeer Kan, mo jannguɓe tooroɓɓe innirnoo Almaami gadano Fuuta Tooro (hirnaange Senegaal e worgo Muritani), caggal nde fooli laamu deeniyankooɓe njiimnoongu e Fuuta Tooro tuggi 1512 haa 1776, ina ɓeydii yaha fooɗtude hakkillaaji wiɗtooɓe Afriknaaɓe.

She she waasii fiɗtaandu mum ñande Mawbaare ( Talaata 14 Siilto 2010) aksidaa oto hakkunde  Jemaa e Moritani  ( toon o umminoo ). Ko kanko wonnoo hoyre jirwinooɓe “ la Nuit du Bazin” ñande Aamnde ( Aljumaa ) jamma, kono maayde feriima jontaaɗo joom jamaanu, goram, o haaytii tawtoreede Maanditaare duuɓi capanɗe joy jeytaare. O anndaa tigirigi ko nde yaltini lefol makko gadonol biyeteengol “ A yee nde me”  (2006); O sankorii ko duuɓi 26, e tuma nde yonta oo jarribaa e makko.

Bubakara Mammadu Sammba Jaadanaa Njaac ko taani mum Ceerno Sammba Jaadana Njaac mo Gawdal Kooɗli. Ko kaŋko yuɓɓini Siyaara baɗanooɗo e nder lewru Abiriil yawtundu ndu, ñalɗi 5 et 6. O jooɗii hannde o ko to saare Ndakaaru. Fooyre Ɓamtaare jokkondirii e makko caggal nde o arti Ndakaaru. Ko ɗum min kaaldi e makko.